ديدار اوباما و آينده‌سازان كاخ سعودي در «كمپ ديويد»
مبناي جديد استراتژي خاورميانه‌اي امريكا
عفيفه عابدي/ از زماني كه جان كري، وزير خارجه امريكا در پاريس از برگزاري نشست امنيتي جديد امريكا با متحدان عربي خود در حاشيه خليج فارس در كمپ ديويد خبر داد، بسياري از تحليلگران بررسي محورهاي احتمالي مذاكرات و ابعاد گوناگون توافق‌هاي احتمالي و چشم‌انداز آنها را آغاز كرده‌اند؛ تحليل‌ها و گمانه‌زني‌هايي كه قطعا بعد از پايان نشست نيز تمامي نخواهد داشت. متخصصان روابط بين‌الملل مي‌گويند فارغ از هر نتيجه‌اي كه ممكن است نشست كمپ ديويد داشته باشد، اين نشست به يكي از مولفه‌هاي نظريات جديد بين‌المللي تبديل خواهد شد. شكست يا پيروزي نشست كمپ ديويد شايد آرايش متفاوتي در منطقه خاورميانه رقم بزند، اما اين نشست في‌النفسه نقطه عطفي در تئوري‌هاي بين‌المللي ايجاد مي‌كند همان‌گونه كه سياست نفوذ جرج‌كنان در سال 1946 و استراتژي مهار دوجانبه بيل كلينتون در دهه پاياني قرن بيستم ايجاد كرد.
از مجموع شواهد پيداست شايد نظريه‌پردازان به زودي در تبيين استراتژي‌اي كه باراك اوباما رييس‌جمهوري امريكا در كمپ ديويد بنا مي‌گذارد به «سياست مهار دوجانبه بيل كلينتون» رجوع كنند. كمپ ديويد جايي است كه اكنون رهبران كشورهاي همسايه ايران در جنوب خليج فارس قرار است در نشست چندجانبه‌اي با باراك اوباما، رييس‌جمهوري ايالات متحده طرحي نو براي امنيت خود و منافع متحد سنتي خود در‌اندازند. بر اساس گزارش‌ها، ملك سلمان پادشاه عربستان در اين نشست حضور نخواهد داشت و به جاي او وليعهدان جوان كاخ سعودي، يعني محمد بن نايف و محمد بن سلمان در جمع رهبران امريكايي و عربي حاضر مي‌شوند كه چيزي از اهميت تجمع كمپ ديويد نكاسته بلكه بر اهميت آن مي‌افزايد، چرا كه مسلما رهبران جوان سعودي نقش برجسته‌تري در آينده عربستان خواهند داشت كه به هر حال بازيگر موثري در منطقه است.
به گفته جان كري، وزير خارجه امريكا، هدف از اين نشست رسيدن به توافق امنيتي جديد بين واشنگتن و متحدان عربي امريكا است. ناظران در ارزيابي اين نشست مي‌گويند كه امريكا در آستانه توافق هسته‌اي با ايران و براي همراه ساختن متحدان سنتي خود به دنبال ارايه تعهدات امنيتي بيشتر به آنها است. اين تعهدات احتمالا در چارچوب تنظيم يك سند امنيتي جديد و توافق تسليحاتي تازه است. براساس اين گمانه‌زني‌ها سيستم امنيتي جديد ميان واشنگتن و متحدان عربي براي حفظ توازن قدرت در منطقه است. رسانه‌هاي امريكايي گزارش مي‌دهند كه مقام‌هاي كشورهاي عربي خليج فارس براي امضاي يك پيمان دفاعي به امريكا فشار مي‌آوردند تا در صورت حمله خارجي مورد حمايت امريكا قرار گيرند. اما متخصصان منطقه بر اين باورند امضاي چنين پيماني براي امريكا دشوار خواهد بود.
تحرك جديد امريكا در خاورميانه و خليج فارس پس از آن صورت مي‌گيرد كه حداقل در دو سال گذشته بحث‌هاي زيادي درباره جاذبه‌هاي زياد بين واشنگتن و تهران در موضوعات منطقه وجود داشت. در بحث سوريه، در جنگ عليه داعش، در افغانستان و عراق، بسياري از استراتژيست‌ها از نزديك شدن منافع ايران و امريكا در روي كاغذ مي‌گفتند اما ظاهرا در عمل اين راهبردها آزمون‌هاي سختي داده و با چالش‌هاي زيادي مواجه شده‌اند كه در اين ميان كاخ سفيد را ناگزير از دنبال كردن يك راهبرد مياني ميان استراتژي گذشته و استراتژي مطلوب كرده است.
آنچه در دو سال گذشته كاخ سفيد را متمايل به تغيير راهبرد خاورميانه‌اي كرده بود، تناقض‌هايي بود كه در افكار عمومي و نخبگان نظري درباره الگوها و آرمان‌هاي امريكايي و واقعيت‌هاي متحدان عربي واشنگتن مطرح مي‌شد. بحث‌ها درباره اينكه داعيه‌دار دموكراسي متحداني دارد كه در سطح مياني و پايين حاضر به تنظيم سيستم انتخاباتي نيستند، هنوز هم در رسانه‌هاي امريكايي دنباله طولاني دارد. نخبگان امريكايي در حالي كه از شرايط حقوق بشر متحدان دولت خود ابراز انزجار مي‌كنند، افزون بر اين بر هزينه‌ساز بودن متحدان واشنگتن براي امريكا خرده گرفته و مقامات كاخ سفيد را به تغيير رفتار در برابر آنها ترغيب مي‌كنند.
پيش‌تر اين فشارهاي دوجانبه بر كاخ سفيد باعث شده بود باراك اوباما، رييس‌جمهوري امريكا در مصاحبه‌اي با نيويورك تايمز در اظهارنظري بي‌سابقه در واكنش به ابراز نگراني‌هاي كشورهاي عربي درباره توافق هسته‌اي ايران، با انتقال پيام جامعه ايالات متحده به اين كشورها بگويد: بزرگ‌ترين خطري كه امنيت كشورهاي عربي را تهديد مي‌كند، نه خارجي، بلكه خشم فزاينده شهرونداني است كه از مشكل بيكاري و فقدان آزادي سياسي رنج مي‌برند.
در ادامه فقدان زمينه براي تغيير راهبرد امريكا باعث شد كه جان كري، وزير خارجه ايالات متحده، همزمان با توافق براي برگزاري نشست كمپ ديويد بگويد: «متحدان ما در شوراي همكاري خليج براي مدت‌هاي طولاني در كانون منافع امريكا در منطقه هستند. ما امروز در مواجهه با چالش‌هاي بيشتري در منطقه همكاري مي‌كنيم. اين منطقه با چالش‌هاي ويژه‌اي روبه‌رو است. از اين رو همكاري براي منافع مشترك الزام‌آور است. براي ما حياتي است كه در مواجهه با چالش‌ها روابط با كشورهاي منطقه را عميق‌تر كنيم.»
در كل درباره اينكه نتيجه نشست كمپ ديويد چه خواهد بود نظرهاي گوناگوني وجود دارد. مسلما از پشت درهاي بسته اين نشست جز يك بيانيه سياسي چيزي بيرون نخواهد آمد اما رويترز به نقل از مقامات امريكايي گزارش مي‌دهد در نشست پيش رو قرار است طرح ايجاد يك سيستم دفاع موشكي بررسي شود و برنامه‌ريزي براي چندين مانور نظامي مشترك انجام گيرد. وزير خارجه امريكا نيز گفته است: «رييس‌جمهور اوباما كاملا نگراني‌هاي موجود را درك مي‌كند و ما قصد داريم با تعيين تعهدات و به‌كارگيري ابتكارهاي جديد تفاهم امنيتي جديدي ميان امريكا و هم‌پيمانانش در شوراي همكاري خليج فارس برقرار شود؛ تفاهمي كه ما را به سطحي بالاتر از آنچه تاكنون در آن قرار داشتيم برساند. » او تاكيد دارد: «اين جاده يك‌طرفه نيست؛ ما منافع متقابل و نيازهاي مشترك داريم و بايد براي تامين آنها تدابير لازم را بينديشيم.»
اما قابل توجه است كه وال استريت ژورنال از درخواست شوراي همكاري خليج فارس از امريكا براي ضمانت‌هاي امنيتي و تسليحات پيشرفته در ازاي حمايت‌شان از توافق هسته‌اي ايران خبر داده است. اين روزنامه همچنين گزارش مي‌دهد: «رهبران خليج فارس براي مدت‌ها به دنبال توسعه زرادخانه‌هاي نظامي‌شان بوده‌اند اما اين درخواست‌ها براي مقامات امريكايي مشكلاتي ايجاد مي‌كند. مقامات امريكايي مي‌خواهند حمايت‌شان را از متحدان عربي كه بسياري از آنها ميزبان پايگاه‌هاي نظامي امريكايي هستند، نشان دهند و در همان حال از اين موضوع اطمينان حاصل كنند كه اسراييل در منطقه از مزيت نظامي (بر ديگران) برخوردار است». همين موضوع موجب واكنش‌هاي متناقض سناتورهاي امريكايي شده است.