دليل اختلال اينترنت در هفته‌هاي اخير چيست؟
سكوت آقاي وزير همزمان با موج كندي اينترنت
گروه اقتصادي
همزمان با كندي اينترنت در هفته‌هاي گذشته، انتقادها به عملكرد وزارت ارتباطات در اين زمينه بالا گرفته است. اين در حالي است كه سوالات و ابهامات فعالان رسانه‌اي و حتي كاربران شبكه‌هاي اجتماعي در اين باره با سكوت عجيب وزير ارتباطات همراه شده است. محمدجواد آذري‌جهرمي كه همواره حضور فعالي در شبكه توييتر و اينستاگرام داشته اين روزها در سكوت كامل به سر مي‌برد و مشخص نيست، جريان كندي اينترنت به چه دليل است. در اولين روز از ماه مرداد، اولين شبكه نسل پنجم ارتباطي به صورت پايلوت در پژوهشگاه ارتباطات و فناوري اطلاعات وزارت ارتباطات راه‌اندازي شد. آقاي وزير كه معمولا اين خبرها را زودتر اعلام مي‌كرد؛ در اين باره سكوت كرد. ورود اينترنت نسل جديد به كشور در كنار مزاياي آن كه به توسعه اقتصاد ديجيتال مي‌پردازد با اما و اگرهايي نيز همراه بود؛ كندي اينترنت، نگراني در خصوص تصميم‌هاي آني و يك شبه مبني بر فيلترينگ پيام‌رسان‌ها و قطع يا محدوديت در دسترسي به اينترنت فارغ از دلايل آن از جمله مواردي است كه مي‌تواند بر دسترسي و نحوه استفاده عموم مردم از نسل جديد اينترنت تاثير بگذارد. بسياري از كارشناسان معتقدند، وقتي كشور مشكل سرعت اينترنت دارد و فركانس‌هاي 700 و 800 مگاهرتز همچنان در گرو صدا و سيماست، ورود نسل جديد اينترنت آن طور كه انتظار مي‌رود، مثمرثمر نخواهد بود. هر چند وزير ارتباطات نظر ديگري دارد و در يادداشت 5 مرداد ماه خود در يكي از روزنامه‌ها نوشت «آينده اقتصاد دنيا، اقتصاد ديجيتال است و براي كشوري با مختصات سياسي و اقتصادي ايران، ورود نسل پنجم ارتباطات يك فرصت استثنايي است.» هر چند از زمان روي كار آمدن دولت يازدهم و آذري‌جهرمي در وزارت ارتباطات، بارها بر لزوم توسعه شبكه اينترنت كشور و دسترسي راحت‌تر و بهتر براي هر ايراني تاكيدات فراوان شده اما به نظر مي‌رسد، تداوم فيلترينگ تلگرام، قطعي چند هفته‌اي اينترنت در خلال اعتراضات آبان ماه، بي‌توجهي صدا و سيما به بازگرداندن فركانس‌هاي امانتي و تلاش مجلس يازدهم براي فيلتر كردن ساير شبكه‌هاي اجتماعي، نشانگر شكافي عميق بين وزارت ارتباطات با نهادهاي ديگر بر سر اينترنت است.
سايه صدا و سيما بر سر كندي اينترنت
هر فرد ايراني در هر نقطه از كشور، تجربه كندي سرعت اينترنت را دارد اما كندي سرعت آن هم در شرايطي كه سياستمداران در نظر دارند با شركت چيني و متولي اصلي راه‌اندازي اينترنت 5G كشور را از نعمت اين نوع اينترنت بهره‌مند كنند بيش از پيش خودنمايي مي‌كند. در اين راستا نيز اعتراضاتي از سوي مردم در فضاي مجازي شكل گرفت كه در نهايت پرونده قديمي «عدم آزادسازي فركانس‌هاي 700 و 800 مگاهرتز توسط صدا و سيما» مجددا باز شد. صدا و سيما از سال‌ها پيش به دليل پوشش حداكثري برنامه‌هاي تلويزيوني و راديويي‌اش در سراسر شهرها و روستاها به صورت آنالوگ از فركانس‌هاي 470 تا 862 مگاهرتز استفاده مي‌كند. با ديجيتالي شدن شبكه‌هاي تلويزيوني و كاهش نياز فركانسي پخش برنامه‌هاي تلويزيوني و البته گسترش شبكه‌هاي موبايلي كاركردهاي برخي فركانس‌ها نيز كاهش يافت تا جايي كه صدا و سيما تنها از 2.6 درصد از ظرفيت باند 700 و 800 مگاهرتز استفاده مي‌كند و مابقي آن بلااستفاده است. تا پيش از شيوع كرونا «كند بودن سرعت اينترنت» آنقدر جدي گرفته نمي‌شد. اما با آنلاين شدن كلاس‌هاي درس در مدارس، دانشگاه‌ها همچنين دوركاري نيروهاي بخش خصوصي و دولتي پاسخگو نبودن سرعت اينترنت، نارضايتي‌هاي بيشتري را در كشور ايجاد كرد به‌گونه‌اي كه وزارت ارتباطات به سيبل همه اين نارضايتي‌ها تبديل شد. آذري‌جهرمي در پاسخ به «علل كندي اينترنت» با اشاره به دعواي 10 ساله ميان وزارت ارتباطات و صدا و سيما، علت مهم را در «عدم همكاري صدا و سيما در آزادسازي فركانس‌هايي مي‌داند كه حتي اين سازمان از آن استفاده‌اي نيز نمي‌كند.» با وجود اينكه اين فركانس‌ها شعاع وسيع‌تري را پوشش مي‌دهند و عرضه خدمات اينترنتي در اين فركانس‌ها نياز به تجهيزات فني را كم كرده و مشكلات آنتن‌دهي در نواحي دورافتاده را كم مي‌كند اما در اين 10 سال زور هيچ دولتي به صدا و سيما براي بازپس‌گيري اين فركانس‌ها نرسيده است. نكته جالب در اين است كه بر اساس قانون اساسي متولي اصلي مديريت فضاي فركانس، سازمان تنظيم مقررات و ارتباطات راديويي، زيرمجموعه وزارت ارتباطات است و صداوسيما تنها يكي از بهره‌برداران فضاي فركانسي كشور است. آخرين بار نيز در فروردين امسال و پيش از پايان يافتن عمر مجلس دهم اين موضوع به صحن علني مجلس راه يافت كه در نهايت «كميسيون تلفيق، مصوبه كميسيون صنايع در خصوص آزادسازي فركانس‌هاي ۷۰۰ و ۸۰۰ كه در اختيار سازمان صدا و سيماست را رد كرد».
توضيحي در كار نيست
دعواي حل نشده «عدم آزادسازي فركانس‌هاي 700 و 800 مگاهرتز» نه تنها وارد فاز تازه‌اي نمي‌شود بلكه در بر همان پاشنه مي‌چرخد؛ صدا و سيما كوتاه نمي‌آيد و بر خلاف قوانين كشور صريحا نهادهاي دولتي را از دخالت در كارش منع مي‌كند. حتي لزوم اجراي سند بين‌المللي «توافقنامه ژنو 2006 (06GE)» را نيز ناديده گرفته‌اند. با استناد به گفته‌هاي نسترن محسني، معاون سازمان تنظيم مقررات و ارتباطات راديويي صدا و سيما نسبت به توافقي كه 14 سال پيش اجرا كرده، بي‌توجه است. بر اساس قرارداد ژنو بيش از يكصد كشور؛ از جمله ايران متعهد شدند تا سال ۲۰۱۵ ميلادي پخش راديو تلويزيوني خود را به طور كامل از آنالوگ به ديجيتال تبديل و به اين شكل باندهاي 700 تا 800 مگاهرتز را آزاد كنند تا امكان استفاده از اين منابع براي اپراتورهاي مخابراتي فراهم شود. مركز پژوهش‌ها نيز در گزارشي به بررسي خسارت عدم استفاده از اين فركانس‌ها پرداخت و خاطرنشان كرد «با توجه به كاربردهاي اين باند فركانسي در ارتقاي امنيت و پايداري ارتباطات نيروهاي امنيتي، انتظامي و امدادي، ارزش بالاي اقتصادي آن براي اپراتورهاي مخابراتي و نقش آن در صرفه‌جويي ارزي ناشي از كاهش هزينه واردات تجهيزات مخابراتي، نياز است كه اين باندهاي فركانسي دوباره تخصيص داده شوند و بخش‌هاي تجاري آن از طريق مزايده به اپراتورهاي مخابراتي عرضه شود.» مركز پژوهش‌ها معتقد است در شرايط تحريمي و مشكلات ارزي در داخل «عدم استفاده از اين باندهاي فركانسي موجب افزايش هزينه پوشش مناطق مختلف كشور حدودا به ميزان ۴ برابر خواهد شد.» با وجود خسارت‌هاي فراوان اقتصادي و مالي همچنان صدا و سيما بر انحصار اين فركانس‌ها تاكيد دارد.
ميانه در منطقه
اهتمام صدا و سيما بر در اختيار گرفتن فركانس‌هايي كه حتي ضريب استفاده از آنها به 3 درصد نيز نمي‌رسد، باعث جا ماندن ايران از كشورهاي همسايه مانند قطر و امارات در شاخص «سرعت دانلود موبايل» شده است. بر اساس آخرين گزارش سايت OOKLA كه تير ماه سال جاري منتشر شد در ماه مه2020 متوسط سرعت دانلود و آپلود پهن باند موبايل در ايران به ترتيب 28.83 مگابيت بر ثانيه و 11.59 مگابيت بر ثانيه بود كه با احتساب اين سرعت، ايران رتبه 67 را در جهان و 23 در منطقه (از ميان 46 كشور) به نام خود ثبت كرد. گفتني است، كره جنوبي رتبه اول را در اينترنت همراه دارد كه متوسط سرعت آن 100.22 مگابيت بر ثانيه است. نكته جالب قرار گرفتن كشورهاي امارات، قطر و عربستان در ليست 10 كشور با اينترنت همراه پرسرعت است كه اين امر نشان‌دهنده فاصله معنادار اينترنت در ايران با كشورهاي همسايه تنها به دليل عدم آزادسازي فركانس‌هاي در اختيار صدا و سيماست.
صدا و سيما به مدار تعقل بازمي‌گردد؟
يك ماه از راه‌اندازي شبكه نسل پنجم ارتباطي در كشور نگذشته كه اعتراضات به سرعت اينترنت مجددا در فضاي مجازي مطرح شده است. هر چند وزير ارتباطات چند روزي است كه حضور چشمگيري در فضاي مجازي ندارد اما انتقادها از دست پايين دولت در بازگرداندن فركانس‌هاي در انحصار صدا و سيما مشهود است. هنوز مشخص نيست چرا صدا و سيما حاضر نيست از امانتي كه زماني براي پخش برنامه استفاده مي‌كرد، بگذرد و آنها را به متولي اصلي آن بازگرداند. با وجود اهتمام همسايگان ايران براي دستيابي به فناوري‌هاي به روز در حوزه ارتباطات، صدا و سيما تا چه زماني مي‌تواند جدل بر سر واگذاري فركانس‌هاي بلااستفاده را ادامه دهد؟ و آيا اين روش رسيدن به يكي از چشم‌اندازهاي سند 1404 كه شامل «دست يافتن به جايگاه اول اقتصادي، علمي و فناوري در سطح منطقه آسياي جنوب غربي» را با مخاطرات جدي مواجه نمي‌كند؟