همزمان با نشست‌هاي گفت‌وگوي بيناافغاني در پايتخت قطر، درگيري‌هاي خشونت‌بار در افغانستان همچنان ادامه دارد. طالبان كوچك‌ترين نشانه‌اي مبني بر آمادگي براي آتش‌بس و متوقف كردن خشونت‌هايي كه روزانه ده‌ها شهروند افغانستان را به خاك و خون مي‌كشد نشان نداده‌اند و در دوحه در حال وقت‌كشي در مورد جزيياتي همچون نام‌گذاري جنگ و حضور نماينده امريكا در گفتوگوها بحث مي‌كنند. براساس آماري كه شبكه تلويزيوني طلوع‌نيوز افغانستان منتشر كرده است فقط روز پنجشنبه در حملات طالبان در ولايت‌هاي مختلف افغانستان 32 نيروي امنيت دولت افغانستان جان باختند و 25 تن ديگر مجروح شدند. اين حملات در ولايت‌هاي ننگرهار، هرات، بادغيس و ارزگان انجام شد كه حمله در منطقه حصارك ولايت ننگرهار از بقيه وسيع‌تر و خشونت‌بارتر بود. گروه طالبان روز جمعه عمليات جديدي را در ولايت‌هاي قندوز و غزني آغاز كرد. همزمان با اين خونريزي‌ها در دوحه قطر گفته مي‌شود كه كميته‌هاي كاري هيات‌هاي مذاكره‌كننده حكومت افغانستان و گروه شبه‌نظامي طالبان بر جزيياتي همچون نحوه اشاره به «جنگ افغانستان» يا نحوه مشاركت طرف‌هاي ثالث خارجي در گفتوگوها چانه‌زني مي‌كنند. يك هفته بعد از برگزاري پر سر و صداي جلسه افتتاحيه گفت‌وگوهاي بيناافغاني در دوحه قطر كه با حضور وزير خارجه امريكا و قطر، رهبران طالبان و رييس شوراي مصالحه افغانستان برگزار شد، همچنان مذاكرات در مورد آنچه «طرزالعمل» مذاكرات است ميان دو طرف ادامه دارد. قرار است در صورت پايان يافتن هفت روز گفت‌وگو در مورد طرزالعمل مذاكرات، گفتوگوها در مورد دستور كار نشست‌ها آغاز شود.
اما وقت‌كشي گروه شبه‌نظامي طالبان در قطر، هزينه سنگين انساني در افغانستان به‌جا مي‌گذارد. در حالي كه طالبان بعد از توافق اسفند ماه سال گذشته با ايالات‌متحده امريكا خيال‌شان از حمله و پشتيباني امريكايي‌ها راحت است و تضمين گرفته‌اند كه تا ارديبهشت ماه سال آينده تمامي نظاميان خارجي از خاك افغانستان خارج مي‌شوند، براي دراختيار گرفتن مجدد قدرت از هر زمان ديگري اميدوارتر شده‌اند. يك مقام ارشد طالبان در گفت‌وگو با شبكه خبري سي‌بي‌اس امريكا مي‌گويد كه اگر طالبان نتواند خواسته‌اش براي «تشكيل حكومت اسلامي همه‌شمول» را از طريق اين مذاكرات برآورده كند، به رويكرد مسلحانه براي سلطه بر قدرت روي مي‌آورد. معصوم استانكزي، رييس هيات مذاكره‌كننده افغانستان در دوحه سه‌شنبه شب خطاب به خبرنگاران گفت: «در همين لحظاتي كه ما اينجا نشسته‌ايم، ده‌ها جوان هموطن‌مان شهيد مي‌شوند، زنان بيوه و كودكان يتيم مي‌شوند. بزرگ‌ترين و اصلي‌ترين اولويت براي مردم ما اين است كه خون‌ريزي در كشور پايان پيدا كند.»
در همين شرايط امريكايي‌ها كاملا راضي به نظر مي‌رسند. زلمي خليل‌زاد، نماينده ويژه امريكا در امور افغانستان شرايط كنوني را «يك فرصت تاريخي» خوانده بود. ژنرال آرتور ميلر، فرمانده عمليات ارتش امريكا در افغانستان هم با استقبال از برگزاري مذاكرات گفته است: «گفتوگوها در دوحه بسيار قانع‌كننده به نظر مي‌رسند و اين روند براي مردم افغانستان با اهميت است.»
گفت‌وگو براي طرزالعمل مذاكرات
دقيقا مشخص نيست كه دليل تاخير يك هفته‌اي در تعيين دستور كار و آغاز مذاكرات رسمي دو هيات 21 نفره حكومت افغانستان با گروه شبه‌نظامي طالبان چيست. گروه تماس كه هيات كوچك منتخب از هيات‌هاي طرفين است، قرار بود در جلسه روز يكشنبه هفته گذشته خود درمورد طرزالعمل يا اصول رفتاري مذاكرات به نتيجه برسند و گفت‌وگو در مورد دستور كار مذاكرات را آغاز كنند، اما گفت‌وگوهاي در مورد مساله اصول رفتاري گفتوگوها به عنوان اولين موضوع يك هفته شروع گفتوگوها را به تاخير انداخت. به نوشته روزنامه 8 صبح محمدمعصوم ستانكزي، محمد ناطقي، عنايت‌الله بليغ، ضراراحمد مقبل، فوزيه كوفي، احمدنادر نادري و خالد نور عضويت گروه تماس دولت را داشتند و طالبان نيز شيرمحمد عباس ستانكزي، مولوي شهاب‌الدين دلاور، مولوي عبدالكبير، ملا نورالله نوري و شيخ قاسم تركمن را براي بحث روي اصول پيشبرد مذاكرات انتخاب كرده بودند. نشست براي نهايي ساختن اصول رفتاري قرار است در روزهاي آينده نيز ادامه يابد. رسانه‌ها گمانه‌زني‌هايي مبني بر اختلاف‌نظر در مورد نام‌گذاري «جنگ در افغانستان» ميان دو طرف را مطرح كرده‌اند. نادر نادري، يكي از اعضاي هيات مذاكره‌كننده حكومت افغانستان مي‌گويد كه بحث‌هاي بسيار خوبي تاكنون انجام شده است و فقط دو مورد بسيار كوچك باقي مانده كه بايد حل شود. او اشاره‌اي به ماهيت اين دو مورد اختلاف‌نظر در مورد دستورالعمل انجام مذاكرات نكرده است. به گزارش خبرگزاري صداي افغان، نادر نادري همچنين از توافق دوطرف براي برگزاري نشست‌ها بدون حضور طرف‌هاي ثالث و ميانجي‌هاي خارجي خبر داده است. گروهي از رسانه‌ها گمانه‌زني كرده‌اند كه دو طرف يا يكي از طرف‌ها نسبت به حضور هيات امريكا و به ويژه دخالت زلمي خليل‌زاد، نماينده ويژه وزارت خارجه امريكا در امور افغانستان در گفتوگوها انتقاد دارند.
حفظ جمهوريت يا بازگشت امارت اسلامي؟
عبدالله عبدالله، رييس شوراي مذاكره افغانستان كه هفته گذشته براي شركت در جلسه افتتاحيه گفت‌وگوهاي بيناافغاني به دوحه سفر كرده بود، در نشستي با مديران ارشد رسانه‌ها در وزارت خارجه افغانستان گفت: «نمي‌گويم كه اين گفتوگوها بسيار ساده خواهند بود؛ اين گفتوگوها بسيار دشوار خواهند بود. با بسياري از موضوعاتي روبه‌رو خواهيم شد كه ما را به گرفتن تصميم‌هاي سختي روبه‌رو خواهند كرد. اما هيات جمهوري اسلامي افغانستان در قطر با حمايت دولت و سياستگران افغانستان رفته‌اند.» عبدالله عبدالله، پيش از اين از آمادگي هيات مذاكره‌كننده دولت افغانستان براي اصلاحات در قانون اساسي براي سازش با طالبان سخن گفته بود، با اين حال بار ديگر تاكيد كرده است كه حفظ جمهوريت و دستاوردهاي نظام سياسي افغانستان، اصلي‌ترين اولويت او و همكارانش خواهد بود. عبدالله گفت: «به‌شمول حقوق شهروندان، حقوق زنان، حقوق بشر، حقوق قربانيان و اقليت‌ها، تامين عدالت و تامين آزادي‌ها كه با قرباني‌هاي زيادي به دست آمده‌اند، در اين گفتوگوها حفظ خواهند شد.»
تاكيد عبدالله بر حفظ جمهوري و دستاوردهاي دولت در حوزه حقوق شهروندان، در حالي انجام مي‌شود كه رييس هيات طالبان، عبدالحكيم اسحاق‌زي، هدف از اين گفتوگوها را فقط و فقط «تشكيل حكومت اسلامي همه‌شمول» توصيف كرده است. مشخص نيست طالبان تا چه اندازه آمادگي داشته باشند كه با خواسته‌هاي دولت مبني بر حفظ جمهوريت و ساختار كنوني حكومت موافق باشند. در شرايطي كه طالبان به خشونت‌ها در خاك افغانستان ادامه مي‌دهد و نسبت به خروج نظاميان امريكايي و برداشته شدن حمايت نظامي خارجي از دولت افغانستان اطمينان يافته، به نظر نمي‌رسد كه اين گروه هيچ‌گونه آمادگي براي پذيرش خواسته‌هاي دولت داشته باشد.
شبكه خبري سي‌بي‌اس امريكا به نقل از يك مقام بدون نام طالبان نقل مي‌كند كه مذاكره تنها راه‌حل پيش روي طالبان نيست و اين گروه برنامه جايگزيني براي شكست مذاكرات هم دارد. اين مقام طالبان به سي‌بي‌اس گفته است: «راه‌حل نخست ما راه‌حل سياسي مسالمت‌آميز است، اما در صورت شكست اين مسير قطعا راه‌حل دوم ما سلطه بر كشور از طريق مسلحانه خواهد بود.» اين مقام ارشد طالبان به سي‌بي‌اس مي‌گويد: «دولت كنوني افغانستان يك كشتي در حال غرق شدن است و اگر طالبان به آن بپيوندند، ما را هم با خود به زير مي‌كشد. دولت كنوني يك دولت كاملا فاسد و ناتوان است.» مقام بدون نام طالبان در مصاحبه با اين شبكه تلويزيوني امريكا مي‌گويد: «حالا نوبت طالبان است، اگر حكومت براي سه تا پنج سال آينده دراختيار طالبان گذاشته شود، ما آماده خواهيم بود تا با خارجي‌ها همكاري كنيم، به ويژه با امريكا كه اگر فرصت پيش بيايد مي‌بيند طالبان به همان اندازه كه دشمني سرسخت است، در آينده مي‌تواند شريكي قابل اعتماد و مطمئن باشد.»
اندرو واتكينز، تحليلگر ارشد مسائل افغانستان در انديشكده گروه بحران مي‌گويد: «اصلي‌ترين سوال بزرگ در مورد اين گفتوگوها اين است كه آيا دوطرف مي‌توانند به سرعت به يك توافق آتش‌بس برسند؟ يعني دست‌كم در عرض چند هفته آينده توافق آتش‌بسي ميان دو طرف به دست مي‌آيند يا نه؟ اگر چنين آتش‌بسي ايجاد نشود، آنگاه معنا و مفهوم اين روند صلح با نبردهايي چنين خشونت‌بار چيست؟ در حال حاضر مساله دو طرف بسيار فراتر از عدم اعتماد متقابل است، دو طرف به صورت مستمر و پيوسته مشروعيت يكديگر را نفي مي‌كنند. طالبان به خوبي مي‌داند كه هر قدر مشكلات امنيتي دولت افغانستان بيشتر باشد، ناكارآمدي و ناتواني آن بيشتر به چشم مي‌آيد. در چنين شرايطي آتش‌بس يك هديه به دولت كابل خواهد بود كه به اين دولت فرصت مي‌دهد تا به مسائل ديگر كشور رسيدگي كند. سوال حالا به اين تبديل مي‌شود كه آيا طالبان واقعا آمادگي دارد با دستان خودش كاري كند كه دولت كنوني افغانستان كارآمدتر و مفيدتر به نظر برسد؟ وحشتناك اين است كه بهاي اين استراتژي طالبان براي غيرموثر و ناتوان نشان دادن دولت كنوني، كشتار روزانه هموطنان‌شان است.»
انتقادها از مذاكرات
صلاح‌الدين رباني، رهبر جمعيت اسلامي افغانستان روز جمعه در مراسم نهمين سالگرد ترور پدرش، برهان‌الدين رباني، رييس پيشين شوراي عالي صلح و رييس‌جمهور دولت به رسميت شناخته شده بين‌المللي افغانستان گفت: «جمعيت اسلامي افغانستان هيچ‌وقت مخالف پروسه [صلح] نبوده و نيست، اما با چارچوب كنوني گفت‌وگوهاي صلح موافق نمي‌باشد؛ زيرا ما باور داريم كه اين چارچوب متاسفانه ناقص است.»
مشاور پيشين امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا، اچ‌آر مك مستر در گفت‌وگويي با شبكه خبري سي‌بي‌اس به شدت از رويكرد دولت امريكا در افغانستان شكايت كرده است. مك‌مستر كه درمورد كتاب جديدش «ميادين نبرد» گفت‌وگو مي‌كرد، تاكيد كرد كه دونالد ترامپ به دليل سازش‌ها و امتيازات متعددي كه به طالبان داده است ارزش خون سربازان امريكايي كه در مقابله با اين گروه جان داده‌اند را پايين آورده است. مك‌مستر معتقد است كه دولت امريكا در آستانه مذاكرات بيناافغاني در دوحه عملا با طالبان، عليه دولت افغانستان همبسته شده است. به گفته اين مقام پيشين دولت امريكا و ژنرال بازنشسته ارتش اين كشور، مذاكرات با طالبان از بسياري جهات عليه دولت افغانستان بود. مك‌مستر تاكيد كرد: «آنچه ما در افغانستان نياز داريم، تعهد به كمك و پشتيباني از دولت افغانستان است.»
هشدار سفارت امريكا: زنان افغانستان هدف حمله قرار مي‌گيرند
سفارت امريكا در افغانستان با صدور بيانيه‌اي كم‌سابقه حين مذاكرات بيناافغاني در دوحه قطر، مدعي شده است كه از نقشه «گروه‌هاي افراط‌گرا» براي حمله به «اهدافي متنوع و به ويژه زنان» مطلع شده است. سفارت امريكا اين بيانيه را روز پنجشنبه هفته گذشته منتشر كرد، اما به صورت مشخص معلوم نكرده است كه منظورش از گروه‌هاي افراط‌گرا دقيقا كدام گروه مسلح در افغانستان است. ذبيح‌الله مجاهد، سخنگوي گروه شبه‌نظامي افغانستان در واكنش به بيانيه سفارت امريكا به خبرگزاري آسوشيتدپرس گفته است: «طالبان هيچ برنامه‌اي براي انجام چنين حملاتي ندارد.» در بيانيه سفارت امريكا آمده است: «سازمان‌هاي افراط‌گرا همچنان به برنامه‌ريزي براي حمله به اهداف متنوع در افغانستان ادامه مي‌دهند، از جمله اين اهداف كه ريسك حمله به آنها بسيار افزايش يافته است حمله به مقام‌هاي زن دولتي و زنان فعال اجتماعي از جمله معلمان، فعالان حقوق بشر، كارمندان دفتري و كارمندان دولت است.» سفارت امريكا در بيانيه خود دقيقا ذكر نكرده است كه اين اطلاعات را از كجا آورده است و ريسك چنين حملاتي تا چه اندازه فوري است.
مهاجرت خشونت به پاكستان
در هفت ماهه اول سال جاري، دست‌كم 109 شهروند پاكستاني در حملات گروه‌هاي مسلح شمال‌غرب پاكستان كشته شده‌اند؛ رقمي كه دوبرابر مدت مشابه سال قبل آن است. هر اندازه كه احتمال موفقيت گفت‌وگوهاي صلح در افغانستان پيشرفت مي‌كند، شبه‌نظاميان طالبان پاكستان خشونت عليه نيروهاي امنيتي را افزايش مي‌دهند و بيم بازگشت دوران شورش و بي‌قانوني محض در شمال پاكستان از هميشه بيشتر مي‌شود.
به گزارش رويترز، مناطق پشتون‌نشين شمال پاكستان، از سال 2001 كه امريكا و متحدانش افغانستان را اشغال كردند، گريزگاه مطمئني براي شبه‌نظاميان پشتون‌تبار افغانستان بود كه از تعقيب نيروهاي امريكايي مي‌گريختند. اما حضور شبه‌نظاميان افغان در اين مناطق و ناامني‌هاي حاصل از اقدامات مسلحانه اين گروه‌ها كه وابستگي‌هاي مشخصي با گروه القاعده داشتند، به دردسر امنيتي براي دولت مركزي پاكستان تبديل شد. سال 2014 ارتش پاكستان در عملياتي گسترده با همكاري ارتش امريكا بسياري از اين شبه‌نظاميان را از شمال پاكستان پاكسازي كرد و بسياري از آنها مجبور به بازگشت به خاك افغانستان شدند.
اما از اسفند ماه سال گذشته كه توافقنامه همكاري ميان طالبان افغانستان و ايالات‌متحده امريكا امضا شد، بيم از دست دادن بهشت‌هاي امن در جنوب افغانستان باعث شده كه بسياري از ستيزه‌جويان طالبان پاكستان به اين مناطق بازگردند. بازگشت اين شبه‌نظاميان باعث افزايش درگيري‌ها با نيروهاي امنيتي پاكستان در شمال‌غربي اين كشور شده است. گروه موسوم به «تحريك طالبان پاكستان» از مرداد ماه سال جاري براي بازگشت به اين مناطق پيمان‌هاي همكاري تازه‌اي با گروه‌هاي كوچك‌تر شبه‌نظامي مستقر در شمال‌غربي اين كشور بسته است.