كنفرانس بازنگري ان‌پي‌تي بدون توافق بر سند نهايي به پايان رسيد
امريكا، انگليس و كانادا گفتند: نه
سارا معصومي/ «من پيوندهاي محكمي با اسراييل دارم. هيچ دولتي به اندازه دولت من متعهد به حفظ امنيت رژيم صهيونيستي نبوده است. من نه تنها خود را به حفظ موجوديت اسراييل بلكه به رونق و پيشرفت آن هم متعهد مي‌دانم.» اين جملات تنها بخشي از سخنان اسراييلي پسند چهل و چهارمين رييس‌جمهور ايالات متحده در بزرگ‌ترين كنيسه شهر واشنگتن و به مناسبت ماه موسوم به ميراث يهوديان امريكا بود. تنها چند ساعت پس از اين سخنان آتشين اوباما در جمع يهوديان بود كه خبر آمد اجلاس بازنگري «ان‌پي‌تي» با كارشكني امريكا بدون توافق بر سند نهايي پايان يافت.
معاهده‌اي قرباني برخوردهاي گزينشي
اعضاي دايم شوراي امنيت مي‌گويند كه به دنبال خلع سلاح هستند اما همزمان با اين ادعا تمام تلاش خود را براي مصون نگاه داشتن تسليحات هسته‌اي متحد خود در خاورميانه به كار مي‌گيرند. هر پنج سال يك بار امضاكنندگان معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي دور هم جمع مي‌شوند تا از بايدها و نبايدهاي جديد بگويند. اين كنفرانس‌ها براي نظارت بر ميزان گستردگي تسليحات هسته‌اي در جهان است و البته حصول اطمينان از آنكه مفاد معاهده هم به خوبي اجرا مي‌شود. اين معاهده دو هدف عمده را دنبال مي‌كند: نخست آنكه تمام كشورهاي امضا‌كننده ان‌پي‌تي كه تسليحات هسته‌اي هم در اختيار ندارند، همچنان به تسليحات هسته‌اي دست نيافته باشند و دليل دوم هم نظارت بر آنكه كشورهاي عضو تسليحات هسته‌اي (انگلستان، فرانسه، چين، روسيه و ايالات متحده) در مسير خلع سلاح قرار گرفته باشند. هيات‌هاي كارشناسي كشورهاي عضو ان‌پي‌تي از چهار هفته پيش تا ديروز در نيويورك ماندند و جلسات چندين ساعته و فشرده براي رسيدن به يك بيانيه را برگزار كردند. كنفرانس بازنگري ان‌پي‌تي در حالي هر پنج سال يك بار برگزار مي‌شود كه عملا كشورهاي عضو تمام تلاش خود را به كار مي‌گيرند كه از زير بار هرگونه مسووليتي براي خلع سلاح شانه خالي كنند و عملا به سياست كاهش از ميزان تسليحات هسته‌اي روي بياورند. كاستني كه آن هم در حد كلام متوقف مي‌شود و به عنوان نمونه روسيه و امريكا در چند سال گذشته تاكنون نتوانسته‌اند در مسير كاستن از اين تسليحات برآيند. هرچند مبنا بر اين بود كه دايره كشورهاي برخوردار از تسليحات هسته‌اي گسترده‌تر نشود اما در حال حاضر پاكستان، هندوستان، كره شمالي و رژيم صهيونيستي نيز به شكل غيررسمي به جرگه كشورهاي داراي تسليحات هسته‌اي پيوسته‌اند. كره شمالي از اين گردونه تنها كشوري بود كه ان‌پي‌تي را امضا كرده بود اما در نهايت با خروج از آن در مسير هسته‌اي شدن قدم گذاشت. در اين كنفرانس آفريقاي جنوبي كه تنها كشوري است كه به شكل خودخواسته تسليحات هسته‌اي خود را واگذار كرده است، تلاش گسترده‌اي را براي به پيش بردن دغدغه‌هاي مشترك در ميان اختلاف‌ها به كار گرفت. همزمان با برگزاري اين دور از كنفرانس ان‌پي‌تي بيش از هفت ميليون نفر در قالب يك درخواست عمومي از تمام كشورهاي عضو ان‌پي‌تي خواستند كه براي كاستن و از ميان بردن تسليحات هسته‌اي موجود برنامه زماني را تعيين كنند. در همين درخواست از چهار كشور داراي تسليحات كه عضو ان‌پي‌تي هم نيستند خواسته شد كه بلافاصله در اين مسير قرار بگيرند. يكي از اصلي‌ترين مسائلي كه منجر به ناكارآيي جلسات بازنگري ان‌پي‌تي شده عدم صداقتي است كه در كشورهاي داراي تسليحات هسته‌اي به چشم مي‌خورد. اين در حالي است كه براساس آخرين گزارشي كه در بولتن دانشمدان اتمي منتشر شده است كشورهاي داراي تسليحات هسته‌اي با سرعت بيشتري در حال اضافه كردن بر انبارهاي تسليحاتي خود هستند. اين دايره از امريكا تا چين و انگلستاني را شامل مي‌شود كه ميلياردها دلار را به ارتقاي تجهيزات هسته‌اي خود اختصاص داده‌اند. در كنفرانس بازنگري سال 2005 طرح خاورميانه عاري از سلاح هسته‌اي داده شد كه عملا از آن زمان تاكنون با كارشكني‌هاي امريكا و متحدان حامي اسراييل، اين كشور حتي يك نشست هم در راستاي عملي كردن اين طرح برگزار نكرده است.
وقتي اسراييلي‌ها نگران شدند
چند روز پيش از پايان اين دور از كنفرانس بازنگري ان‌پي‌تي بود كه رسانه‌هاي بين‌المللي و به خصوص رسانه‌هاي اسراييلي از نگراني اسراييل در‌خصوص قطعنامه نهايي كنفرانس خبر دادند. دليل نگراني تل‌آويو نشين‌ها نيز چندان دور از انتظار نبود. اسراييلي‌ها نگران بودند كه در بيانيه‌اي كه به تاييد 150 كشور خواهد رسيد از تل‌آويو خواسته شود كه با كنار گذاشتن سياست ابهام خود به داشتن زرادخانه‌هاي هسته‌اي اعتراف كند. درخواست‌ها براي آغاز اجلاس ديگري در خصوص عملي كردن طرح خاورميانه عاري از سلاح هسته‌اي هم يكي ديگر از مسائلي بود كه مي‌توانست منافع تسليحاتي اسراييل را تحت‌الشعاع خود قرار دهد. همين ابراز نگراني از سوي اسراييلي‌ها در پشت پرده كافي بود تا امريكا و انگليس كارت‌هاي قرمز خود را بلند كنند.
كارت قرمز انگليس، امريكا و كانادا
توافقي بر سند نهايي صورت نگرفت. اين جمله كوتاه بيانگر يك ماه نيويورك نشيني مقام‌هاي بيش از 150 كشور بود. بازهم كارشكني امريكايي‌ها و باز هم ناديده گرفتن درخواست اكثريت جامعه جهاني براي تامين منفعت يك عضو ناسازگار. امريكايي‌ها فقط در مذاكرات هسته‌اي با ايران نيست كه از توافق خوب و مطلوب خود سخن مي‌گويند بلكه در پايان اين كنفرانس هم به دنبال سندي بودند كه اندك تلنگري به زرادخانه‌هاي هسته‌اي اسراييل نزند. معاون وزير خارجه امريكا در امور كنترل تسليحاتي و امنيت بين‌المللي در سخنان خود در اين كنفرانس به صراحت مواضع كشورش را اعلام كرد: حاضريم اين كنفرانس را بدون سند مورد توافق نهايي به پايان ببريم تا اينكه سندي بد را قبول كنيم. از اينكه اين كنفرانس بدون يك سند نهايي مورد توافق همگان به پايان مي‌رسد متاسفيم اما نيويورك را با اين اميد ترك مي‌كنيم كه ان‌پي‌تي هنجار بنيادين ما در راستاي دست‌يابي به صلح بين‌المللي و امنيت براي همگان باشد. اما اين هنجار بنيادين تنها زماني كه مي‌توان از آن براي تحت فشار قرار دادن مخالفان سياست‌هاي امريكا در سطح بين‌المللي استفاده كرد، معنا پيدا مي‌كند و نه زماني كه تنها عضو دارنده سلاح هسته‌اي در منطقه پر تب و تاب خاورميانه از پشت پرده ساز مخالف را كوك مي‌كند. روزنامه تايمز اسراييل گزارش داده كه امريكا با متهم كردن مصر به «دستكاري فرآيندها» و تلاش براي تعيين ضرب‌الاجل براي اسراييل و همسايگان آن جهت نشست در ماه‌هاي آينده اين سند را رد كرد. مصر در آغاز اين كنفرانس خواستار برگزاري كنفرانسي در زمينه خاورميانه عاري از سلاح‌هاي هسته‌اي شد و اعلام كرد كه برنامه هسته‌اي رژيم صهيونيستي بايد جزو مهم‌ترين اولويت‌هاي اين كنفرانس باشد. طرح مصر به علاوه خواستار آن بود كه كنفرانس مورد نظر فارغ از نظر موافق رژيم صهيونيستي برگزار شود. اسراييل و امريكا با طرح پيشنهادي قاهره مخالفت كرده و گفتند كه برنامه‌هاي مربوط به اين كنفرانس بايد مورد موافقت تمامي طرف‌هاي مشاركت‌كننده از جمله تل‌آويو قرار بگيرد. براساس بخشي كه در سند نهايي از سوي بيش از 150 كشور گنجانده شده بود امضاكنندگان ان‌پي‌تي بايد در ماه مارس سال 2016 كنفرانسي را براي بررسي طرح خاورميانه عاري از سلاح هسته‌اي برگزار كنند. اشاره به خاورميانه عاري از سلاح هسته‌اي كافي بود تا امريكا و انگليس در گام اول و به تبع آنها كانادا وتوي سند نهايي را در دستور كار قرار دهند. اسراييل كه عضو ان‌پي‌تي نيست اما به عنوان ناظر شركت كرده بود، با اين طرح كه مورد حمايت مصر و كشورهاي عربي بود مخالفت كرد. رز گاتمولر، معاون وزير خارجه امريكا در امور كنترل تسليحاتي و امنيت بين‌المللي در توجيه راي كشور متبوع خود گفت: مواد موجود در سند در خصوص كيفيت و كميت برگزاري كنفرانس خاورميانه عاري از سلاح هسته‌اي با سياست‌هايي كه ما از مدت‌ها پيش به دنبال آن بوديم، در تضاد بود. خاورميانه عاري از سلاح هسته‌اي بدون مشاركت تمام اعضا در آن ممكن نخواهد بود. به نظر مي‌رسد كه اشاره گاتمولر به عدم رضايت اسراييل به برقراري اين طرح است. پيش از پايان كنفرانس ان‌پي‌تي، امريكا در اوايل هفته هياتي را براي بررسي طرح خاورميانه عاري از سلاح هسته‌اي راهي تل‌آويو كرده بود. با اينهمه راي منفي امريكا به اين سند نهايي نشان مي‌دهد كه تلاش‌هاي هيات امريكايي در تل‌آويو عملا ره به جايي نبرده است. ايالات متحده در تقسيم تقصير، ادعا كرد كه مصر به دليل گنجاندن پيش‌شرط‌هايي ناصحيح و غيركاربردي مقصر عدم توافق تمام طرفين بر سند نهايي است.
روايت ايران از آنچه در نيويورك گذشت
حميد بعيدي‌نژاد، مديركل امور سياسي و امنيت بين‌المللي كه يك ماه گذشته را به عنوان نماينده ايران در كنفرانس بازنگري ان‌پي‌تي گذرانده است، دقايقي پس از پايان بدون امضاي سند نهايي اين دور در صفحه اينستاگرام خود جزيياتي از آنچه در ثانيه‌هاي آخر اين اجلاس گذشت را منتشر كرد. وي در اين خصوص نوشت: در حالي كه پس از چهار هفته مذاكره شبانه‌روزي انتظار مي‌رفت كنفرانس بازنگري بتواند سند نهايي اجلاس را تصويب كند، به يكباره امريكا و انگليس و كانادا اعلام كردند كه به دليل عدم رضايت از متن بخش مربوط به ايجاد منطقه عاري از سلاح‌هاي هسته‌اي در خاورميانه، نمي‌توانند با متن پيشنهادي رياست كنفرانس موافقت كنند. ايران به عنوان رياست جنبش عدم تعهد با توجه به آثار مخالفت اين سه كشور با تصويب سند اجلاس، تمامي تلاش خود را به عمل آورد تا مانع شكست كنفرانس شود، ولي با توجه به عدم همكاري اين سه كشور، پيشنهاد كرد براي آنكه كشورهاي عضو معاهده بتوانند موضع خود را پيرامون اين موضوع بررسي و اعلام كنند، كنفرانس موقتا تعطيل شود. بعد از تعطيلي موقت جلسه، جلسه اعضاي جنبش عدم تعهد تشكيل و پيشنهادات ايران را به عنوان مبناي موضع عدم تعهد تصويب كرد. با تشكيل مجدد كنفرانس، ايران از طرف اعضاي جنبش عدم تعهد اين موارد را به عنوان اصول موضع عدم تعهد اعلام كرد: «ما ياس عميق و ناراحتي شديد خود را از بيانيه‌هاي سه كشور امريكا، انگليس و كانادا كه با اقدام خود مانع تصويب سند محتوايي و مآلا شكست كنفرانس شدند، اعلام مي‌كنيم. سند ارايه شده توسط رياست كنفرانس كه حاوي ارزيابي كنفرانس از نحوه اجراي معاهده از يك‌طرف و تعيين نقشه راه آينده مذاكرات مربوط به خلع سلاح هسته‌اي بود، حاصل تلاش‌هاي تمامي هيات‌هاي شركت‌كننده براي حصول توافق بود كه متاسفانه همه اين تلاش‌ها با مخالفت اين سه كشور به هدر رفت. جنبش عدم تعهد اين آمادگي را داشت كه با وجود ضعف‌هاي زيادي كه اين متن داشت با آن موافقت كند. ولي متاسفانه اين سه كشور فقط براي تامين منافع يك رژيم غير عضو معاهده كه با توان هسته‌اي نظامي خود تمامي صلح و امنيت منطقه خاورميانه و جهان را به خطر انداخته است، حاضر شدند بهاي سنگين مخالفت با سند را به جان بخرند. ما از تلاش‌هاي رييس كنفرانس براي ارايه سندي كه مي‌توانست از نظر ما نگراني‌هاي اصلي اعضاي معاهده را تامين كند، تشكر مي‌كنيم. بعيدي‌نژاد در ادامه افزود: به دنبال سخنراني ايران كشورهاي زياد ديگري نيز از موضع سه كشور مخالف ابراز نگراني كردند. اقدام به موقع ايران و جنبش عدم تعهد در تعطيلي موقت جلسه و اعلام موضع صريح جنبش عدم تعهد در اعلام آنكه حدود 120 كشور عضو معاهده آماده بودند با متن پيشنهادي رييس موافقت كنند، به‌طور روشني مشخص كرد كه مسووليت شكست كنفرانس به‌طور روشن و واضح بر عهده سه كشور امريكا، انگليس و كانادا است.