تركيه و عراق تعريف متفاوتي از همكاري در مبارزه با تروريسم دارند
بغداد و آنكارا: همكاري يا سلطه؟
شهاب شهسواري
مصطفي كاظمي، نخست‌وزير عراق، عزم خود را براي بهبود روابط بغداد با همسايگانش جزم كرده است. حملات مستمر ارتش تركيه در عمق خاك عراق و استقرار نظاميان تركيه در خاك عراق، انتقادهاي زيادي را در بغداد عليه همسايه شمالي برانگيخته است. به رغم اين تنش‌هاي نخست‌وزير عراق در سفر به آنكارا تاكيد كرد:«بغداد به دنبال استمرار ارتباط با همسايگان خود بوده و قصد ندارد وارد محور و بلوك خاصي شود.» كاظمي روز پنجشنبه در سفري رسمي به آنكارا رفت تا با رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه در مورد بهبود روابط سياسي و اقتصادي دو كشور و افزايش همكاري‌ها به ويژه در مبارزه با تروريسم رايزني كند. سفر كاظمي به تركيه در پاسخ به دعوت اردوغان از او براي سفر به اين كشور انجام شد. شهريور ماه امسال و بعد از يك دوره تنش ديپلماتيك ميان تركيه و عراق به دليل حملات گسترده هوايي و زميني ارتش تركيه به شمال عراق به گزارش رسانه‌ها نچيروان بارزاني، رييس اقليم كردستان عراق در سفر به آنكارا، پيام دلجويي و آشتي‌جويي مصطفي كاظمي نخست‌وزير عراق را به اردوغان رساند. پس از اين ديدار بود كه اردوغان، رسما از نخست‌وزير عراق براي سفر به تركيه دعوت كرد. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه خبر داده است كه به زودي براي شركت در نشست راهبردي مشترك تركيه و عراق به بغداد سفر خواهد كرد.
همكاري براي مبارزه با تروريسم
به نوشته رسانه‌هاي تركيه، اصلي‌ترين توافق در اين سفر پذيرش «كمك ارتش تركيه براي مبارزه با گروه‌هاي تروريستي در خاك عراق» بود. طرف عراقي توضيحي در مورد اين خبر نداده است و تنها تاكيد مي‌كند كه دو طرف بر همكاري براي مبارزه با تروريسم تاكيد كرده‌اند. اينكه آيا همكاري ميان دو كشور در قالب مجوز به تركيه براي استمرار عمليات نظامي در خاك عراق و حفظ چندين پايگاه نظامي در شمال اين كشور است يا نه از سوي بغداد بدون پاسخ مانده است. وزير دفاع عراق هفته پيش گفته بود كه در ديدارش با سفير تركيه در عراق تاكيد كرده است كه اگر تركيه تجاوز نظامي به خاك عراق براي مبارزه با پ‌ك‌ك را مشروع مي‌داند بايد به عراق هم براي مبارزه با داعش در خاك تركيه مجوز بدهد. اردوغان و كاظمي در يك نشست خبري مشترك بعد از ديدارشان بدون اشاره به اختلافاتي كه بر اثر عمليات تركيه در خاك عراق پيش آمده است بر همكاري براي مبارزه با تروريسم تاكيد كردند. رجب طيب اردوغان با نام بردن از 3 گروه مشخص يعني داعش، حزب كارگران كردستان تركيه (PKK) و شبكه حاميان فتح‌الله گولن (FETO) بر عزم تركيه براي مبارزه با تروريسم تاكيد كرد. در برابر، نخست‌وزير عراق بدون اشاره به نام گروه خاصي تاكيد كرد كه دولتش اجازه نخواهد داد از خاك عراق براي ضربه زدن به امنيت ملي كشورهاي ديگر استفاده شود. براساس اعلام منابع عراقي، ارتش تركيه بخش‌هايي از شمال عراق را اشغال كرده است. بين ۶۰۰ تا ۷۰۰ نيروي ارتش تركيه در پايگاه «بعشيقه» در شمال عراق مستقر هستند كه در ۱۲ كيلومتري از مركز شهر «موصل» مركز استان «نينوا» قرار دارد. رييس‌جمهور تركيه در اين نشست خبري گفت:«ما تمام مردم عراق را بدون توجه به قوميت يا مذهب، چه تركمان، كرد يا عرب و چه شيعي و سني، برادران خودمان تلقي مي‌كنيم. در آينده عراق و تركيه هيچ جايي براي تروريسم نيست. مادامي كه تروريسم كاملا از بين نرود، نمي‌توان انتظار صلح در منطقه ما داشت.» كاظمي اما ضمن تاييد ضرورت مبارزه با تروريسم بر اهميت حفظ حاكميت ملي و تماميت ارضي عراق تاكيد كرد و گفت:«موضع ما كاملا روشن است. ترديدي وجود ندارد كه هيچ سازماني را كه امنيت ملي تركيه را از سرزمين‌هاي ما تهديد كند، تحمل نمي‌كنيم.»
انتقادها از رويكرد مسالمت‌جويانه كاظمي در برابر آنكارا
هر چند اردوغان و كاظمي با ظاهري صميمانه از استمرار همكاري براي مبارزه با تروريسم سخن گفتند اما اين اظهارات به تنهايي به انتقادهاي داخلي از حملات تركيه به خاك عراق نكاسته است. يك هفته پيش از اين سفر، وزير دفاع عراق، جمعه عناد الجبوري، آنكارا را سوءاستفاده از اوضاع امنيتي عراق و جنگ عليه داعش متهم كرده بود. رعد الماس، نماينده پارلمان عراق نيز هفته پيش با متهم كردن دولت تركيه به اشغال خاك عراق و انتقاد از استمرار حملات هوايي تركيه به استان دهوك گفته بود:«تعامل دولت الكاظمي با حملات تركيه بسيار ضعيف و نااميد كننده است و وزارت امور خارجه هيچ تصميمي در محكوميت اين حوادث ندارد.» به رغم اين انتقادها، دولت كاظمي تلاش زيادي به خرج داده است كه اعتماد آنكارا را جلب كند. از جمله اين اقدامات امضاي توافق جنجالي سنجار ميان بغداد و اربيل بود كه بر اساس آن، دو طرف بر اخراج كامل نيروهاي وابسته به حزب كارگران كردستان تركيه از منطقه تاكيد مي‌كردند.
همكاري‌هاي اقتصادي
همزمان با همه اختلاف نظرهاي سياسي و امنيتي ميان بغداد و آنكارا با ۳۳۱ كيلومتر مرز زميني مشترك از اصلي‌ترين شركاي تجاري خارجي يكديگر محسوب مي‌شود. تركيه در ۸ ماهه اول سال ۲۰۲۰ نزديك به ۵ ميليارد دلار صادرات به عراق داشت و سال گذشته حجم مبادلات تجاري ميان دو كشور به مرز سالانه ۱۶ ميليارد دلار رسيد. اثيل نجيفي از سياستمداران عراقي درباره توافق‌هاي انجام شده در اين سفر نوشت كه تركيه پيشنهاد تعمير و بازسازي خط لوله كركوك- جيهان براي انتقال نفت توليدي عراق به تركيه و مديترانه را به هيات عراقي داده است. دولت اقليم كردستان عراق از ۲۰۱۴ صادرات را از طريق خط لوله به بندر جيهان تركيه شروع كرده و بالاترين سقف صادرات از اين خط لوله ۳۲۰ هزار بشكه نفت در روز عنوان شده است. در اين سفر توافق‌هايي براي افزايش سرمايه‌گذاري‌هاي تركيه در خاك عراق انجام شده است.
مساله آب
يكي ديگر از دستوركارهاي سفر كاظمي به آنكارا، گفت‌وگو و تبادل نظر در مورد مساله آب بود. اقدامات تركيه در سدسازي در مسير رودخانه‌هاي دجله و فرات نه تنها منافع دوجانبه آنكارا و بغداد را تحت تاثير قرار مي‌دهد بلكه در سهم آب ديگر كشورهاي منطقه از جمله ايران را نيز از اين دو شريان حياتي آب تحت تاثير قرار مي‌دهد. مصطفي كاظمي در نشست خبري مشترك خود را رييس‌جمهور تركيه تاكيد كرد كه مساله آب در ديدار دو طرف مورد بررسي قرار گرفته و قرار است يك كارگروه مشترك براي تدوين برنامه مشترك در اين زمينه تشكيل شود. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه هم ضمن تاييد اين موضوع تاكيد كرد دو طرف تاكيد دارند كه در موضوع آب همكاري شود و اين مساله به يك پرونده اختلافي ميان طرفين تبديل نشود. بعد از ۲۰۰۳ با وجود رايزني‌هاي مختلفي كه بين بغداد و آنكارا بر سر پرونده آب صورت گرفته اما سهم آب عراق به ميزان ۳۰ ميليارد مترمكعب در سال كاهش يافته در حالي كه طبق ادعاي عراق بايد به ۷۰ تا ۱۰۰ ميليارد مكعب در سال برسد. احداث سدهاي بزرگ مانند «اليسو» بر دجله و ««آتاتورك» بر فرات در كنار سدهايي كه سوريه بر فرات زده همگي سهم آب عراق را به شدت كاهش داده و همين امر نگراني‌هاي جدي در اين كشور به دنبال داشته است.
رايزني تركيه براي لغو تحريم‌هاي امريكا
مقام‌هاي تركيه، رايزني‌ها براي لغو تحريم‌هاي جديد امريكا عليه عده‌اي از مقام‌هاي دولتي آنكار را تشديد كرده‌اند. بر اساس گزارش‌ها، مولود چاوش اوغلو، وزير خارجه تركيه پنجشنبه شب در تماسي تلفني با مايك پمپئو، همتاي امريكايي خودش در مورد تحريم‌هاي اخير عده‌اي از مقام‌هاي دولتي و نظامي تركيه به بهانه قرارداد خريد سامانه پدافند موشكي اس۴۰۰ از روسيه گفت‌وگو كرد. به گزارش فارس مايك پمپئو، وزير خارجه امريكا به چاوش اوغلو گفت كه خريد اين سامانه توسط تركيه، امنيت خدمه و تجهيزات نظامي امريكا را به خطر انداخته و اجازه دسترسي روسيه به نيروهاي مسلح و صنايع دفاعي تركيه را مي‌دهد. او همچنين تاكيد كرد كه هدف اين تحريم‌ها، جلوگيري از دستيابي روسيه به درآمد سرشار، نفوذ و دسترسي(به فناوري‌هاي امريكايي) است و اين تحريم‌ها قصد تضعيف توانمندي‌هاي نظامي يا آمادگي رزمي تركيه يا هيچ متحد ديگر امريكا را ندارد. طبق اين بيانيه، وزير خارجه امريكا از تركيه خواست كه هر چه سريع‌تر مساله اس-۴۰۰ را به نحوي مطابق با تاريخچه چند ده ساله همكاري‌هاي نظامي دو طرف حل كرده و مجددا به الزاماتش ذيل ناتو براي خريد تسليحات اين سازمان بازگردد. وزارت خزانه داري امريكا شامگاه دوشنبه از تحريم رييس صنايع دفاعي تركيه خبر داد.