دانشمندان‌هسته‌اي در دولت سابق

  سارا معصومي  / واپسين هفته‌هاي مذاكره ميان ايران و 1+5 در جريان است. برگه‌هاي تقويم كه به سي‌امين روز از ماه ژوئن برسد يا بيش از دو سال مذاكره نفسگير هسته‌اي به رسيدن به برنامه جامع اقدام مشترك منتهي شده است يا مذاكرات ميان ايران و غرب براي چندمين بار به بن‌بست خواهد خورد و پرونده هسته‌اي ايران با چالش‌هاي ديگري و شايد از جنس متفاوتي از 13 سال گذشته هم روبه‌رو شود. اين نخستين‌بار از سال 2005 ميلادي تا به امروز است كه پرونده هسته‌اي ايران چنين روند رايزني‌هاي فشرده در دو مسير موازي سياسي و فني را طي كرده است. تيم مذاكره‌كننده ايران در سال‌هاي 2003 تا 2005 و يك سال و نيم اخير هم شبيه به هم بودند. محمد جواد ظريف كه امروز به عنوان وزير امور خارجه كشورمان مسووليت مذاكرات هسته‌اي ايران با شش كشور را بر عهده دارد، در آن سال‌ها هم در كنار حسن روحاني به عنوان رييس تيم مذاكره‌كننده ايراني مي‌نشست و بخش اعظمي از روند مذاكرات توسط وي هدايت مي‌شد. با اين همه به نظر مي‌رسد كه كشتي‌اي كه در آن سال‌ها به دليل زياده‌خواهي امريكا و اروپا به ساحل توافق نرسيد، تا لنگر انداختن فاصله اندكي دارد. مساله مهم اين است كه مسافران اين كشتي همگي به دنبال پياده‌شدن با بيرق پيروزي در دست هستند. ايران از ابتداي ماراتن نفسگير هسته‌اي اعلام كرده است كه به دنبال استراتژي برد – برد است و تن به توافقي كه حقوق هسته‌اي ايران را تامين نكند، نخواهد داد. در دولت يازدهم از آغاز مذاكرات از سياست ابهامي كه مذاكره‌كنندگان در دولت‌هاي قبلي توشه راه كرده بودند، خبري نيست و وزارت امور خارجه از فرد نشسته در راس اين هرم كه محمد جواد ظريف باشد تا ساير مذاكره‌كنندگان در يك سال و نيم گذشته هربار براي انجام دوره‌اي از مذاكرات ايران را ترك كرده‌اند، ارتباط خود با مردم را از دست نداده و گزارش‌هاي مداومي از آنچه در مذاكرات مي‌گذرد در اختيار عامه مردم قرار گرفته است. محمد جواد ظريف و معاون امور حقوقي و بين‌المللي وي عباس عراقچي در اين مدت با حضور در كميسيون امنيت ملي مجلس و همچنين ديگر جلسات علني و غيرعلني برگزار شده، نمايندگان مردم را از آنچه مي‌گذرد باخبر كرده‌اند. با اين همه جدال تيم مذاكره‌كننده در دو جبهه داخلي و خارجي در جريان است. عملكرد تيم مذاكره‌كننده چه آن زمان كه توافقنامه موقت ژنو در نوامبر 2013 امضا شد و چه زماني كه دو طرف در دومين روز از ماه آوريل سال جاري به تفاهم بر سر راهكارها دست يافتند، مورد انتقاد جناح‌هاي مخالف سياسي در ايران بوده است. پرونده‌اي كه محمد جواد ظريف تاكيد دارد بايد از آن در سطح بين‌المللي سياست‌زدايي شده و ماهيت فني خود را بازيابد در داخل ايران به مساله‌اي سياسي تبديل شده است.
 در 48 ساعت گذشته بحث تنش ميان محمد جواد ظريف و چهره‌هايي از اقليت در مجلس شوراي اسلامي به راس خبرهاي بين‌المللي در خصوص ايران تبديل شده است. در شرايطي كه در داخل ايالات متحده هم مساله چگونگي مواجهه با پرونده هسته‌اي ايران در قالب مذاكرات ميان ايران و امريكا به عاملي براي شكاف بي‌سابقه ميان كاخ سفيد و كنگره تبديل شده است، به نظر مي‌رسد كه در داخل ايران هم مخالفان اين توافق اصرار دارند دولت را به تلاش براي به ثمر رساندن توافقي نه‌چندان خوب متهم كنند. اتهامي كه اصلي‌ترين گواه بر رد آن سخنان يك عضو تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي ايران است كه پس از دور اخير مذاكرات در وين كه هفته گذشته برگزار شد، به «اعتماد» گفت كه مقاومت تيم مذاكره‌كننده در برابر زياده‌خواهي غرب است كه موجب كند پيش رفتن روند مذاكرات پس از نشست لوزان شده است.  در چند روز اخير مساله بازديد از مراكز نظامي ايران در سايه امضاي پروتكل الحاقي و همچنين تعهدهايي كه ايران پس از برنامه جامع اقدام مشترك خواهد داد به سوژه‌اي براي اظهارنظرهاي متفاوت بدل شده است. در شرايطي كه مقام معظم رهبري در سخنان اخير خود اعلام كرده‌اند كه اجازه بازديد از مراكز نظامي و مصاحبه با دانشمندان هسته‌اي را نخواهند داد، سيدعباس عراقچي، عضو ارشد تيم مذاكره‌كننده هم پس از حضور در صحن علني مجلس شوراي اسلامي تاكيد كرد كه در طول مذاكرات اصولا راه هرگونه سوءاستفاده مسدود شده است. معاون حقوقي و امور بين‌الملل وزارت امور خارجه همچنين براي چندمين بار تاكيد كرد كه مذاكره‌كنندگان تنها در چارچوب اصول و خطوط قرمزهاي ترسيم شده توسط رهبري گام برمي‌دارند. مباحث مطرح شده در صحن غيرعلني مجلس شوراي اسلامي كه در بسياري از رسانه‌ها از آن با عنوان جدل ظريف با چند عضو اقليت در مجلس نام برده شده است همچنان سوژه سوال از وزير امور خارجه ايران در روز گذشته هم بود. محمدجواد ظريف در گفت‌وگوي خود با خبرگزاري خانه ملت با بيان اينكه در دولت سابق مصاحبه‌هايي با دانشمندان هسته‌اي كشورمان از سوي ماموران آژانس انجام شد، تاكيد كرد: مصاحبه با دانشمندان هسته‌اي، ارتباطي به اصل مذاكرات ندارد. رييس دستگاه ديپلماسي كشورمان با اشاره به مخالفت رهبر معظم انقلاب با خواسته كشورهاي غربي مبني بر مصاحبه با دانشمندان هسته‌اي كشور، گفت: به طور حتم رويكرد همه اركان نظام پيروي از دستورات رهبر معظم انقلاب است.
وزير امور خارجه كشور ادامه داد: البته موضوع مصاحبه با دانشمندان هسته‌اي، ارتباطي به اصل مذاكرات هسته‌اي ايران با گروه 1+5 ندارد و اين يك مساله كناري و فرعي بوده و حدود 10 سال است كه كشور براي حل اين ادعاها و بهانه‌ها اقداماتي كرده است. در اين رابطه روش‌هايي براي رفع ابهامات صورت گرفت و حتي در دولت سابق مصاحبه‌هايي با دانشمندان هسته‌اي كشورمان از سوي ماموران آژانس انجام شد. در آن دوران با افراد مختلف در ايران مصاحبه شد و حتي آنها از مراكز و اماكن مربوطه بازديد كردند، اما هيچ ابهامي پيدا نشد كه اين موضوع نشان‌دهنده بهانه‌جويي غربي‌هاست.
وزير امور خارجه كشور با اشاره به ادعاهاي مقامات امريكايي‌ مبني بر موافقت ايران براي مصاحبه با تعدادي از دانشمندان هسته‌اي كشورمان، تصريح كرد: آنها هر چه كه مي‌خواهند بگويند، زيرا مقامات اين كشورها در سال‌هاي گذشته انواع صحبت‌ها و مطالب را مطرح كردند، اما قطعا تيم مذاكره‌كننده، نظر رهبر معظم انقلاب در تمام موارد مذاكرات هسته‌اي را عينا اطاعت مي‌كند.

فخري‌زاده نخستين سوژه خواهد بود
جرقه بحث مصاحبه با دانشمندان هسته‌اي ايران در سايه مذاكرات هسته‌اي ايران با 1+5 از سخنراني مقام معظم رهبري در دانشگاه امام حسين زده شد. روزنامه نيويورك تايمز به قلم دو‌تن از مشهورترين روزنامه‌نگاران در حوزه مذاكرات هسته‌اي ايران نوشت: موضع مقام معظم رهبري در مذاكرات فصل‌الختام است. در حقيقت با توجه به سخنان ايشان مي‌توان نتيجه گرفت كه آيا مذاكرات هسته‌اي در ماه ژوئن به فرجام خواهد رسيد يا خير؟ تابستان گذشته هم بود كه ايشان مساله نياز ايران به 190 هزار سو را مطرح كردند و تبديل به معياري در مذاكرات هسته‌اي تا به امروز شده است.
ايران در يك سال و نيم گذشته همراستا با مذاكرات فشرده با 1+5، مذاكرات با آژانس بين‌المللي انرژِي اتمي را هم براي پاسخ دادن به 12 سوال مطرح از سوي اين نهاد دنبال كرده است. با اين همه عدم اقناع آژانس در خصوص دو مورد منتهي به قفل شدن مذاكرات سازمان انرژي اتمي با نهادي شده است كه در برنامه جامع اقدام مشترك هم مرجع راستي‌آزمايي تعهدهاي ايران خواهد بود. در حال حاضر اصلي‌ترين سوال آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از ايران در خصوص مساله‌اي است كه در گزارش‌هاي آژانس با عنوان ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته‌اي ايران از آن ياد مي‌شود.
نيويورك‌تايمز در گزارش خود در خصوص اصرار آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به مصاحبه با دانشمندان هسته‌اي ايران تنها به نام محسن فخري‌زاده اشاره مي‌كند. از فخري‌زاده در بسياري از رسانه‌هاي بين‌المللي با عنوان مرد در سايه برنامه اتمي ايران ياد مي‌كنند. اولي هاينونن، بازرس ارشد آژانس در سال ۲۰۰۸ در سفر به تهران چند بار خواستار ديدار با او شد ولي هر بار با پاسخ منفي مقام‌هاي ايراني روبه‌رو شد. در سال 91 روزنامه وال استريت ژورنال در گزارشي از بازگشت مرد در سايه برنامه اتمي ايران به عرصه هسته‌اي خبر داد. نيويورك تايمز هم در مهرماه 92 در اين خصوص نوشت: يك پرسش ديگر در مورد توافق هسته‌اي با ايران اين است كه آيا تهران به موجب اين توافق به بازرسان بين‌المللي اجازه مي‌دهد با محسن فخري‌زاده، صحبت كنند. وي از نظر غربي‌ها رابرت اوپنهايمر ايران است. همان پدر بمب اتمي امريكا كه رييس پروژه منهتن بود و برنامه‌هاي هسته‌اي تسليحاتي امريكا را در سال‌هاي 1940 توسعه داد. فخري‌زاده چهره مخفي فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران است كه گفته مي‌شود با توجه به نگراني‌ها در مورد انجام ترور از سوي عناصر صهيونيستي، در محافل عمومي حاضر نمي‌شود. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ادعا مي‌كند كه به دليل تخصص فخري‌زاده در بحث كلاهك‌هاي هسته‌اي وي بهترين گزينه براي مصاحبه بازرسان با وي در خصوص ابعاد نظامي برنامه هسته‌اي ايران در گذشته است.  مخالفت ايران با درخواست‌هاي آژانس براي اين مصاحبه‌ها ريشه در ترور پنج دانشمند هسته‌اي ايران در فاصله سال‌هاي 2010 تا 2012 دارد. اقدامي كه ايران درز اطلاعات از سوي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به سرويس‌هاي اطلاعاتي اسراييل را مقصر آن مي‌داند.
در روزهايي كه رهبر معظم انقلاب در سخنراني اخير خود در دانشگاه امام حسين(ع) بازجويي از دانشمندان هسته‌اي ايران را به عنوان يك خط قرمز اعلام كردند، به نحو نگران‌كننده‌اي اطلاعات بيشتري درباره دسترسي آژانس به اطلاعات دانشمندان ايراني در سال‌هاي گذشته منتشر مي‌شود.  تابناك در اين خصوص مي‌نويسد: بعد از اينكه مهدي محمدي از همكاران رسانه‌اي تيم سابق هسته‌اي در مناظره با حسن بهشتي‌پور، آژانس را منبع اطلاعاتي دانست كه به شهادت مجيد شهرياري منجر شده است، در روزهاي اخير علاوه بر محمدجواد ظريف؛ يك مقام ديگر نيز از مصاحبه آژانس با دانشمندان هسته‌اي ايران در سال‌هاي گذشته خبر دادند.
رسول سنايي‌راد، مسوول اداره سياسي سپاه در گفت‌وگو با خبرنگار شبكه اطلاع‌رساني راه دانا درباره موضوع بازرسي‌هاي آژانس گفت: واقعيت اين است كه سابقه و پيشينه‌اي كه ما از آژانس در ذهن داريم و نفوذي كه امريكايي‌ها در آن دارند، موجب مي‌شود كه هيچ گونه اعتمادي به آنها نداشته باشيم. براي مثال شهادت دانشمندان هسته‌اي ما نيز ناشي از همين مصاحبه‌هايي بود كه در قالب پادمان‌ها گرفته شد و بعدها اطلاعات اين دانشمندان در اختيار گروه‌هاي تروريستي قرار گرفت و منتهي به شهادت تعدادي از دانشمندان هسته‌اي ما شد.  در حال حاضر شايد زمان آن فرارسيده باشد كه مسوولان حاضر در تيم مذاكره‌كننده در دولت قبل در خصوص زمان وقوع اين مصاحبه‌ها و دلايل صدور چنين مجوزي به مردم گزارش بدهند.  نيويورك‌تايمز در گزارش خود به مصاحبه جان‌كري در آوريل سال جاري با پي‌بي‌اس هم اشاره مي‌كند و مي‌نويسد: وزير امور خارجه امريكا در اين مصاحبه به صراحت اعلام كرد كه ايران بايد به ابهام‌ها در خصوص برنامه هسته‌اي خود در گذشته پاسخ بدهد: آنها بايد اين كار را بكنند. اگر قرار به رسيدن به توافقي باشد بايد اين كار را بكنند.  هرچند تاكيد جان كري بر فعلي است كه بايد از سوي ايران براي رسيدن به توافق نهايي عملي شود اما تجربه مذاكره‌كنندگان در جريان يك سال و نيم قبل نشان داده است كه سخنان مقام معظم رهبري به عنوان خطوط قرمز غيرقابل عبوري از سوي مذاكره‌كنندگان ايران در ميز مذاكرات مطرح شده است.