گفت‌وگو با كارگردان مستندي كه ماه عسل را تكان داد
آن 23 نفر كه نماد يك نسل شدند
زينب كاظم‌خواه| آن 23 نفر نماد يك نسل هستند، تفنگ جاي مداد و خودكار را در دست‌هاي‌شان گرفت. بچه‌هاي 13 و 14 ساله‌اي كه بيش از هر چيزي براي‌شان دفاع از كشور مهم بود، درس و مدرسه را رها كردند و راهي جبهه شدند. حالا از آن 23 نوجوان ديروز 22 نفر مانده‌اند. آن يك نفر هم «ملاصالح» مترجم ايراني عراقي‌ها بود كه به اين گروه كمك زيادي كرد. اين نوجوانان ديروز، ميانسالاني هستند كه به برنامه جمعه شب «ماه عسل» آمدند؛ برنامه‌اي كه در روزهاي گذشته به خاطر سوژه‌هايش در فضاهاي مجازي مورد انتقاد مخاطبان قرار گرفت. اما احسان عليخاني اين‌بار سراغ سوژه‌اي جذاب رفته بود؛ روايت 23 و آن يك نفر. نوجوانان ديروز خاطرات آن روزهاي‌شان را در برنامه او ورق زدند و از روزهاي اسارت‌شان گفتند؛ اسارتي كه با اراده آنها 9 سال طول كشيد.
مهدي جعفري، كارگردان اين مستند است كه ساخت آن سه سال طول كشيده است؛ يعني از سال 84 تا 87. خودش به برنامه ماه عسل نيامده بود شايد به اين خاطر كه حالا آن 23 نفر مهم هستند؛ آنهايي كه نماد يك نسل شدند.
اين فيلم مستند داستان گروه 23 نفره‌اي است كه ارديبهشت 61 دستگير شدند. مشاوران صدام در آن زمان مي‌خواستند كه فتح خرمشهر را تحت‌الشعاع قرار دهند، بنابراين تصميم گرفتند كه شوي تبليغاتي راه بيندازند كه بچه‌ها نبايد به جنگ فرستاده شوند. جعفري مي‌گويد اين فيلم از نظر داخلي قدري موفق بود.
اين كارگردان همچنين توضيح مي‌دهد: «براي اين بچه‌ها تصميم‌گيري سخت بود؛ به هر حال به هر فردي بگويند كه قرار است آزاد شويد، تصميم‌گيري برايش سخت خواهد شد.»
اما آنها زود فهميدند كه ماجراي آزادي‌شان جرياني تبليغاتي است. گرچه تا مدت زيادي به شكل فرساينده طعمه تبليغاتي بودند اما در نهايت تصميم گرفتند كه جلوي اين حركت را بگيرند.
آنها گفتند: «ما دسته‌جمعي تصميم گرفتيم كه آزاد نشويم و از آنها خواستيم كه ما را به اردوگاه برگرداندند.»
جعفري يكي از ويژگي‌هاي اين ماجرا را همين نكته مي‌داند كه اين بچه‌ها با اراده خود 9 سال اسارت را تحمل كردند و تن به آزادي كه وجه تبليغاتي داشت، ندادند.
پذيرش اين مساله براي رژيم عراق آسان نبود. گروه 23 نفره دست به اعتصاب غذا زدند، شكنجه شدند اما دست از تصميم خود برنداشتند تا اينكه عراقي‌ها به خواست آنها تن دادند.
ساخت اين مستند 13 قسمتي سه سال طول كشيده است، به اين دليل كه دسترسي به آرشيو بسيار سخت بود.
كارگردان «23 و آن يك نفر»مي‌گويد: «دسترسي به آرشيوي كه براي ساخت اين مستند نياز داشتيم بسيار سخت بود. از سوي ديگر اين ماجرا بسيار جالب بود؛ اما متاسفانه با تاخيري 20 ساله بعد از آزادي آنها ساخته شد.»
عليرضا رييسان، تهيه‌كننده اين مستند است. او ساخت آن را به مهدي جعفري پيشنهاد داد. پيش از آن محمد شهبا نخستين تحقيقات را در مورد اين ماجرا انجام داده بود، چند نفر از اين نوجوانان سيرجاني و همكلاسي‌هاي او بودند.
جعفري رد بقيه افراد اين گروه را نيز از چند نفري كه پيدا كرده بود، گرفت و سراغ تك‌تك آنها رفته و قصه را از زبان خودشان شنيد.
او مي‌گويد: «اهميت 23 نفر اين است كه الان يك سمبل ملي شده‌اند. بحث اين مستند بحث چند شخص نيست - اگرچه بحث شخص‌شان هم مهم است - اما سعي داشتم در اين فيلم نمادي از نسلي را ببينم؛ به خصوص نسل
كم سن و سالي كه به جنگ مي‌رفتند، آيا 14ساله‌هاي آن روز كه به جبهه مي‌رفتند بچه بودند؟»
او سعي كرده در اين مستند تعريف متفاوتي از تاريخ معاصر ما داشته باشد و به اين موضوع از وجه جامعه‌شناسي تاريخي نگاه كند تا اينكه جنبه دفاع مقدسي داشته باشد. نگاه اين بوده كه چرا آنها به عنوان بچه به جبهه رفتند.
آنها نوجواناني بودند كه وقتي مي‌خواستند به جبهه بروند در كشور خودمان مشكل داشتند و به چشم بچه به آنها نگاه مي‌شد و وقتي هم اسير مي‌شدند بايد پاسخ مي‌دادند كه شما كه بچه هستيد چرا به جبهه آمده‌ايد. آنها بايد ثابت مي‌كردند كه بچه نيستند و مي‌توانند تصميم‌هاي بزرگ بگيرند.
جعفري تاكيد دارد: «اين مستند، قصه يك نسل است كه توانست خود را مديريت كند و با درايتي كه به دست آورده بود توانست نه به عنوان يك بچه، بلكه در حد و اندازه يك ديپلمات رسمي آن هم در دل دشمن ظاهر شود.»
او البته در ساخت اين مستند از كمك‌هاي حبيب احمدزاده هم ياد مي‌كند كه كمك كرد بسياري از راش‌هاي اين مستند را به دست آورد. از سوي ديگر در برنامه‌اي كه احمدزاده داشت بخش‌هايي از اين مستند را نشان داد و به مرور و بررسي آن پرداخت. بعد از آن بود كه اين مستند راه خود را يافت و در شبكه‌هاي استاني نيز پخش شد.
جعفري در پايان يادآور مي‌شود: «اين قصه به خاطر آن آدم‌ها در هر دوره‌اي شنيدني است. اتفاقاتي كه در آنجا افتاده، براي مخاطب جاي شگفتي دارد.»
اين مستند راهش را باز كرده است. آموزش و پرورش تصميم گرفت كه اين مستند جزو يكي از آيتم‌هاي درسي مقطع هفتم قرار گيرد تا نوجوانان امروز بتوانند آن را ببينند.