فصل آشـــتي
سارا معصومي| باراك اوباما، رييس‌جمهور ايالات متحده مي‌گويد كه به توافقي بلندمدت با ايران دست يافته است. نخستين توافقي كه دو كشور در چهار دهه گذشته به شكل رسمي در شكل‌گيري آن نقش داشته‌اند. محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه ايران هم اين توافق را تاريخي مي‌خواند. توافقي كه ظريف به عنوان عضوي از تيم مذاكره‌كننده ايران در سال 2005 نتوانست به دليل زياده خواهي‌هاي امريكا آن را پيش ببرد اما در چهاردهمين روز از ماه جولاي سال 2015 به آن جامه عمل پوشاند. جان كري، وزير امور خارجه امريكا، توافقي را كه براي آن 18روز در پله كوبرگ محبوس ماند، توافقي خوب مي‌داند و با تشكر از رييس‌جمهوري ايران و همتاي خود، ظريف را مذاكره‌كننده‌اي سخت، ميهن دوست و مورد احترام مي‌خواند. بنيامين نتانياهو، نخست وزير رژيم صهيونيستي هم اين توافق را اشتباهي تاريخي مي‌داند كه مي‌تواند رقابت تسليحاتي را به قول اسراييلي‌ها در منطقه‌اي به راه بيندازد كه تنها دارنده سلاح اتمي آن، خود تل آويو است.
ساعت از 11 شب دوشنبه گذشته بود كه خبر آمد خبرنگاران منتظر باشند. گوش‌ها تيز و دوربين‌ها مهياي تثبت تاريخي‌ترين لحظه شدند. اخبار اوليه حاكي از آن بود كه ايران و 1+5، آخرين جمع‌بندي‌ها را انجام داده و سرانجام متن برنامه جامع اقدام مشترك پس از اما و اگرهاي فراوان بدون پرانتز روي ميز مهياست. برآورد اوليه اين بود با توجه به آنكه توافقنامه موقت ژنو تا پايان روز دوشنبه 13جولاي تمديد شده است دو طرف به نخستين دقايق روز چهاردهم در حالي وارد خواهند شد كه خبر توافق را اعلام مي‌كنند. قرار بود اين توافقنامه هم مانند تمام توافقنامه‌هايي كه در تاريخ سياسي مذاكرات ايران و امريكا حك شده است، نيمه‌شب اعلام شود. پنج بامداد روز سه‌شنبه نخستين ساعت اعلام شده بود. فضاي مجازي اعم از توييتر در حال انفجار خبري بود. بازار گرم گمانه‌زني‌ها با توييت‌هاي خبرنگاران ايراني و خارج مستقر در خيمه‌گاه مقابل كوبرگ، داغ‌تر هم شده بود. 13 سال مذاكره ميان ايران و غرب يك سو و 18 روز چانه‌زني‌هاي فشرده از سوي ديگر، دو طرف را به مرز مذاكرات فرسايشي كشانده بود. نشانه‌ها در نيمه شب دوشنبه حاكي از اين بود كه توافق انجام شده است اما هيچ منبعي حصول به توافق قرن را اعلام نمي‌كرد. سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه براي بازگشت به مسكو عجله داشت و همين مساله اين گمانه‌زني را تقويت مي‌كرد كه ساعت اعلام توافق پيش از شش بامداد خواهد بود. با اين‌همه وزراي امور خارجه شش كشور ديگر حاضر در مذاكرات لاوروف را راضي كردند چند ساعتي بيشتر در وين بماند تا صبح توافق محقق شود. لاوروف در حالي كه خستگي و كلافه بودن از چهره‌اش هويدا بود از كوبرگ خارج شده و در جواب خبرنگاران گفت: مي‌روم بخوابم. بار بعدي كه خبرنگاران وزير امور خارجه سرد چهره روسيه را ديدند هنگام شركت در آخرين نشست هماهنگي وزراي ايران و 1+5 و پيش از عزيمت به قرائت بيانيه در مقر مركز خبري نمايندگي سازمان ملل در ايران بود.
ساعت هشت صبح به وقت وين بود كه نشست‌هاي كارشناسي، مديران سياسي و وزراي امور خارجه ايران و 1+5 از سر گرفته شد. دو ساعت و نيم بعد وزراي هفت كشور دور هم جمع شدند و در حالي كه چشم‌هاي آنها خبر توافق را پيش از لب‌هاي‌شان مي‌داد عكس يادگاري گرفته و در مقابل خبرنگاران براي نخستين‌بار اعلام كردند كه: بله، انجام شد.
نخستين عبارات اين بود: محمد جواد ظريف گفت: به راه‌حل برد – برد رسيده‌ايم. افق‌هاي تازه براي برخورد با مسائل جدي آغاز شده است. فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا هم در حالي كه لبخند عميقي بر لب داشت، گفت: توافق فقط مربوط به برنامه هسته‌اي ايران نيست بلكه به همكاري‌هاي بين‌المللي هم منجر خواهد شد.
آغاز غير هسته‌اي براي اعلام توافقي هسته‌اي. جملاتي كه نشان مي‌داد ايران و 1+5 براي رسيدن به اين توافق از چه تصميم‌هاي سياسي عبور كرده‌اند و چه تهديدهاي غيرهسته‌اي را مد نظر قرار داده‌اند. در گردونه اين مذاكرات، ايران و امريكايي بودند كه ميان آنها نه تنها از رفاقت سياسي خبري نيست كه ديواري از بي‌اعتمادي براي چندين دهه بالا رفته است. در اين گردونه روسيه و امريكايي حضور دارند كه در يك سال اخير رابطه آنها به دليل مسائل اوكراين و سوريه به‌شدت تيره و تار شده است. با وجود اين حاشيه‌هاي تلخ، هفت كشور عزم خود را جزم كردند كه به قول جان كري به جهان بگويند اگر ديپلماسي شكست بخورد در جنگ چه اتفاق‌هايي كه رخ نخواهد داد.
امريكا مي‌گويد راه‌هاي رسيدن ايران به بمب اتم را مسدود كرده است، ايران هم مي‌گويد كه از شر تمام تحريم‌ها رهايي يافته و فصل جديد اقتصادي، سياسي و فني را تجربه خواهد كرد. باراك اوباما و جان كري مي‌گويند در سايه اين توافق اعتماد نكرده‌اند و تنها با اتكاي به سيستم‌هاي راستي‌آزمايي است كه كار را پيش برده‌اند. ايران هم مي‌گويد كه تمام راه‌هاي سوءاستفاده را بسته است و متن به گونه‌اي از نظر حقوقي و سياسي با دقت نوشته شده است كه مو لاي درز برداشته شدن تحريم‌ها نخواهد رفت. ايران مي‌گويد به هدف خود در مذاكرات رسيده است و برنامه هسته‌اي اين كشور حفظ شده و در سال‌هاي آتي مسير صعودي خود را طي خواهد كرد و تحريم‌هاي اين كشور هم از ميان برداشته خواهد شد.
ايران و 1+5، در نوامبر 2013 به توافقنامه موقت ژنو دست يافتند. در دو سال گذشته دو طرف بارها در مسير رسيدن به توافقنامه جامع زمين خورده و بلند شدند. بارها رسيدن به اين برجام غيرممكن به نظر رسيد اما سرانجام 14 جولاي رسيد.
داريل كيمبال، كارشناس خلع سلاح در اين خصوص به گاردين مي‌گويد: اين توافق در ميان يكي از پيچيده‌ترين و پرتبعات‌ترين توافق‌هاي هسته‌اي قرن است. دو سال مذاكره فشرده هفت كشور را در برگرفته كه در ميان آنها دو كشور با سابقه خصومت وجود دارد.
بسياري اعتقاد دارند كه اين توافق هسته‌اي هنوز در ابتداي مسير است و بايد از چند خوان عبور كند. با اين‌همه به نظر مي‌رسد كه دولت‌هاي ايران و 1+5 از پس چالش‌هاي آتي هم برخواهند آمد و بازي را به مخالفان واگذار نخواهند كرد.