زين العابدين عبدالكلام؛ رواداري و ميهن‌پرستي

غروب پنجم مرداد و حين سخنراني پيرامون لزوم حراست از محيط زيست در جمع دانشجويان به ناگاه قلب يازدهمين رييس‌جمهور جمهوري هندوستان از تپش ايستاد و «ابوبكر زين‌العابدين عبدالكلام» از دنيا رفت. متولد 1931 در تاميل نادو، جنوبي‌ترين ايالت هندوستان بود و در 83 سالگي چشم از جهان فروبست. در يك كالج وابسته به كليسا فيزيك خوانده بود و در دانشكده فني شهر مدرس به تحصيل مهندسي هوافضا پرداخته بود و از همان زمان بلاانقطاع در مقام يك دانشمند مشغول خدمت در مجامع علمي يا موسسات تحقيقاتي نظامي بود. كارش را با تحقيق روي ساخت هلي‌كوپتر در موسسات وابسته به وزارت دفاع هند آغاز كرد و پس از آن پروژه گسترش موشك‌هاي بالستيك اين كشور را راهبري كرد و به واسطه موفقيت‌هاي چشمگيرش در اين زمينه او را «پدر موشكي هند» ناميدند. آقاي عبدالكلام مسلماني ميانه‌رو و به‌شدت ميهن‌پرست بود اما محبوبيت او محدود به مسلمانان هند نبود تا جايي كه وي در سال 2002 از سوي حزب هندو بي. جي. پي نامزد رياست‌جمهوري اين كشور شد و در اتفاقي نادر احزاب رقيب نيز از نامزدي او حمايت كردند و وي با قاطعيت به كاخ «راشتراپاتي باوان» راه يافت. رياست جمهوري هندوستان با وجود آنكه مقامي تشريفاتي است اما رييس رسمي قواي سه‌گانه و فرمانده كل قواي نظامي كشور است كه با 4896 راي نمايندگان مجلسين سفلا و عليا و مجالس ايالتي براي دوره‌اي پنج ساله و به صورت غير مستقيم توسط مردم انتخاب مي‌شود. آقاي عبدالكلام در طول دوره رياست‌جمهوري خود نخست‌وزيراني از هر دو حزب عمده كشور داشت كه البته در ساختار پارلمانتاريست هند وي هيچ نقشي در به قدرت رسيدن آنها نداشت، اما با وجود اختلاف‌هاي عميق دو حزب بي. جي. پي و كنگره، هر دو نخست‌وزير رابطه بسيار خوبي با رييس‌جمهور داشتند. به‌طور كلي حمايت مشترك هر دو حزب از نامزدي آقاي عبدالكلام در انتخابات رياست‌جمهوري سال 2002 از معدود مسائلي است كه اين دو حزب عمده هند بر آن اشتراك نظر داشته‌اند. مسووليت رياست‌جمهوري هيچگاه باعث نشد كه چهره سياسي آقاي عبدالكلام بر چهره علمي او غالب شود و وي در همه حال به عنوان يك نابغه علمي كه علاوه بر توسعه چشمگير صنايع موشكي و هوافضاي هند، در انرژي هسته‌اي نيز خدمات شاياني را ارايه كرده بود، ديده مي‌شد. عبدالكلام نقشي محوري در آزمايش هسته‌اي «پكران2» يا «عمليات شاكتي» (عمليات قدرت) در سال 1998 داشت. طي اين آزمايش هسته‌اي كه نخستين تلاش تسليحاتي هسته‌اي هند پس از آزمايش «پكران1» يا «عمليات بوداي خندان» در سال 1974 به حساب مي‌آيد، هندوستان 5 بمب اتمي را آزمايش كرد و پس از آن نخست‌وزير وقت هند، آقاي واجپايي، رسما عضويت خود در كلوب كشورهاي داراي بمب هسته‌اي را اعلام كرد؛ اتفاقي كه موجب تحريم‌هاي يكجانبه و چندجانبه كشورهايي نظير ايالات متحده امريكا و ژاپن عليه هند شد. آقاي عبدالكلام يكي از سه رييس‌جمهور تاريخ هند است كه پيش از رسيدن به اين مقام به واسطه خدمات علمي خود توانسته مدال «باهارات ناترا» (جواهر هندوستان) را كه عالي‌ترين نشان ملي هند است بر سينه خود نصب كند. وي در طول دوران رياست‌جمهوري خود نيز موكدا بر لزوم گسترش علم و افزايش سطح توليد علم و برطرف شدن موانع تحصيل زنان و دختران در مناطق عقب مانده تاكيد داشت و همچنان رسالت علمي خود را در مقام يك رييس‌جمهور ادا مي‌كرد. با وجود حساسيت‌هاي مذهبي در هند، عبدالكلام به عنوان يك رهبر مسلمان و ميانه‌رو محبوبيتش در بين هندوها كمتر از مسلمانان نبود و اين نتيجه منطقي عملكرد انساني و ملي‌گرايانه وي بود. او در محافل مختلف به مذمت قوميت‌گرايي و تفرقه‌افكني مذهبي و قومي مي‌پرداخت و از حاميان جدي نظريه «گفت‌وگوي تمدن‌ها» بود. او در مقام يك رهبر اخلاقي و غيرسياسي كليدواژه‌هايي چون سختكوشي، برابري، همت، تحصيل علم، نوآوري و عشق به همنوع را مدام در بين اقشار مختلف مردم هند ترويج مي‌كرد. كوهي از اميد به آينده در دل دانشجويان ايجاد مي‌شد زماني كه چشم در چشم آنها مي‌گفت: «همه پرنده‌ها در باران سرپناهي پيدا مي‌كنند، اما عقاب‌ها آنقدر پرواز مي‌كنند تا از ابرها بالاتر روند! براي حل يك مشكل نگرش‌هاي مختلف، نتيجه‌هاي مختلف در بر دارد.»عبدالكلام با وجود حمايت‌هاي احزاب و افكار عمومي به دعوت‌هايي كه از وي براي نامزدي مجدد در انتخابات رياست‌جمهوري 2007 و 2012 شد پاسخ منفي داد و پس از دوران رياست‌جمهوري، خود را به‌طور كامل وقف آموزش در چندين موسسه علمي در سراسر هند كرد و هيچ فرصتي را براي رودررويي با جوانان از دست نداد تا در حين يكي از همين سخنراني‌ها با كشور و مردمش براي هميشه خداحافظي كرد. از عبدالكلام چندين عنوان كتاب به جاي مانده است كه اكثر آنها پندها و نصايح و حالا مي‌شود گفت وصاياي يك رييس‌جمهور براي نوجوانان و جوانان و دانشجويان كشورش است. اما كتاب اتوبيوگرافي عبدالكلام به نام «بال‌هاي آتش» و همچنين كتاب «هندوستان2020» كه چشم‌انداز توسعه هند در هزاره سوم است معروف‌ترين مكتوبات به جا مانده از او هستند كه تا امروز به چندين زبان ترجمه شده‌اند.

٭عضو سابق انجمن اسلامي دانشجويان شبه قاره هند