افزايش حضور نظامي امريكا در اروپا

محمود   فاضلي

در هفته گذشته شايعاتي در مورد احتمال خروج نيروهاي نظامي امريكا از بندر «آلكساندروپليس» يونان مطرح شده اما دونالد ترامپ اين شايعه را تكذيب كرده است. اين موضوع نشان‌دهنده اهميت راهبردي بندر آلكساندروپليس در تحولات نظامي و تجاري منطقه است كه طي 5 سال گذشته نقش كليدي در حمل ‌و نقل تسليحات به شرق اروپا و حمايت از اوكراين داشته است. از سال 2021 تا به امروز از طريق بندر آلكساندروپليس و خط ريلي آن به شمال، هزاران خودرو، بالگرد و خودرو زرهي نيروهاي مسلح امريكا به شاخه شرقي ناتو (به‎ويژه روماني و بلغارستان) و اوكراين منتقل شده است. ‌اولين گام در جهت گسترش حضور و نقش امريكا در بندر آلكساندروپليس، در اكتبر ۲۰۱۹ با امضاي تمديد توافقنامه همكاري دفاعي متقابل (MDCA) برداشته شد. اين توافق كه بين «مايك پمپئو» (وزير خارجه وقت امريكا) و «دندياس» (وزير خارجه وقت يونان) يونان امضا شد، به نيروهاي مسلح امريكا اجازه دسترسي به تاسيسات بندري آلكساندروپليس را داد. طبق اين توافقنامه، امريكا مي‎تواند بدون هيچ مانع قانوني از بندر ياد شده استفاده كند. در سپتامبر 2019 نيروهاي مسلح امريكا در يكي از اولين اقدامات عملي خود، كشتي غرق‌ شده «اولگا» در بندر آلكساندروپليس را بيرون كشيدند چراكه اين كشتي دسترسي كشتي‎هاي بزرگ‌ را مسدود كرده بود. در سال ۲۰۲۱ و تمديد و اصلاحيه MDCA توسط آقايان دندياس و آنتوني بلينكن (وزراي خارجه سابق دو كشور) امضا شده و در آن قيد شده به امريكا اجازه استفاده از پايگاه «يانولي» در منطقه «اوروس» نيز داده مي‎شود. اين پايگاه به ‎عنوان محل پشتيباني در صورت نياز به افزايش حضور نظامي امريكا در منطقه معرفي شد. امريكا در راستاي تقويت ردپاي خود در منطقه درصدد افزايش سرمايه‎گذاري خود در بندر آلكساندروپليس يونان است. در سال 2024 وزارت دفاع امريكا در چارچوب رويكرد «چرخش به شرق» بررسي جامعي از پايگاه‎‌هاي نظامي خود در سراسر جهان را آغاز كرد، اما هيچ نشانه‌اي از برنامه خروج نيروهاي امريكايي از آلكساندروپليس ديده نشد. بديهي است كه اين موضوع فقط به يونان مربوط نمي‎شود بلكه شامل پايگاه‎هاي نظامي امريكا در سراسر جهان است. 
براساس آمار نشريه راستگراي «كاتي مريني» يونان، بندر آلكساندروپليس از سال 2020 به بعد، به نقطه كليدي در انتقال تسليحات و تجهيزات سنگين امريكا به شاخه شرقي ناتو تبديل شد. ارتش امريكا از اين بندر براي ارسال تانك‌، خودرو زرهي، بالگرد و ساير تجهيزات نظامي به اروپاي شرقي استفاده كرده است. 
آمار تجهيزات منتقل‌ شده از طريق بندر آلكساندروپليس به شرح زير است: در سال 2020 بيش از 225 خودرو نظامي و ۱۱۴ سرباز امريكايي از طريق كشتي منتقل شدند. انتقال خودرو، بالگرد و پرسنل تا سال 2022، اولين سال جنگ اوكراين، ادامه يافت اما در سال‎هاي بعدي افزايش قابل‌توجهي داشت. در سال 2023، ۲۹۶ پرسنل نظامي، ۴۸۰۰ خودرو زرهي و ۱۹ بالگرد از طريق ۷ كشتي امريكايي و در سال 2024، ۱۹۷ پرسنل نظامي و ۲۱۳۲ خودرو زرهي از طريق ۵ كشتي امريكايي منتقل شدند. ساير كشورهاي ناتو به‎ويژه بريتانيا، فرانسه، اسپانيا و برخي كشورهاي كوچك از طريق بندر آلكساندروپليس نيرو به ناتو اعزام كردند.
يكي از مهم‎‌ترين دلايلي كه بندر آلكساندروپليس به يك محور كليدي در استراتژي ناتو تبديل شده، نقش آن به‌‎عنوان مسيري جايگزين براي ارسال تجهيزات به اروپاي شرقي است. در شرايطي كه تركيه مي‌تواند بر تنگه‌هاي بسفر و داردانل كنترل اعمال كند و طبق «معاهده مونترو» مانع عبور كشتي‎‌هاي نظامي شود، بندر آلكساندروپليس به ناتو و امريكا اين امكان را داده تا با دور زدن تنگه بسفر، تجهيزات خود را به جبهه‎‌هاي شرقي منتقل كنند. 
بندر يادشده همچنين نقش مهمي در انتقال كمك‎هاي نظامي به اوكراين داشته و اهميت آن پس از آغاز جنگ روسيه و اوكراين در ۲۰۲۲ افزايش يافت. آلكساندروپليس نه‌ تنها از نظر نظامي، بلكه به‎‌عنوان هاب مهم گازي از طريق ايستگاه ذخيره‌سازي و تبديل گاز طبيعي مايع (FSRU) نيز اهميت پيدا كرده است. 
توسعه بندر آلكساندروپليس و حضور امريكا در آن موجب نارضايتي مقامات تركيه شده است. نارضايتي آنكارا ممكن است چند دليل داشته باشد: 
 1- كاهش نقش ژئوپليتيكي تركيه: با استفاده از بندر آلكساندروپليس، امريكا و ناتو مي‌توانند بدون وابستگي به تركيه، نيروها و تجهيزات خود را به شرق اروپا منتقل كنند.
 2- محدود شدن اهرم فشار آنكارا: تركيه از كنترل بر تنگه‌هاي بسفر و داردانل به‌‎عنوان يك ابزار فشار در سياست خارجي استفاده مي‌كند. اما اگر مسيرهاي جايگزين مانند آلكساندروپليس، ايجاد شوند، اين اهرم فشار، تضعيف مي‌شود. آنكارا اين نگراني را دارد كه افزايش حضور نظامي امريكا در يونان، ‎به‌ويژه در مناطق نزديك به خاك تركيه، موجب تغيير تعادل قوا در منطقه خواهد شد.
از ديدگاه امريكا، رزمايش‎هاي مشترك نيروهاي ناتو با كشورهاي خاورميانه، خليج‌فارس و بالكان و تسهيل انتقال نيروهاي زميني به ناتو با مشاركت فعال شهر تسالونيكي و بندر آلكساندروپليس به‎عنوان مسير جايگزين براي دور زدن تنگه بسفر است. ‌جايگاه بندر آلكساندروپليس همچنان در راس اولويت‎هاي وزارت دفاع امريكا قرار دارد و از اماكن راهبردي براي منافع امريكا و ناتو محسوب مي‎شوند. اين بندر ميزبان حضور نظامي امريكا در منطقه براساس توافقنامه همكاري دفاعي يونان و امريكا است. امريكايي‎ها اعلام كردند كه قصد دارند سرمايه‎گذاري‎هايي جهت توسعه بيش از پيش بندر آلكساندروپليس انجام بدهند. در پي تحكيم روابط راهبردي يونان و امريكا در سال‌هاي اخير، بندر فوق نقش مهمي در انتقال نيروي نظامي به شاخه شرقي ناتو ايفا كرده است. تاكنون از طريق بندر مذكور هزاران تن تسليحات نظامي امريكايي جابه‌جا شده است. در پي تغيير موضع دولت ترامپ در جنگ اوكراين، نگراني‎ها نسبت به كاهش اهميت اين بندر و تاثير آن بر روابط يونان و امريكا ابراز شده و اين سوال مطرح است اينكه آيا پايان خصومت‎ها در اوكراين موجب كاهش اهميت اين بندر در پشتيباني شاخه شرقي ناتو خواهد شد؟