غيبت ايران در صحنه جهاني خوشنويسي
حسين نوروزي
مسابقات سه‌سالانه ارسيكا (IRCICA)، وابسته به مركز پژوهش‌هاي تاريخ، فرهنگ و هنر جهان اسلام و زيرمجموعه سازمان همكاري اسلامي (OIC)، يكي از معتبرترين آوردگاه‌هاي خوشنويسي در سطح بين‌الملل است. اين رويداد با حمايت رسمي تركيه و مشاركت كشورهاي اسلامي، به عرصه‌اي براي ديپلماسي فرهنگي تبديل شده كه تنها با رقابت هنري قابل فهم نيست؛ بلكه صحنه‌اي است براي تثبيت ميراث و هويت تصويري ملت‌ها. در چنين ميداني، نام ايران هنوز هم درخشان است، اما نه به بركت پشتيباني نهادهاي رسمي، بلكه به پشتكار و مقاومت فردي خوشنويساني كه يا از فضاي انحصارگراي داخلي دل‌زده‌اند يا راهي جز اتكا به خود ندارند. بخش بزرگي از برگزيدگان ايراني ارسيكا، هنرمنداني‌اند كه يا سال‌هاست از انجمن خوشنويسان ايران فاصله گرفته‌اند، يا اساسا جايي در حلقه‌هاي بسته تصميم‌گيري ندارند. انجمن خوشنويسان ايران آن‌چنان درگير مسائل حاشيه‌اي، جناحي و بحران‌هاي داخلي شده كه از رسالت اصلي خود بازمانده است. نتيجه اين غفلت، يك‌بار با دردناك‌ترين شكل خود آشكار شد؛ در ماجراي ثبت بين‌المللي خط نستعليق، كه تركيه و برخي كشورهاي عربي توانستند اين ميراث عميقا ايراني را به نام خود مطرح كنند. اين فاجعه تنها ناشي از سكوت دستگاه فرهنگي كشور نبود، بلكه در مواردي، عناصر داخلي نيز خود زمينه‌ساز آن بودند. در پرونده فجيره امارات، حتي مدير اجرايي وقت انجمن خوشنويسان يكي از عوامل اصلي آن رخداد بود؛ رخدادي كه تماميت و استقلال هنري ايران را زير سوال برد. وزارت ارشاد نيز، هرچند ديرهنگام، در آن ماجرا انگشت اتهام را متوجه برخي مديران انجمن كرد، اما اين واكنش نيز هيچگاه به برخوردي جدي نينجاميد. در كنار اين ضعف ساختاري، نهادهاي دولتي چون معاونت هنري وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، مركز هنرهاي تجسمي و رايزني‌هاي فرهنگي جمهوري اسلامي ايران نيز هيچ برنامه‌اي براي حمايت هدفمند از هنرمندان در رقابت‌هاي جهاني ندارند.
در حالي كه تركيه با تأسيس مراكز پژوهشي، موزه‌ها و برنامه‌هاي فراگير بين‌المللي، براي تصاحب ميراث هنر اسلامي برنامه‌ريزي مي‌كند، ايران حتي از ارسال يك هيات رسمي به مراسم‌ها نيز بازمي‌ماند. اگر خط نستعليق، كه تاج افتخار خوشنويسي ايراني است، روزي در اسناد يونسكو يا ديگر نهادهاي جهاني به عنوان «شاخه‌اي از خوشنويسي عثماني يا عربي» معرفي شود، تعجب نكنيد. زمينه‌هاي آن از سال‌ها پيش با بي‌عملي و مماشات نهادهاي داخلي فراهم شده است. اين نه صرفا تهديدي هنري، بلكه تضعيف آشكار هويت ملي و حافظه تاريخي ماست. مسابقات ارسيكا امروز تبديل به ميدان روايت‌سازي هويتي شده‌اند و اگر ايران همچنان غايب بماند، ديگران به‌راحتي راوي تاريخ ما خواهند شد. شايان ذكر است آيين پاياني و اعلام برندگان اين دوره از رقابت‌هاي خوشنويسي ارسيكا، روز سه‌شنبه ششم خردادماه ۱۴۰۴ در استانبول تركيه برگزار خواهد شد. اين مراسم هم‌اكنون مورد توجه گسترده محافل هنري و رسانه‌هاي تخصصي جهان اسلام قرار گرفته است؛ رويدادي كه چشم بسياري از هنرمندان و فرهنگ‌دوستان ايراني نيز به آن دوخته شده است.