به وقت خطر، فرار كنيد
مرجان يشايايي
در انفجار بندر شهيد رجايي ويدئوهاي بي‌شماري از سوي مردم در شبكه‌هاي اجتماعي به اشتراك گذاشته شد كه عمق فاجعه را هر كدام از زاويه‌اي نشان مي‌داد. يكي از دلخراش‌ترين اين ويدئوها اما ويدئوي جواني بود كه از لحظات اوليه شعله‌ور شدن آتش به تماشا و فيلم گرفتن ايستاده بود و بعد از لحظاتي متاسفانه موج انفجار او را در هم كوبيد. اين نوع رفتار و جدي نگرفتن خطر از سوي مردم ما متاسفانه به يك نمايش تلخ از دليري بيجا و به سخره گرفتن هر عامل خطر تبديل شده. در خرداد سال 1396 حمله تروريستي به مجلس انجام شد و پليس همان زمان اعلام كرد، عده‌اي از قربانيان افرادي بوده‌اند كه از سر كنجكاوي يا تفرج به تماشاي تيراندازي تروريست‌ها ايستاده‌اند و هم جان خود را از دست دادند و هم مزاحم عملكرد نيروهاي پليس شدند. در آتش‌سوزي كلينيك گاندي در بهمن سال 1402 نيز پليس و آتش‌نشاني مدام از بلندگوها تكرار مي‌كردند مردم محوطه را خلوت كنند. سابقه اين نوع رفتارهاي غيرمسوولانه و توسعه‌نيافته را در دهه‌هاي قبل هم مي‌توان جست، زماني كه به خصوص در ماه‌هاي اول حمله عراق به ايران در سال 1359 و به صدا درآمدن آژير قرمز به معناي حمله هوايي دشمن و خطر جدي و دعوت مردم براي رفتن به پناهگاه، مردم به پشت بام‌ها مي‌رفتند تا عبور هواپيماهاي جنگي را تماشا كنند! مردم ما كم خطر نديده‌اند و كم قرباني نداده‌اند، پس چرا اينچنين با جوك و نيشخند به تماشاي خطر مي‌نشينند؟ شايد مهم‌ترين دليل آن آموزش نديدن براي مواجهه با وضعيت خطرناك است. آموزش عملكرد درست به وقت خطر، درست مانند مقررات راهنمايي و رانندگي يا جدا كردن پسماند خشك و تر يا رعايت حقوق آپارتمان‌نشيني بايد از سال‌هاي كودكي توسط نظام آموزش و پرورش ما در دروسي كه كودكانمان بايد فرا بگيرند، گنجانده و در رسانه‌هاي جمعي رسمي مدام اين آموزش‌ها تكرار شوند. كارشناسان كاربلد بايد بارها و بارها به مردم توضيح دهند كه تماشاي خطر و توقف به وقت خطر، نشان شجاعت نيست، بلكه علامت بي‌مسووليتي است و نه تنها جان فرد و اطرافيان او را به خطر مي‌اندازد، بلكه عملكرد نيروهاي امدادرسان را هم دچار اخلال مي‌كند. حتي كمك‌رساني از طرف مردم غيركارشناس و آموزش‌نديده هم در بسياري موارد مي‌تواند بار ديگري بر دوش امدادرسانان اضافه كند. از اينها بدتر، آموزش‌هاي اشتباه است. وقتي برخي مجري‌هاي رسانه‌ها فرار مردم در كشورهاي توسعه‌يافته در زمان خطر را به مسخره مي‌گيرند. همه ما بايد ياد بگيريم موقعيت‌هاي خطرناك وقت نمايش جسارت نيست. عنصري كه در اين دو- سه دهه به اين نمايش بيجا اضافه شده، گوشي‌هاي موبايل و فيلم گرفتن در موقعيت‌هاي غيرعادي و خطرناك از طرف مردم حاضر در صحنه است كه نه تنها اخلاقي نيست، حتي مي‌تواند غيرقانوني باشد. حريم قربانيان و زخمي‌ها بايد محترم دانسته شود و هر صحنه‌اي را نمي‌توان و نبايد در بين مردم به اشتراك گذاشت. حتي در كشورهاي پيشرفته جهان كه آزادي گفتار و رسانه جاي مهمي در بين سياستمداران و مردم دارد، به اشتراك گذاشتن هر صحنه‌اي به خصوص صحنه‌هاي خشونت‌بار يا تكان‌دهنده مطلقا مجاز نيست. پس، شايد بتوان يادداشت بالا را در يك جمله خلاصه كرد: «به وقت خطر، فرار كنيد.»