روزنامه اعتماد در گفت‌وگوي اختصاصي با عبدالرضا فرجي‌راد بررسي كرد
توپ در زمين اروپا
اجراي توافق قاهره منوط به تحقق تعهدات تهران و تروييكاي اروپايي است و همين متغير به توقف ماشه و اعتمادسازي منوط است
حديث روشني
همزمان با رسانه‌اي شدن كليات توافق تازه ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به ميزباني قاهره، پرونده پادماني ايران وارد مرحله‌اي حساس شده است. اين توافق كه به ادعاي ناظران چارچوب تازه‌اي براي تعامل تهران و نهاد پادماني ترسيم مي‌كند، با واكنش‌ها و محدوديت‌هاي داخلي و بين‌المللي روبه‌رو است؛ از يك‌سو، مصوبه مجلس شوراي اسلامي مبني بر تعليق همكاري‌ها با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و هشدار شوراي عالي امنيت ملي مبني بر توقف فوري اجراي ترتيبات در صورت هرگونه اقدام خصمانه غرب، خطوط قرمز تهران را برجسته مي‌كند و ازسوي ديگر، كشورهاي اروپايي و امريكا همچنان نسبت به اجراي كامل اين توافق ترديد دارند و كره‌جنوبي، به عنوان رييس دوره‌اي شوراي امنيت، پيش‌نويس بازگرداندن تحريم‌هاي ايران را نهايي كرد. در همين راستا شوراي عالي امنيت ملي در بيانيه‌اي رسمي تاكيد كرده است: «متن ترتيبات توافق قاهره در كميته هسته‌اي شوراي عالي امنيت ملي مورد بررسي قرار گرفته و آنچه به امضا رسيده، در مجموع همان چيزي است كه مصوب اين كميته بوده است.» اين بيانيه همچنين تصريح كرده است: «در صورت اتخاذ هرگونه اقدام خصمانه عليه جمهوري اسلامي ايران و تاسيسات هسته‌اي، ازجمله بازگرداندن قطعنامه‌هاي مختومه شده شوراي امنيت، اجراي اين ترتيبات متوقف مي‌شود.» اين بيانيه در شرايطي منتشر شد كه اخيرا رافائل گروسي، مديركل نهاد پادماني مدعي شد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي موظف است تمامي سايت‌هاي هسته‌اي ايران، به‌ويژه تاسيساتي كه هدف حملات اسراييل و امريكا قرار گرفته، بازرسي و گزارشي از وضعيت ذخاير غني‌شده ارايه كند، تحليل‌ها اما نشان مي‌دهد اجراي كامل اين توافق مي‌تواند با موانعي جدي مواجه شود؛ نخست به دليل خطوط قرمز تهران و همزمان نگراني از نقض مجدد حقوق هسته‌اي ايران توسط غرب، دوم به دليل مخالف‌خواني‌هاي داخلي و سوم به علت فقدان جدول زماني مشخص براي بازرسي‌ها و ارايه گزارش‌ها كه اعتماد طرف‌هاي غربي را به اين پروسه مخدوش مي‌كند. در اين شرايط نيز گروهي بر اين باورند زمان به عنصري تعيين‌كننده تبديل شده است، چراكه ايران بايد گام‌هاي عملي خود را به طور شفاف و فوري بردارد تا فرصت محدود دو هفته‌اي پيش از بازگشت احتمالي تحريم‌هاي شوراي امنيت را از دست ندهد، در اين ميان اما غرب نيز بايد تصميم بگيرد آيا حاضر است با رعايت چارچوب قانوني ايران، مسير ديپلماسي را براي جلوگيري از تنش‌هاي بيشتر حفظ كند يا خير. با اين همه به نظر مي‌رسد آينده تعامل تهران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در مقطع كنوني در گرو تعادل ميان خطوط قرمز امنيت ملي، فشارهاي داخلي و الزام‌هاي بين‌المللي است؛ تعادلي كه به ادعاي ناظران كوچك‌ترين لغزشي در آن مي‌تواند كل روند همكاري‌ها را به شكلي مخرب متأثر سازد. به اين بهانه روزنامه اعتماد با هدف ارزيابي شرايط پيش روي بازيگران معادله پيچيده ايران و غرب و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در شرايطي كه تنها دو هفته تا بازگشت تحريم‌هاي سازمان ملل بر اثر مكانيسم ماشه باقي مانده است با عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك گفت‌وگو كرده است. فرجي‌راد در گفت‌وگو با «اعتماد» ضمن تاكيد بر اينكه اجراي كامل توافق ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مشروط به توقف مكانيسم ماشه و اعتمادسازي با اروپا است همزمان بر اين باور است نتيجه دو هفته آينده تعيين‌كننده مسير همكاري‌ها و احتمال تنش يا گفت‌وگوي مستقيم با امريكا خواهد بود.
مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد:
عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك، در پاسخ به پرسش «اعتماد» درباره ارزيابي آينده توافق قاهره باتوجه به شرايط پيش روي تهران و نهاد پادماني گفت: توافق تازه ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه در قاهره به امضا رسيد، مرحله‌اي حساس در تعامل تهران و نهاد پادماني است. اين توافق، كه به تاييد شوراي عالي امنيت ملي ايران نيز رسيده، ماهيتي دوطرفه دارد و تحقق آن منوط به پايبندي همزمان ايران و طرف‌هاي اروپايي به تعهداتشان است.
به باور فرجي‌راد، اين رويكرد نشان‌دهنده امتيازي است كه ايران براي آغاز فعاليت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در سايت‌هاي هسته‌اي خود، مطابق با مقررات ان‌پي‌تي و ساز و كارهاي پادماني، قائل شده است. پيش از اين، تهران اجازه بازديدهاي فراتر از استانداردهاي پادماني را مي‌داد، اما در چارچوب تازه، تعامل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با ايران دقيقا مطابق رويه ساير كشورها و تحت نظارت دقيق شوراي عالي امنيت ملي انجام خواهد شد. فرجي‌راد در ادامه به «اعتماد» گفت: تحقق كامل اين تعامل به شدت وابسته به رفتار طرف‌هاي اروپايي است و به ويژه به اين بستگي دارد كه مكانيسم ماشه فعال نشود. به عبارتي، دو هفته پيش‌رو دوره‌اي بسيار حساس است؛ همان‌طور كه ايران به تدريج به دنبال جلب اعتماد اروپا است، تروييكاي اروپايي نيز بايد نشان دهد كه مايل به جلب اعتماد ايران است و فعال‌سازي مكانيسم ماشه را منتفي كند، يا دست‌كم با تمديد شش‌ماهه همراه شود. اين استاد ژئوپليتيك همچنين تصريح كرد: ايران از لحظه امضاي توافق، اجازه بازديد فوري آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از تاسيسات هسته‌اي را نمي‌دهد، به ويژه در شرايطي كه درباره تمديد مكانيسم ماشه تصميمي گرفته نشده باشد. بنابراين، در اين دو هفته، بايد مذاكرات فشرده‌اي با طرف‌هاي اروپايي براي ايجاد اعتماد انجام شود. فرجي‌راد در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» خاطرنشان كرد: حتما نياز است ديداري ميان آقاي عراقچي و كايا كالاس، رييس كميسيون سياست خارجي اتحاديه اروپا، برگزار شود تا خطوط تعامل دو طرف روشن و توافق نهايي براي ادامه همكاري‌ها حاصل شود. اگر تهران فورا به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اجازه بازديد بدهد و اروپا مكانيسم ماشه را فعال كند، ايران قطعا واكنش نشان خواهد داد و ديگر اجازه بازديد به بازرسان نخواهد داد. اين استاد ژئوپليتيك در ادامه تاكيد كرد: مسير همكاري‌هاي هسته‌اي ايران بايد به شكل تدريجي و با اطمينان از رعايت خطوط قرمز تهران پيش رود. در غير اين صورت، هرگونه بازديد يا فعاليت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي پيش از روشن شدن وضعيت مكانيسم ماشه مي‌تواند به تنش و توقف فوري تعامل‌ها منجر شود. به اين ترتيب، نتيجه دو هفته آينده تعيين‌كننده خواهد بود: يا توافقي براي ادامه همكاري با امكان تمديد شش ماهه بدون فعال‌سازي مكانيسم ماشه حاصل مي‌شود يا روند همكاري‌ها در معرض توقف و پيچيدگي‌هاي جديد قرار مي‌گيرد. فرجي‌راد در پاسخ به ديگر پرسش «اعتماد» درباره سناريوهاي عدم اجراي توافق ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و واكنش‌هاي احتمالي ايران خاطرنشان كرد: در چشم‌انداز پيش‌رو، ايران بر توقف فوري مكانيسم ماشه تاكيد دارد و تلاش مي‌كند تحريم‌هاي برجامي در مهر ماه به‌طور كامل پايان يابد تا امكان ازسرگيري فعاليت‌هاي اقتصادي، ازجمله تجارت و خريد و فروش تسليحات، فراهم شود. با اين حال، به نظر مي‌رسد احتمال دستيابي به تمديد موقت شش‌ماهه براي ادامه تعامل‌ها بيشتر از ديگر گزينه‌ها ارزيابي مي‌شود. به گفته فرجي‌راد اما هرگونه واكنش سختگيرانه ازسوي اروپا مي‌تواند محدوديت‌هايي ايجاد كند؛ در اين شرايط، ايران ممكن است حتي در سطح حداقلي نيز به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اجازه ندهد فعاليت خود را در ايران آغاز كند. در عين حال بحث احتمالي خروج ايران از پيمان عدم اشاعه هسته‌اي (ان‌پي‌تي) تاكنون در سطح تصميم‌گيري مقامات ارشد كشور مطرح نشده و عمدتا محدود به مباحث داخلي و اظهارات نمايندگان مجلس است. البته، هرگونه خروج ايران از ان‌پي‌تي تبعاتي جدي براي امريكا و اروپا خواهد داشت، اما اين گزينه همچنان يكي از ابزارهاي تهران در مقابل اقدامات مخرب اروپا است كه ممكن است در آينده عملياتي شود. اين استاد ژئوپليتيك در پاسخ به ديگر پرسش «اعتماد» درباره اثرگذاري توافق قاهره بر رويكرد آتي ايالات‌متحده در قبال تهران گفت: در سطح بين‌المللي، امريكا اخيرا با صدور اطلاعيه‌اي رسمي به ايران هشدار داده و بر توافق سريع تهران با تروييكاي اروپايي تاكيد كرده است. واشنگتن تمايل دارد مكانيسم ماشه در اين مرحله فعال شود، اما همزمان ناچار است با كشورهاي اروپايي هماهنگ عمل كند، زيرا طي ماه‌هاي گذشته همكاري نزديكي ميان واشنگتن و بروكسل برقرار بوده است. به گفته فرجي‌راد هشدار امريكا به ايران عمدتا براي جلوگيري از ايجاد حساسيت‌هاي بيشتر از سوي تهران بود و اعلام شد كه تمامي تحولات تحت نظارت اين كشور قرار دارد. با اين همه در صورتي كه ايران و اروپا بتوانند به توافق عملي دست يابند، شانس آغاز مذاكرات مستقيم ايران و امريكا افزايش مي‌يابد. در عين حال به نظر مي‌رسد امريكايي‌ها، مانند اروپا، منتظر پايان ضرب‌الاجل دو هفته‌اي هستند تا تكليف مكانيسم ماشه روشن شود و پس از آن رويكرد اصلي خود را مشخص خواهند كرد. توافق ايران و اروپا مي‌تواند شانس گفت‌وگو با امريكا را افزايش دهد و خطر تنش نظامي را كاهش دهد، اما هرگونه عدم توافق و مانع‌تراشي در حضور بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، حساسيت‌ها را افزايش داده و مسير را به سمت بحران سوق خواهد داد. فرجي‌راد در پايان گفت‌وگويش با «اعتماد» تاكيد كرد: اگر توافقي ميان ايران و اروپا شكل نگيرد و بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نتوانند در ايران فعاليت كنند، حساسيت‌ها بالا خواهد رفت و برخي اعضاي ناتو ممكن است با امريكا در بالا بردن تنش همصدا شوند. در چنين شرايطي، ايران قطعا واكنش نشان خواهد داد كه حداقل آن شامل عدم صدور مجوز براي بازرسي بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي است و هماهنگي ميان امريكا و اروپا نيز شدت خواهد گرفت.