انتخابات پارلماني عراق تقابل اميد وهراس
مازن الزيدي
كارزار تبليغاتي انتخابات پارلماني عراق وارد دومين هفته خود شده است و اين روند به روز رأي‌گيري كه براي ۱۱ نوامبر آينده تعيين شده نزديك مي‌شود؛ انتخاباتي كه عراقي‌ها انتظار دارند آغازي براي دوره‌اي تازه در كشورشان باشد. در اين انتخابات، بيش از ۲۱ ميليون رأي‌دهنده عراقي براي انتخاب بيش از ۹ هزار نامزد از ميان ۳۱ ائتلاف انتخاباتي رأي خواهند داد تا ۳۲۹ كرسي پارلمان عراق را پر كنند. اين انتخابات در فضايي سياسي، اجتماعي و منطقه‌اي كاملا متفاوت با فضاي انتخابات پيشين در سال ۲۰۲۱ برگزار مي‌شود. دولت عراق به رياست محمد شياع السوداني توانسته است ثبات سياسي را تثبيت كند؛ امري كه به اجراي برنامه‌هاي توسعه‌اي و اصلاحات ساختاري طي سه سال گذشته انجاميد. اين سياست‌ها بيش از ۱۰۰ ميليارد دلار سرمايه‌گذاري خارجي جذب كرد و ۵۰۰ هزار فرصت شغلي در بخش خصوصي براي جوانان عراقي فراهم آورد. رأي‌دهنده عراقي امروز اهميت ثبات سياسي و توسعه اقتصادي را در زندگي خود احساس مي‌كند و ديگر صرفا به شعارهاي تكراري فهرست‌هاي انتخاباتي گوش نمي‌دهد. او اكنون ميان كساني كه برنامه و چشم‌انداز توسعه‌اي واقعي دارند و كساني كه فقط وعده‌هاي شيرين يا خاطرات گذشته را تكرار مي‌كنند تمايز قائل مي‌شود.
فهرست‌ها و ائتلاف‌ها- براي رسيدن به پارلمان ششم، بيش از ۹ هزار نامزد در چارچوب ۳۴۳ حزب سياسي رقابت مي‌كنند كه اين احزاب در مجموع در بيش از ۳۰ ائتلاف انتخاباتي گرد آمده‌اند. بيشتر اين احزاب صرفا براي حضور در انتخابات تشكيل شده‌اند، به‌جز احزاب سنتي فعال پس از ۲۰۰۳ يا آنهايي كه از دل گروه‌هاي مسلحي بيرون آمدند كه در سال ۲۰۱۴ با داعش جنگيدند. در اين دوره، كردها و سني‌ها تا حدي انسجام سياسي خود را حفظ كرده‌اند و مانع از شكل‌گيري فهرست‌هاي پراكنده و كوچك شده‌اند كه مي‌توانستند آراي رأيدهندگانشان را متفرق سازند.
فهرست‌هاي كردي- در اقليم كردستان عراق، تعداد فهرست‌هاي اصلي از پنج مورد تجاوز نمي‌كند كه
مهم‌ترين آنها عبارتند از:
1- حزب دموكرات كردستان به رهبري مسعود بارزاني، مستقر در اربيل و دهوك و فعال در نينوا و كركوك.
2- اتحاد ميهني كردستان به رهبري بافل طالباني، مستقر در سليمانيه و كركوك و فعال در چند استان ديگر.
3- جنبش گوران/ تغيير كه پايگاه اصلي‌اش در سليمانيه است.
4- اتحاد اسلامي كردستان با فعاليت در سليمانيه، كركوك و اربيل.
5- جماعت اسلامي كردستان كه در مناطق محدودي از اقليم فعال است.
به‌جز اين فهرست‌هاي اصلي، چند فهرست محلي و فرعي نيز وجود دارند كه بيشتر جنبه نمادين يا آزمايشي دارند. در مجموع، رقابت انتخاباتي در اقليم كردستان ميان همين فهرست‌هاي پنج‌گانه متمركز است.
فهرست‌هاي سني- در مناطق سني‌نشين، تنها چهار ائتلاف اصلي رقابت جدي بر سر نمايندگي سياسي دارند:
1- ائتلاف تقدم به رهبري محمد الحلبوسي، رييس پيشين پارلمان عراق (دو دوره).
2- ائتلاف سياده به رهبري خميس الخنجر.
3- ائتلاف عزم به رهبري مثني السامرايي.
4- ائتلاف حسم به رهبري ثابت العباسي، وزير دفاع كنوني.
برآوردها نشان مي‌دهد كه فهرست «تقدم» بيشترين آراي سني را كسب كرده و در سطح ملي نيز در جايگاه دوم قرار خواهد گرفت. ديگر فهرست‌هاي سني در رده‌هاي پايين‌تر خواهند آمد.
نكته قابل توجه آن است كه مناطق سني اجازه نداده‌اند فهرست‌هاي كوچك متعدد شكل بگيرند تا آراي رأيدهندگانشان پراكنده نشود.
فهرست‌هاي شيعي- در مناطق شيعه‌نشين، تنوع و تعدد فهرست‌ها و ائتلاف‌ها بسيار زياد است؛ امري كه مي‌تواند براي نمايندگي سياسي بزرگ‌ترين گروه اجتماعي عراق چالشي واقعي ايجاد كند، به‌ويژه كه عرف سياسي، سمت نخست‌وزيري را سهم اين گروه مي‌داند.
بر اساس داده‌هاي رسمي كميسيون عالي انتخابات عراق، فهرست‌هاي زير در اين مناطق رقابت مي‌كنند:
1- ائتلاف إعمار و توسعه به رهبري نخست‌وزير محمد شياع السوداني.
2. ائتلاف دولت قانون به رهبري نخست‌وزير پيشين نوري‌المالكي.
3- ائتلاف صادقون به رهبري شيخ قيس الخزعلي.
4- فهرست بدر به رهبري هادي العامري.
5- ائتلاف قوي‌الدوله به رهبري سيد عمار الحكيم.
6- ائتلاف الأساس به رهبري محسن المندلاوي، نايب‌رييس پارلمان كنوني.
7- ائتلاف ابشر يا عراق به رهبري شيخ همام حمودي، رييس مجلس اعلاي اسلامي عراق.
8- ائتلاف خدمات به رهبري شبل الزيدي و محمد صاحب الدراجي.
9- فهرست حقوق به رهبري حسين مونس، نماينده پارلمان.
10- فهرست اشراقه كانون كه گفته مي‌شود به نهادهاي ديني نزديك است.
علاوه بر اين فهرست‌هاي ملي، چند فهرست محلي نيز در استان‌هاي شيعه‌نشين فعاليت دارند:
11- ائتلاف البديل به رهبري عدنان الزرفي، پوششي براي نيروهاي مدني و سكولار.
12- واسط أجمل به رهبري محمد جميل المياحي، استاندار پيشين واسط.
13- ائتلاف قمم.
14- ائتلاف مدنيون به رهبري حزب كمونيست عراق.
15- تيار الموقف الوطني.
16- ائتلاف العمق الوطني.
همچنين ده‌ها نامزد مستقل خارج از احزاب نيز در استان‌هاي شيعه رقابت مي‌كنند.
غيبت جريان صدر كه انتخابات را تحريم كرده، بي‌ترديد بر تركيب نمايندگي شيعي اثر خواهد گذاشت؛ جرياني كه معمولا حدود ۱۸۰ كرسي از مجموع كرسي‌هاي شيعي را در اختيار دارد.
در انتخابات گذشته، جريان صدر ۷۰ كرسي و مستقل‌ها حدود ۵۰ كرسي به دست آوردند كه اين امر تشكيل دولت را بسيار پيچيده و موجب درگيري و تنش مسلحانه شد.
ائتلاف السوداني در صدر؟- رقابت در استان‌هاي شيعه‌نشين مركز و جنوب بسيار شديد است، جايي كه بيش از ۱۰ فهرست براي كسب حدود ۱۸۰ كرسي تلاش مي‌كنند.
طبق دو نظرسنجي:
نخست، نظرسنجي «مركز ملي پايش انتخابات» در اواخر سپتامبر نشان داد ائتلاف إعمار و توسعه به رهبري السوداني با ۵۱ كرسي در جايگاه اول است، سپس تقدم با ۴۲ كرسي و دولت قانون با ۲۸ كرسي.
دوم، نظرسنجي «مركز بيان براي مطالعات» (۱۵ تا ۱۸ اكتبر) با نمونه‌اي ۳۰۰۰ نفري، نشان داد كه 7/16درصد از پاسخ‌دهندگان قصد رأي دادن به ائتلاف السوداني دارند. پس از آن، حزب دموكرات كردستان با 6/7درصد و دولت قانون با 9/6درصد در رتبه‌هاي بعدي قرار گرفتند.
برآوردهاي غيررسمي حاكي است ائتلاف السوداني بين ۶۰ تا ۷۰ كرسي به دست خواهد آورد، عمدتا از رأي‌دهندگان شيعه. اين نتيجه او را قادر مي‌سازد تا با كسب اكثريت ساده (۵۰+۱) در چارچوب ائتلاف شيعي پس از اعلام نتايج، مامور تشكيل دولت شود.
برخي تحليلگران نيز گمانه مي‌زنند كه مقتدي‌صدر ممكن است هوادارانش را تشويق كند به فهرست نخست‌وزير رأي دهند تا رقباي سنتي شيعي‌اش را كه همواره متهم به فساد و ناكارآمدي بوده‌اند كنار بزند؛ اقدامي كه در صورت تحقق، صحنه سياسي عراق را پيش و پس از انتخابات كاملا دگرگون خواهد كرد.
رييس مركز مطالعاتی المسار العراقي