منتقدان توافق، سوداي رد برجام و بحران «عدد»
احسان بداغي| ماموريت‌هاي كاري «تعطيل» شد تا بلكه امروز برجام از «تعليق» خارج شود. علي لاريجاني ماموريت نمايندگان را لغو كرده و حسن روحاني سفرش به مازندران را. مجلس قرار است زير سايه انواع و اقسام شايعات و احتمالات، برجام را تبديل به قانون كند؛ مسكوت گذاشتن طرح هسته‌اي، آبستراكسيون منتقدان، تغيير طرح با باران پيشنهادها و هر چيز ديگري كه بتواند جلوي قانوني شدن برجام را بگيرد. اينها برنامه‌هايي است كه اردوگاه منتقدان براي اجراي‌شان حداقل حمايت يك‌سوم نمايندگان مجلس را مي‌خواهند يعني 97 نماينده. اقليت منتقدان تا حالا دو بار بازي را از اكثريت موافقان برده‌اند؛ يك‌بار بر سر تعيين تركيب كميسيون ويژه برجام و ديگري راي‌گيري براي دو فوريت طرح هسته‌اي. امروز اما بازي نهايي است، هيچ فرصتي براي اشتباه وجود ندارد. تنها 7 روز ديگر تا 26 مهر زمان باقي است، روزي كه مهلت توافق شده اجراي برجام تمام مي‌شود. طيف ميانه‌روتر مجلس نمي‌خواهند اين پايان‌بندي بدون قانوني شدن برجام در ايران انجام شود. لغو ماموريت نمايندگان در روز يكشنبه توسط هيات رييسه يعني ياركشي براي يك صف‌آرايي تمام‌قد؛ صف‌آرايي مقابل احتمالاتي نظير آبستراكسيون منتقدان و پيشنهاد مسكوت گذاشتن طرح هسته‌اي. معادله عدد و رقم‌ها در مجلس شانس منتقدان را براي بر هم زدن بازي برجام پايين نشان مي‌دهد. هيات رييسه اما گويا مي‌خواهد همه‌چيز «تضمين شده» جلو برود. بدون اينكه شانسي براي موفقيت نصيب منتقدان برجام شود.
بحران «عدد» براي منتقدان
منتقدان اما هنوز نااميد نيستند. ديروز از آخرين فرصت هم براي فرياد زدن مخالفت‌شان با برجام استفاده كردند؛ عليرضا زاكاني در مجلس نشست خبري تشكيل داد و از لزوم رد برجام گفت. 17 نماينده به علي لاريجاني نوشتند كه بررسي طرح برجام در مجلس «غيرقانوني» است. سايت خبري رجانيوز هم پيشنهاد «مسكوت گذاشتن» طرح را كرد. منتقدان هر برنامه‌اي كه براي امروز داشته باشند براي اجرايش «عدد» مي‌خواهند؛ عددي كه اگر براي تشكيل كميسيون ويژه برجام و رد دوفوريت طرح هسته‌اي داشتند، اما احتمالا براي امروز ديگر نخواهند داشت. غيبت 97 نماينده مي‌تواند جلسه امروز را از رسميت بيندازد؛ اين نخستين گمانه‌زني درباره برنامه‌هاي احتمالي منتقدان برجام بود. روز راي‌گيري براي دوفوريت طرح هسته‌اي، طيف منتقدان فقط 57 راي از 247 راي حاضر در بهارستان را داشتند. اين يعني 40 نفر فاصله تا مرز آبستراكسيون. منتقداني كه در‌آخرين رويارويي تمام عيارشان با طيف موافقان دولت و حاميان علي لاريجاني در دومين انتخابات هيات رييسه مجلس نهم فقط توانستند 89 راي براي غلامعلي حدادعادل در برابر 177 راي علي لاريجاني جمع كنند، براي رسيدن به مرز 97 نفر همراه تمام عيار تا انداختن مجلس از حد نصاب قانوني فاصله كمي ندارند. تازه اگر بپذيريم كه تمام طيف فراكسيون اصولگرايان قايل به چنين تاكتيكي باشند. به هر حال اين مجموعه نمايندگاني چون احمد توكلي هم دارد؛ نماينده‌اي كه روز راي‌گيري بر سر دو فوريت طرح هسته‌اي دفاعي تمام قد از اجراي برجام داشت. راي توكلي به برجام مي‌تواند راي برخي ديگر از اعضاي فراكسيون اصولگرايان هم باشد. ضمن اينكه حتي اگر آبستراكسيون منتقدان در عمل هم اتفاق بيفتد امثال حدادعادل نمايندگاني نيستند كه شانه به شانه ديگران براي از رسميت انداختن جلسه علني، صحن را ترك كنند. حدادعادل در جايگاهي است كه حتي اگر مخالف هم باشد طور ديگري رفتار مي‌كند. ماندن حدادعادل در صحن علني يعني ماندن خيلي‌هاي ديگر از فراكسيون اصولگرايان. با اين تفاسير شانس همراهي با آبستراكسيون منتقدان چيزي حدود همان تعداد اعضاي جبهه پايداري است. همان‌ها كه حتي حرف حدادعادل را هم قبول ندارند؛ شايد همان 36 نفري كه در آخرين انتخابات هيات رييسه در مقابل علي لاريجاني به روح‌الله حسينيان راي دادند. بدين‌ترتيب بسياري ديگر از برنامه‌هاي منتقدان براي امروز هم از پيش باخته خواهد بود؛ از پيشنهاد مسكوت گذاشتن طرح گرفته تا تغيير محتواي آن براي تقابل با برجام. آنها براي همه اين برنامه‌ها حداقل نصف به اضافه يك راي از تعداد نمايندگان حاضر را مي‌خواهند؛ عددي كه رسيدن به آن سخت‌تر از رسيدن به 97 همراه براي آبستراكسيون است. اما آيا اين پايان كار تقابل منتقدان با برجام خواهد بود؟
حمله بدون برنامه
ديروز منتقدان از دو سمت برجام را مورد حمله قرار دادند. عليرضا زاكاني در نشست خبري خود در مجلس، برجام و طرح هسته‌اي مجلس و نمايندگان همسو با علي لاريجاني را به صورت همزمان مورد حمله قرار داد و ساعاتي قبل از آن 17 نماينده ديگر به علي لاريجاني نامه داده بودند كه طرح هسته‌اي را قبل از ارايه لايحه برجام از سوي دولت مسكوت بگذارد. زاكاني در سخنان ديروزش بي‌هيچ تعارفي گفت كه پذيرش برجام را به صلاح نمي‌داند و البته طرح هسته‌اي مجلس را همين‌طور. زاكاني دو ايراد همزمان به اين طرح داشت؛ اول اينكه آن را در راستاي همان برجام مي‌دانست و دوم هم مدعي بود كه هيچ اجماعي بر سر آن شكل نگرفته بود. اينها اما آن چيزي نبود كه خبرنگاران مي‌خواستند از زبان زاكاني بشوند. سوال اصلي اين بود: برنامه عملي منتقدان براي جلوگيري از تصويب طرحي كه آن را خلاف مصالح ملي مي‌دانند چيست؟ زاكاني هر چند سخن از همان طرح اول طيف منتقدان براي تغيير برجام و از سر گرفتن مذاكرات كه در واقع معنايش لغو توافق بود به ميان كشيد اما اين موضوع را بي‌پاسخ گذاشت كه اگر امروز مجلس مصوبه خود را نهايي كند آنها چه خواهند كرد؟ جواب مبهم او اين بود؛ «فردا قرار است چه اتفاقي بيفتد منوط به تمهيدات هيات رييسه است ما هيچ پيش‌بيني نداريم. پيش‌بيني ما حضور جدي و بيان حرف حق و مستدل است لذا هيات رييسه بايد تمهيد كند كه چطور مسير رسيدگي به طرح را اصلاح و هموار كند.» معناي اين پاسخ ماندن بر مواضع قبل در عين نبود يك برنامه مشخص است.
تناقض بزرگ نامه 17 نماينده
نامه 17 نماينده به علي لاريجاني هم البته بيشتر از اينها بي‌برنامگي و آشفتگي طيف منتقدان را روشن مي‌كند. آنها از علي لاريجاني خواسته‌اند بررسي طرح هسته‌اي متوقف شود. نتيجه‌گيري استدلال آنها در 10 بند اين است كه « به صراحت اعلام مي‌كنيم كه در روند جمع‌بندي متن برجام توسط دولت و ارايه غيررسمي آن به مجلس شوراي اسلامي و تصويب طرح فوريتي و ارجاع شتابزده به كميسيون امنيت ملي، اين شبهه وجود دارد كه قانون اساسي و آيين‌نامه داخلي مجلس شوراي اسلامي زيرپا گذاشته شده است.» آنها اما گويا فراموش كرده بودند كه خود كمتر از 10 روز پيش زير يك متن دوفوريتي ديگر را امضا كرده‌اند؛ طرحي كه يكشنبه هفته قبل هم دفاعيات سفت و سختي از آن در برابر طرح دوفوريتي اجماعي مجلس انجام داده بودند. اين نامه توضيح نداده اگر بررسي طرح در شرايطي كه دولت لايحه نداده كاري خلاف قانون است، چرا خود نويسندگان آن قبلا در مقام طراحان طرحي مشابه وارد ميدان شده بودند؟ شايد اين نامه بيش از هر چيز ديگري ناشي از نتيجه‌گيري منتقدان از عدم توافق‌شان در جلسه امروز داشته باشد؛ نامه‌اي كه بيشتر نوعي پيشدستي به نظر مي‌رسد تا برنامه‌اي اجرايي. احتمالا هم امروز در صحن علني محور آن در قالب تذكرهايي توسط امضا‌كنندگانش دوباره مطرح شود.
بازي جديد بعد از پايان كار
با اين حال منتقدان امروز را پايان بازي خود نمي‌دانند. عليرضا زاكاني ديروز گفت كه كميسيون برجام طول عمر محدودي ندارد و مي‌تواند ادامه پيدا كند. استمرار فعاليت آن هم از نظر زاكاني يعني محول شدن وظيفه نظارت بر حسن اجراي برجام به عهده اين مجموعه. اين همان جايي است كه منتقدان مي‌توانند حتي در صورت شكست در بازي امروز همچنان در ميدان برجام و توافق هسته‌اي حضور موثري داشته باشند. جايي براي استمرار همه انتقادات ماه‌هاي اخير و احتمالا افشاگري‌هايي از ضربه زدن اجراي برجام به منافع ملي؛ چيزي كه آنها از همين حالا هم پيش‌بيني مي‌كنند.