ميز سوريه به بازي شطرنج
چند جانبه تبديل شده است. پس از سفر جان كري، وزير خارجه امريكا به رياض و ديدار با ملك سلمان در اقامتگاه خصوصي، كه به توافق دو طرف درباره تجهيز بيشتر شورشيان انجاميد، اكنون پادشاه سعودي دست به تلفن شده و با رييس‌جمهور روسيه به بحث و تبادل‌نظر درباره سوريه پرداخته است. بر اساس گزارش‌هاي تاييد شده هر چند ولاديمير پوتين و ملك سلمان در مورد آينده سياسي بشار اسد اختلاف‌نظر دارند، اما شرايط متحول سوريه، دو طرف را متمايل به مذاكره كرده است. اين در حالي است كه وزارت خارجه روسيه پس از ديدار غافلگير‌كننده بشار اسد از مسكو، پرده از رايزني‌هاي پنهاني با مقامات ارشد ارتش آزاد سوريه بر مي‌دارد. همه اين رايزني‌ها نيز در آستانه نشست دوم درباره سوريه صورت مي‌گيرد؛ نشستي كه در ادامه نشست جمعه در وين، احتمالا در پاريس انجام مي‌شود. همان اجلاسي كه جان كري، وزير خارجه امريكا نسبت به آينده آن ابراز خوش‌بيني كرده و اين سوال را در اذهان علاقه‌مند مسائل بين‌الملل ايجاد كرده كه آيا امكان سازش بزرگ درباره سوريه وجود دارد؟ اما منابع روسي درباره مشاركت روسيه در نشست دوم ابراز ترديد مي‌كنند.
محورهاي گفت‌وگوي ملك سلمان و پوتين
كرملين تاييد كرده است كه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه و ملك سلمان، پادشاه عربستان سعودي در يك تماس تلفني در مورد يافتن راه‌حلي براي پايان بحران سوريه تبادل نظر كرده‌اند. مسكو مي‌گويد اين تماس تلفني به ابتكار عربستان برقرار شده و در جريان آن تمام پرسش‌هاي مطرح براي حل و فصل بحران سوريه، از جمله گفت‌وگوي چهارجانبه ميان وزير خارجه امريكا، روسيه، تركيه و عربستان سعودي مطرح شده است. بعد از اين نشست منابع عربي از طرح روسيه براي سوريه پرده برداشتند؛ طرحي كه انتخابات زودهنگام براي سوريه را مطرح مي‌كند. بشار اسد رييس‌جمهوري سوريه نيز همزمان از موافقت مشروط خود با اين انتخابات خبر داد؛ اما بعد از آن طرف‌هاي امريكايي و سعودي هيچ موضعي اتخاذ نكردند.
اين در حالي است كه پيش‌تر جان كري، وزير خارجه امريكا پس از نشست وين؛ از ايده‌هاي تازه‌اي براي از سرگيري تلاش‌ها با هدف گذار سياسي در سوريه ابراز رضايت كرده بود و آنها را آغازي براي پايان جنگ پنج ساله سوريه دانسته بود. هر چند امريكا، عربستان و تركيه خواستار كناره‌گيري بشار اسد از قدرت هستند و در آينده سياسي سوريه جايي براي او نمي‌بينند. اما روسيه همچنان از بشار اسد حمايت مي‌كند.
اكنون كاخ كرملين در بيانيه خود از توافق پوتين و ملك سلمان بر همكاري بيشتر روسيه و عربستان در مورد مسائل منطقه‌اي و بين‌المللي خبر مي‌دهد. بر اساس اين بيانيه، رييس‌جمهور روسيه همچنين بار ديگر پادشاه عربستان را به مسكو دعوت كرده است. با اين شرايط؛ اين سوال بيش از پيش پررنگ مي‌شود كه آيا امكان ايجاد محورهايي براي همگرايي دو طرف معادله سوريه، يعني امريكا، عربستان با روسيه وجود دارد؟ در حالي كه ايران خود را كنار كشيده است.
مذاكرات پشت پرده روسيه و ارتش آزاد سوريه
اگر چه واشنگتن و رياض، مسكو را متهم مي‌كنند كه در حملات هوايي خود در سوريه، شورشيان سوري را هدف قرار مي‌دهد؛ مقامات روسيه نه‌تنها از آمادگي خود براي حمايت هوايي از شورشيان سوري تحت عنوان ارتش آزاد مي‌گويند، بلكه اكنون از چند دور مذاكره دوجانبه خبر مي‌دهند. به دنبال انتشار اخباري درباره رد پيشنهاد روسيه از سوي ارتش آزاد سوريه، ميخاييل بوگدانوف، معاون وزير خارجه روسيه، در اظهاراتي رسانه‌اي اعلام كرد نمايندگان ارتش آزاد سوريه تاكنون چند بار از مسكو ديدار كرده‌اند. به گزارش رويترز به نقل از خبرگزاري‌هاي روسيه، بوگدانوف تاييد كرد كه نمايندگان ارتش آزاد سوريه آخرين بار هفته گذشته به مسكو سفر كرده‌اند. احمد سعود، يك نماينده ارتش آزاد سوريه در گفت‌وگو با خبرگزاري رويترز خبر مربوط به هرگونه سفر نمايندگان اين گروه به مسكو براي گفت‌وگو با مقامات روسيه را تكذيب كرد. ابو غياث شامي، سخنگوي
«الويه سيف الشام»، يك گروه وابسته به ارتش آزاد سوريه كه در جنوب اين كشور درگير نبرد است هم به رويترز گفته است كه اين اخبار صحت ندارد. او تاكيد كرده است: «براي ما غيرممكن است كه بپذيريم به مسكو سفر كنيم و با آنها وارد گفت‌وگو شويم. ما به كمك آنها نياز نداريم.»
گفتني است امكان دارد يك شاخه ديگر از ارتش آزاد سوريه ادعاي روسيه را تاييد كند. ارتش آزاد سوريه ائتلافي از گروه‌هاي شورشي مسلح است كه عليه حكومت بشار اسد مبارزه مي‌كنند. اين ارتش ستاد فرماندهي واحد ندارد و به صورت واحد عمل نمي‌كند. برخي گروه‌هاي ارتش آزاد سوريه مورد حمايت كشورهاي خارجي مخالف اسد هستند و از آنها تسليحات دريافت مي‌كنند.
پيش‌تر يكي از سخنگويان ارتش آزاد سوريه گفته بود: تا زماني كه روسيه به بمباران پايگاه‌هاي اين گروه ادامه دهد، هيچ كمك نظامي از روسيه قبول نخواهد كرد. اما بعد از آن عصام رييس سخنگوي ارتش آزاد سوريه اعلام كرد اين گروه پيشنهاد مسكو براي همكاري را رد نكرده است و تنها مي‌گويد كه اول روسيه بايد به بمباران پايگاه‌هاي ارتش آزاد سوريه پايان دهد. اين سخنگوي ارتش آزاد سوريه با تكذيب سخنان دو فرمانده اين ارتش مبني بر رد پيشنهاد همكاري روسيه گفت كه «اگر روس‌ها در پيشنهاد خود جدي هستند اول بايد حمله به مواضع اين ارتش و اهداف غيرنظامي را متوقف كنند.»
بحث حمايت نظامي روسيه از ارتش آزاد سوريه از سوي سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه، مطرح شد. او در مصاحبه‌اي گفت: «نيروي هوايي روسيه كه از ۳۰ سپتامبر سال جاري ميلادي حملات هوايي به مواضع داعش در سوريه را آغاز كرده، اگر بداند كه مخالفان سوري كجا هستند آماده است تا به آنها براي مقابله با تروريست‌ها كمك كند.» لاوروف در ادامه افزود تاكنون چندبار از طرف امريكايي‌ها خواستار اطلاعاتي از پايگاه‌هاي ارتش آزاد شديم اما هرگز پاسخي دريافت نكرديم.
روسيه به نشست پاريس دعوت نشده
منابع روسي گزارش مي‌دهند با آنكه جان كري، وزير خارجه امريكا و سرگئي لاوروف وزير خارجه روسيه، پس از نشست وين حداقل دو بار گفت‌وگوي تلفني داشته‌اند، اما وزير خارجه روسيه مي‌گويد اطلاعي از جزييات نشست دوم در پاريس ندارد، چرا كه هيچ دعوتنامه‌اي براي روسيه به كرملين ارسال نشده است. اين اظهارات لاوروف در حالي مطرح شده كه براساس گزارش‌ها قرار است نمايندگان فرانسه، آلمان، انگليس، امريكا و ديگر شركاي منطقه‌اي در اين نشست حضور پيدا كنند. قبلا بلافاصله پس از نشست وين، خبرهايي از احتمال دعوت ايران به نشست دوم نيز منتشر شد. به نظر مي‌رسد با وجود ابراز اميدواري‌ها به رايزني‌هاي سياسي اخير، حضور اسد در يك دولت گذار، هنوز نقطه كليدي اختلافات بر سر دستيابي به يك راه‌حل سياسي براي بحران اين كشور است. امريكا و برخي متحدانش معتقدند كه اگر اسد در دوره انتقالي هم از صحنه كاملا حذف نشود، دست‌كم در آينده سوريه نبايد هيچ نقشي داشته باشد. اما طرح روسيه شرايطي را فراهم مي‌كند كه اسد همچنان در راس نهادهاي امنيتي باقي بماند و شانس خود براي ماندن در صحنه سياسي سوريه را حفظ كند.
اوباما در آستانه تصميم بزرگ
پس از آغاز حملات هوايي روسيه در سوريه، باراك اوباما، رييس‌جمهوري امريكا به‌شدت تحت فشار استراتژيست‌هاي امريكايي براي اتخاذ يك تاكتيك نظامي قرار گرفته است؛ تاكتيكي كه شرايط ميداني در سوريه را به نفع شورشيان سوري سنگين كند و آنها را در ميز مذاكره در موقعيت برتر قرار دهد. در اين ميان پيشنهادهاي مختلفي از جمله تجهيز مخالفان سوري با سلاح‌هاي سنگين، مانند تجهيزات ضدهوايي، همچنين ايجاد منطقه پرواز ممنوع مطرح شده‌اند، اما اكنون واشنگتن پست به نقل از منابع رسمي گزارش مي‌دهد كه مشاوران ارشد رييس‌جمهور اوباما در امور امنيت ملي پيشنهاد داده‌اند كه نيروهاي نظامي امريكا در مرز درگيري‌هاي عراق و سوريه حضور يابند. اگر‌چه باراك اوباما همواره به مردم امريكا وعده داده است سربازان امريكايي را درگير جنگ ديگر نمي‌كند، اما بر اساس اين گزارش واشنگتن پست، اين پيشنهاد بسيار جدي است و باراك اوباما در آستانه تصميم درباره آن قرار دارد. به گزارش رسانه روسي اسپوتينك ممكن است طي هفته جاري رييس‌جمهور امريكا تصميم نهايي خود را بگيرد. فعلا تعداد سربازان مورد نياز براي كنترل درگيري‌هاي در منطقه و تقويت حضور امريكا در عراق و سوريه مشخص نيست.
روزنامه واشنگتن پست خبر مي‌دهد كه رييس‌جمهور امريكا در اين رابطه از مشاوران خود كمك خواسته است و نظر آنها ممكن است شرايط ميداني در بحران‌هاي سوريه و عراق را تغيير دهد و اين يعني موكول شدن ايده‌هاي سياسي درباره بحران سوريه به آينده!