وفاق ملي و ادبيات اجتماعي
عبدالجبار كاكايي
با وجود گذشت نزديك به يك قرن از شكل‌گيري وكمال يافتن ادبيات مدرن و متعهد اجتماعي در ايران، جريان‌هاي ادبي باورمند به اين تعهد انساني، ذيل گفتمان‌هاي سياسي تعريف مي‌شوند و قدرت ايجاد فضاي مفاهمه و تضارب انديشه را ندارند. گفتمان انقلاب اسلامي يكي از اشكال جديد در جغرافياي ادبيات اجتماعي و متعهد ايران است كه بنا به ضرورت تاريخي انقلاب اسلامي و مطالبات اسلام‌گرايانه نسل‌هاي دهه بعد از انقلاب شكل گرفت و با توجه به بن مايه ديني و اتكا به معالم و معارف مذهبي خيلي زود توانست در حوزه گسترده‌اي به جذب مخاطب بپردازد و شاعران و نويسندگان بزرگي را در بستر خود تربيت كند.
رقابت‌هاي سياسي طيف‌هاي موافق و مخالف در سال‌هاي گذشته «ادبيات انقلاب» را به چالشي جدي براي حفظ دستاوردهاي خود فراخوانده است و نخستين مطالبه مستمر تاريخي از اين ادبيات، ايفاي نقش به عنوان «مبلغ سياسي» و بعد‌ها «جناحي» بود. اين ادبيات كه در آغاز سرو بالنده آزادي بود كه تنها در برابر توفان اراده مردم سر خم مي‌كرد، رفته رفته به گلخانه جناح‌هاي سياسي وارد شد و سرمايه «بقاي صور» خود را در صندوق مالي اهل سياست ديد. طيف‌هاي ديگر ادبيات متعهد هم كه به توليد ادبيات اجتماعي سرگرم بودند در مواجهه با اين نسل جديد كه به‌شدت گرايش‌هاي «فرصت‌طلبانه» دارند منفعل شده و رفته رفته به فرو كاستن بار تعهد اجتماعي خود مي‌انديشند.
در چنين شرايطي به نظر مي‌رسد فضاي تعامل و گفت‌وگو بين گرايش‌هاي متفاوت و متخاصم ادبي به دور از مرزبندي‌هاي سياسي مي‌تواند زمينه‌اي باشد براي وفاق ملي و نزديك شدن جريان‌هاي سياسي به هم. كما اينكه برخي از جناح‌هاي سياسي در سال‌هاي اخير توانستند بستري براي نزديك شدن جريان‌هاي ادبي به همديگر را فراهم آورند و نشريات و پايگاه‌هاي فكري‌شان محلي شد براي تلاقي جريان‌هاي ادبي متفاوت كه رفته رفته به احساسات و افكار مشتركي انجاميد.
در حقيقت، ثمرات اين نزديكي و مفاهمه خيلي بيشتر از مطالبات شخصي جريان‌هاي مزبور است، چنانچه زمينه همگرايي اين طيف‌ها فراهم شود، حتي بنياد سلايق ادبي و زيرساخت مباني «جمال‌شناسي» در التذاذ از آثار هنري دستخوش تغيير مي‌شود و فضا براي احياي يك دوره ادبي موفق با چهره‌هاي كارآمد و به‌دور از خصومت‌هاي جناحي و طيفي فراهم مي‌شود و براي نخستين‌بار ما به تجربه ملي همگرايي سال‌هاي آغاز انقلاب برمي‌گرديم كه در آن تنها هدف ادبيات متعهد اجتماعي ايران، كمك به مردم براي نجات از بحران‌هاي سياسي و اقتصادي بود.