تقويم تاريخ
11 بهمن
ترور «مهاتما گاندي» رهبر آزاديخواه و استعمارستيز هند (1948م)
موهنداس كرام چاند معروف به مهاتما گاندي، معمار استقلال هندوستان در 12 اكتبر 1869م در سواحل غربي هند به دنيا آمد. وي فارغ‌التحصيل رشته حقوق از انگلستان بود و مدتي نيز در بمبئي به كار وكالت پرداخت. گاندي در سال 1907م به آفريقاي جنوبي رفت و طي هفت سال اقامت و كار وكالت در آنجا، رهبري نهضت مبارزه با تبعيضات نژادي در آفريقاي جنوبي را در دست گرفت. وي در سال 1915م به هند بازگشت و پس از عضويت در حزب كنگره هند، به رهبري آن انتخاب شد. در اين زمان، گاندي به عنوان يك رهبر مردمي، مبارزه سياسي آرامي را با استعمار انگليس در هند آغاز كرد كه به مقاومت منفي معروف شد. نهضتي كه گاندي آن را تبليغ مي‌كرد مبتني بر عدم خشونت، تمرد از قوانين استعمارگران، عدم تقبل پستهاي دولتي، عدم همكاري با ماموران انگليسي و تحريم كالاهاي بريتانيايي بود. اصل مقاومت منفي گاندي متضمن دو هدف اصلي بود. اول مبارزه با سلطه انگليسيها، دوم بازگشت به سنتهاي اصيل هندي و كنار نهادن رسوم و تعصبات فرقهاي. اين مبارزه تا سال 1922م ادامه يافت و در اين مدت، بريتانيا با وجود تمام دسيسه‌هايي كه صورت داد، ضربات شديدي را از نظر اقتصادي و سياسي متحمل شد. گاندي طي مبارزات خود چهار بار دستگير و زنداني شد و در مدت بازداشت با دست زدن به اعتصاب غذا، به هيجان عمومي عليه انگليسيها دامن زد. پس از آخرين بازداشت گاندي، موج اعتراضات و تظاهرات هندوستان را فرا گرفت كه انگليسيها براي آرام كردن اوضاع، چارهاي جز مصالحه و اعطاي استقلال هند نيافتند. دراين ميان مذاكرات استقلال شبه‌قاره هند به ايجاد دو كشور هند و پاكستان انجاميد و از شبه‌قاره، دو كشور با دو نظام سياسي جداگانه شكل گرفتند. با اين حال، گاندي در هندوستانِ مستقل، حاضر به قبول مقامي در حكومت جديد نشد و عنوان رهبر معنوي هند يافت. مهاتما گاندي كمتر از شش ماه پس از اعلام استقلال هند به دست يك هندوي متعصب افراطي كه مخالف روش‌هاي صلح‌جويانه او بود و قبول تقسيم هندوستان را خيانت به شمار ميآورد، در سيام ژانويه 1948م در 79سالگي به قتل رسيد. او به پاس رهبري مردم محروم هند در مبارزه با دولت استعمارگر انگلستان به «مهاتما» يعني داراي روح بزرگ معروف شد.
13 بهمن
مرگ «برتراند راسل» نويسنده و فيلسوف شهير انگليسي (1970م)
برتراند آرتور ويليام راسل، فيلسوف معروف انگليسي در 18 مه 1872م در انگلستان به دنيا آمد و زبانهاي فرانسه و آلماني را در خانه فرا گرفت. وي در 18 سالگي وارد دانشگاه كمبريج و با درجه ممتاز در رشته فلسفه فارغ‌التحصيل شد. اين در حالي بود كه وي به كلي از اعتقاد به مسيحيت دست كشيده بود. او در اين هنگام به مطالعه درباره مكاتب فكري مختلف پرداخت و همزمان به فعاليتهاي سياسي نيز مشغول شد. راسل درسال 1903م كتاب اصول رياضيات را نگاشت كه در آن ثابت مي‌كرد رياضيات قسمتي از علم منطق است. اين كتاب توجه تمام متفكران معاصر را به خود جلب كرد و راسل را به شهرت رساند. وي در جريان جنگ جهاني اول، با جنگ به مخالفت پرداخت و پس از نگارش مقالهاي در اين زمينه، از تدريس در دانشگاه محروم شد. با اين حال در جنگ جهاني دوم، اعمال قدرت در مناسبات با آلمان نازي را تجويز كرد و به دليل طرفداري از خلع سلاح جهاني و هستهاي، به دفعات توقيف شد. راسل در تمام زندگي خود، طرفدار آزادي مطلق و نامحدود روابط انساني و اجتماعي بود. راسل معتقد بود كه وقتي براي قبول نظريهاي، زور و فشار به كار برده مي‌شود، معلوم مي‌شود كه آن نظريه به خودي خود، فاقد قدرت‌هاي منطقي لازم است و براي جبران اين ضعف است كه زور و فشار، اعمال مي‌شود. راسل در سال 1950م به دليل دفاع مداوم از آزادي بشر و افكاري كه در آثارش به كثرت يافت مي‌شود، به دريافت جايزه ادبيات نوبل مفتخر شد. سال‌هاي آخر عمر راسل با تشكيل دادگاه جنايات جنگي امريكا در ويتنام كه به نام او، دادگاه راسل خوانده مي‌شد و نيز مبارزه با توسعه صنايع هستهاي در تسليحات به ويژه افشاي اسرار هستهاي انگليس، از وجهه سياسي خاصي برخوردار بود. راسل سرانجام در دوم فوريه 1970م در 98 سالگي درگذشت.
14 بهمن
امضاي قرارداد نفتي گس - گلشاييان بين ايران و انگلستان (1327 ش)
محيطي كه پس از سركوبي مخالفان دولت محمد ساعد، نخست وزير محمدرضا پهلوي در كشور فراهم شده بود، به نظر عوامل انگليس، براي حل مساله نفت و تحكيم نيروي استعماري آن دولت مناسب بود، زيرا اكثريت مجلس از نظر دولت وقت حمايت مي‌كردند، بسياري از مخالفان مرعوب شده بودند بنابراين مجلس پانزدهم درصدد بود كه خدمت خود را در جهت تثبيت غارتگري انگليس انجام دهد. به همين مناسبت، هيات نمايندگي شركت نفت انگليس و ايران به رياست گس وارد تهران شد و قرارداد الحاقي گس- گلشاييان با مذاكراتي تنظيم شد كه ادامه حضور انگلستان را توجيه مي‌كرد. اين لايحه با شتابزدگي تمام در حالي كه بيش از چند روز از عمر مجلس پانزدهم باقي نمانده بود، به اميد اينكه هيچ نيروي مخالفي وجود نخواهد داشت با قيد دوفوريت تقديم مجلس شد. اما با وجود اصرار دربار و دولت، اقليت مجلس با پشتيباني افكار عمومي و با نطقهاي مفصل، وقت مجلس را گرفتند و مانع تصويب آن شدند. اين قرارداد در جريان دولت‌هاي بعد، محل اختلاف بود تا اينكه در جريان ملي شدن صنعت نفت ايران در 29 اسفند 1329 ش، ملغي شد.
15 بهمن
گذاشتن سنگ بناي دانشگاه تهران (1313ش)
طرح تاسيس دانشگاه تهران در سال 1313 شمسي به صورت لايحه قانوني به مجلس شوراي ملي ارايه شد و پس از تصويب به مرحله اجرا درآمد. دانشگاه تهران از مدارس عالي آن زمان مانند مدرسه عالي طب و مدرسه حقوق و علوم تشكيل مي‌شد. اين دانشگاه در بدو تاسيس شامل شش دانشكده به نامهاي: علوم طبي، انساني، تربيتي، سياسي، اقتصادي و فني بود و رياست آن را از سال تاسيس تا سال 1317 شمسي دكتر عيسي صديق با همكاري دكتر علي‌اصغر حكمت به عهده داشتند. استقلال دانشگاه تهران از نظر اداري و فني در زمان وزارت دكتر علي‌اكبر سياسي در 1321 ش عملي شد و نخستين‌بار طبق مقررات قانون استقلال دانشگاه، رييسان دانشكده‌ها از ميان استادان و با موافقت نظر و راي آنان برگزيده شدند. همچنين رييس دانشگاه نيز از ميان رييس دانشكده‌ها به راي شوراي دانشگاه انتخاب شد.
16 بهمن
انتخاب مهندس «مهدي بازرگان» به عنوان رييس دولت موقت انقلاب اسلامي (1357 ش)
مهم‌ترين واقعه پس از ورود امام خميني (ره) به ايران، انتخاب مهندس مهدي بازرگان به عنوان رييس دولت موقت بود. در پي جلسه اعضاي شوراي انقلاب، به پيشنهاد اعضا و موافقت حضرت امام، مهندس مهدي بازرگان، رهبر مليگرايان و نهضت آزادي، به رياست دولت موقت انقلاب اسلامي انتخاب و مامور تشكيل كابينه شد. امام در حكم انتصاب مهندس بازرگان، تصريح كردند كه اعضاي دولت موقت بدون در نظر گرفتن وابستگي حزبي و بر اساس صلاحيت و كفايت و توانايي براي اداره امور انقلاب انتخاب شوند. بازرگان نخست وزير موقت، برنامه و وظايف دولت موقت را بيان كرد و گفت از وظايف عمده دولت موقت اين است كه يك همه‌پرسي برپا كند تا نظر مردم را درباره تغيير رژيم بپرسد. سپس اين وظيفه را خواهد داشت كه انتخابات مجلس موسسان را برگزار كند؛ مجلسي كه قانون اساسي آينده را تدوين خواهد كرد و وظيفه سوم نيز انتخابات براي مجلس خواهد بود كه به موجب قانون اساسي جديد تشكيل مي‌شود و پس از تشكيل اين مجلس دولت رسمي تعيين خواهد شد. دولت موقت در پانزدهم آبان 1358، پس از تسخير لانه جاسوسي امريكا در تهران، به صورت دستهجمعي استعفا دادند.