آغاز فصل جديدي از روابط ديپلماتيك بين ايران و كانادا
صلاح الدين هرسني٭
جاستين ترودو، كه با تكيه زدن بر صندلي نخست وزيري كانادا توانست به يك دهه حكومت محافظه‌كاران به رياست استفان هارپر پايان دهد، در يكي از كمپين‌هايش در موسم كارزار رقابت‌هاي انتخاباتي درباره ايران گفته بود: اگر حزب ليبرال در انتخابات آينده فدرال كانادا پيروز شود، دولتش به دنبال عادي كردن روابط ديپلماتيك با ايران خواهد بود و بازگشايي سفارت كانادا در تهران را در دستور كار قرار خواهد داد. اين اعلام مواضع او يكي از برنامه‌هاي انتخاباتي‌اش در مقابل برنامه‌هاي انتخاباتي رقيبش استفان هارپر بود كه مواضعي سخت و نامنعطف در روابط با ايران داشت و دشمني‌اش با تهران، زبانزد عام و خاص بود. به واقع از فرداي پيروزي جاستين ترودو با توجه به اعلام مواضعش درباره چگونگي روابط با ايران اين انتظار مي‌رفت كه بايد فصل جديدي از روابط ديپلماتيك بين تهران و اتاوا آغاز شود. لذا آنچه را كه جاستين ترودو در موسم كارزار رقابت‌هاي انتخاباتي اعلام كرده بود، نخستين نشانگانش در اعلام مواضع وزير امور خارجه‌اش مبني بر لغو رژيم تحريم عليه ايران كه بي‌ارتباط با لغو رژيم تحريم‌هاي بين‌المللي عليه ايران نبوده، نمود يافته است. لذا به همين خاطر و با كنار رفتن سايه ابر‌هاي تحريم ايران در جامعه جهاني، كانادايي‌ها هم به اين فكر افتاده‌اند كه از بازار رنگارنگ پروژه‌هاي جديد در ايران سهمي ببرند. شواهد موجود بر روابط كانادا با ايران در سال‌هاي اخير مبين اين واقعيت است كه كانادا در سال‌هاي گذشته و به ويژه در دوران نخست‌وزير محافظه‌كارش استفان هارپر، يكي از بدترين فصول در روابطش با ايران را تجربه كرد. تا آنجا كه تا اواخر سال 2012 سفارتش در تهران را تعطيل كرد و به دنبالش ديپلمات‌هاي ايراني را اخراج و به نوك پيكان جهاني مقابله با حكومت ايران تبديل شد. حالا و در وقت حاضر استفان ديون، وزير امور خارجه كانادا در توجيه چرخش به سمت تهران اظهار كرده است كه سياست‌هاي قبلي كانادا در مقابل ايران غيرمنطقي و ايدئولوژيك بوده است. او اظهار داشت در شرايطي كه نه دولت محافظه‌كاري چون استفان هارپر بر سر كار است و نه صندلي صدارتي در اختيارش، بايد به سرعت و به طور موثر در روابط خود با ايران تجديدنظر كنيم، لذا حل مشكل با كشوري چون ايران در قطع رابطه و اعمال تحريم نيست، بلكه راه‌حل در گفت‌وگو و مذاكره و ديپلماسي سازنده است. سخنان وزير امور خارجه يك هفته پس از آن مطرح شده است كه جاستين ترودو نخست وزير كانادا گفته انتظار دارد كه تماس‌هاي ديپلماتيك با ايران برقرار شود. كانادا در سال‌هاي پس از انقلاب ايران همواره روابط نسبتا سردي با تهران داشته است. يك طرف اين سردي روابط تنگاتنگ كانادا و امريكا بوده است و خصومت در نگاه امريكا و ايران به يكديگر در روابط ايران و كانادا هم بي‌تاثير نبوده است. طرف ديگر سردي در روابط به دوران فشار بر ايران ارتباط مي‌يابد. لذا مواضع كانادا در دوران شروع فشار بر ايران به خاطر برنامه اتمي‌اش و وضع رژيم تحريم‌ها، به‌شدت با مواضع اسراييل عليه ايران همسو و نزديك شد. به همين خاطر بود كه دولت اتاوا براي تصويب قطعنامه‌هاي گوناگون در مجامع بين‌المللي عليه ايران پيشگام مي‌شد. از سوي ديگر تعداد زيادي از شهروندان ايراني هم در كانادا كمكي به گرمي در روابط ايران و كانادا نمي‌كرد و دولت كانادا ايران را به تلاش براي نفوذ در ميان ايرانيان در كانادا متهم مي‌كرد. وقتي در سال 2003 يك شهروند ايراني‌الاصل كانادايي به نام زهرا كاظمي در ماجرايي مجهول و پيچيده، جان خود را از دست داد، تيرگي در روابط دو كشور گسترش يافت. حالا هم بايد ديد چرخش در موضع دولت كانادا نسبت به ايران در تهران چگونه ديده خواهد شد؟اگر بنا بر تنش‌زدايي و عبور از جزر و مد‌هاي روابط ديپلماسي گذشته باشد، شايد رويكرد جديد كانادا با نگاهي مثبت در تهران ارزيابي شود. ولي تا به اين جاي كار اگر چه ايران تلخي روابط با كشور‌هاي اروپايي را پشت سر گذاشته است اما خصومت با امريكا همچنان پابرجاست و بايد ديد موضع حكومت تهران در مقابل لبخند كانادا چه خواهد بود؟ نكته آنكه اگر آنچه را كه جاستين ترودو و وزير امور خارجه‌اش استفان ديون، به عنوان آغاز فصل جديدي از روابط ديپلماتيك بين ايران و كانادا در دستور كارش قرار داده‌اند اتفاق بيفتد و اجرايي شود، بايد نخستين و مهم‌ترين نمودش را در چگونگي مسائل مربوط به جابه‌جايي شهروندان ايراني به كانادا و برعكس ديد. به اين معني كه ديگر جمعيت بسيار زياد ايرانيان كانادايي مجبور نيستند كه براي سفر به سرزمين مادري، هواپيماي يك كشور عربي را سوار شوند و با عوض كردن دو خط هوايي به تهران برسند. با توجه به از سر‌گيري روابط ديپلماتيك ايران وكانادا، بعيد نيست كه طي چند ماه آينده، دوباره خط هوايي تهران - اتاوا يا تهران - ونكوور دوباره داغ شود.
٭مدرس علوم سياسي و روابط بين‌الملل