تلاش اسراييل براي اثرگذاري بر سناريوهاي دولت آتي سوريه
سيدرسول موسوي
مديركل اسبق دفتر مطالعات سياسي
و بين‌المللي وزارت امور‌خارجه
بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم صهيونيستي براي سومين بار در يك سال اخير به مسكو سفر كرد تا با ولاديمير پوتين و ديگر مقامات عالي اين كشور ديدار كند. روسيه و اسراييل، از روابطي تاريخي و قديمي با يكديگر برخوردار هستند و مي‌توان آنها را دو دوست و متحد دانست كه موضوعات متعدد و متنوع باعث شده است تا مسكو و تل‌آويو در خصوص مسائل مختلف به دنبال بهبود و توسعه مناسبات‌شان باشند. به عنوان مثال، يكي از مهم‌ترين دلايل روابط خوب ميان روسيه و اسراييل را بايد در ميزان حضور صهيونيست‌نشين‌هاي روس‌تبار دانست. براساس آخرين ارزيابي‌ها، حدود يك ميليون و پانصد هزار نفر روس‌تبار در سرزمين‌هاي اشغالي حضور دارند كه افراد ذي‌نفوذ و قدرتمندي را هم در دولت رژيم صهيونيستي شامل مي‌شود. همين مساله موجب رايزني‌ها و گفت‌وگوهاي بسياري ميان مقامات اسراييلي و روسي شده است به‌گونه‌اي كه يكي از موضوعات بحث ميان آنها، اين است كه حقوق بازنشستگي آنها را كدام دولت پرداخت كند. به عبارت ديگر، يكي از مهم‌ترين موضوعاتي كه موجب مي‌شود تا مسكو و تل‌آويو با يكديگر رابطه داشته و به تعامل و رايزني با يكديگر بپردازند، مسائل كنسولي است. از سوي ديگر دومين مساله‌اي كه موجب مي‌شود تا روسيه و اسراييل از دامنه گسترده گفت‌وگو با يكديگر برخوردار باشند، مساله مذاكرات صلح (سازش) است. سال‌هاي بسياري است كه برخي بازيگران بين‌المللي در حال تلاش براي ايجاد سازش ميان فلسطين و اسراييل هستند و در اين راستا كميته‌اي چهارجانبه با مشاركت امريكا، سازمان ملل، اتحاديه اروپايي و روسيه تشكيل شده و اين كميته به صورت مستمر در حال رايزني و تعامل با طرفين است. روس‌ها از اين بستر بيش از هر‌چيز به دنبال آن هستند تا با بازيگري در اين عرصه، نفوذ خود را در خاورميانه توسعه ببخشند. البته روس‌ها چندي است كه تلاش‌هايي را براي افزايش جايگاه خود در خاورميانه انجام داده‌اند و فارغ از حضور نظامي آنها در سوريه كه به اين مساله كمك كرده است، آنها روابط‌شان را با كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس هم توسعه بخشيد‌ه‌اند و در اين چارچوب، چندي پيش نيز چهارمين نشست همكاري‌هاي استراتژيك دو‌طرف در مسكو برگزار شد. روس‌ها با آنكه مي‌دانند در شرايط كنوني امكان دستيابي به نتيجه‌اي در خصوص مساله فلسطين و سازش ميان طرفين فراهم نيست اما بر اين اعتقاد هستند كه حضور چنين كميته‌هايي و بازيگري در چنين عرصه‌هايي مي‌تواند ظرفيت‌هاي جديد براي آنها فراهم سازد. با اين حال، روسيه روابط خويش را با اسراييل در عرصه روابط دوجانبه رو‌به‌گسترش و راهبردي تعريف كرده است و به همين خاطر نيز رفت و آمدهاي مرتب مقامات طرفين با يكديگر در چارچوب خاصي قرار دارد. البته بايد دانست كه اين نوع روابط مختص به زمان كنوني نيست و شوروي نيز نخستين دولتي بود كه رژيم صهيونيستي را به رسميت شناخت. در تمامي اسناد منتشرشده محرمانه اسراييل نيز آنها از روسيه به عنوان كشوري كه منافع آنها را موردتهديد قرار مي‌دهد، نام نبرده‌اند و روس‌ها را دشمن خود ندانسته‌اند. از سوي ديگر، روسيه نگاه ويژه‌اي را نسبت به لابي‌هاي يهودي در درون امريكا دارد كه همين مساله موجب مي‌شود تا آنها درصدد آن باشند با حمايت آن لابي‌ها سياست‌هاي‌شان را در واشنگتن به پيش ببرند. به سخن ديگر، روسيه علاقه‌مند است تا از كارت اسراييل در امريكا نيز بهره‌مند شود؛ امري كه البته در ميزان موفقيت آن نيز ديدگاه‌هاي متفاوتي وجود دارد كه در مجال اين يادداشت نيست. با توجه به تفاصيل، گفته شده است كه انگيزه سفر نتانياهو به مسكو بحث و رايزني در خصوص سوريه است. در شرايط كنوني بيش از هر چيز تداوم درگيري‌ها را در راستاي منافع خود مي‌داند. به عبارت ديگر، سقوط دولت سوريه و تسلط يافتن گروه‌هاي تروريستي مانند داعش و جبهه‌النصره مي‌تواند تهديد خطرناكي عليه آنها محسوب شود اما از طرف ديگر نيز پيروزي مطلق دولت بشار اسد و هم‌پيمانان او مانند ايران و حزب‌الله را براي خود كابوس تلقي مي‌كنند. با آنكه اسراييل تداوم بحران در سوريه و افزايش درگيري‌ها ميان طرفين در يك مدت زمان طولاني را بهترين گزينه براي تامين منافع خود مي‌داند اما از اين مساله نيز آگاه است تداوم شرايط كنوني به صورت هميشگي امكان‌پذير نيست و در همين راستا هم به دنبال آن است تا با رايزني با روسيه، سناريوهاي ممكن را مورد ارزيابي قرار دهد. در اين چارچوب، اسراييل علاقه‌مند است در صورت حل بحران سوريه، دولت آتي سوريه بيش از هر چيز تحت فرمان مسكو باشد و منافع حياتي رژيم صهيونيستي را هم به خطر نيندازد. در واقع، آنها در حال تلاش براي تاثيرگذاري در برون‌داد مذاكرات بين‌المللي در خصوص دولت آتي سوريه هستند. با اين حال، ايران و روسيه در سوريه از همكاري نزديكي برخوردار هستند و ممكن است اين مساله براي برخي موجب طرح اين سوال شود كه آيا همكاري‌هاي ايران و روسيه در سوريه در تناقض جدي با رابطه مسكو با تل‌آويو به‌حساب نمي‌آيد؟ بايد دانست كه روسيه در سوريه از خطوط قرمزي برخوردار است كه به هر شكل مي‌خواهد آنها حفظ شوند. اين خطوط قرمز با راهبرد ايران در سوريه همسو است و همين موجب ايجاد همكاري‌هاي نزديك ميان طرفين در سوريه شده است اما با اين وجود نمي‌توان گفت كه اين همسويي و اين همكاري در تطابق صد‌درصدي با يكديگر است. همچنين اين همسويي هم درراستاي بازگرداندن سوريه به شرايط پيش از بحران است. از طرفي، با آنكه مسكو و تل‌آويو در خصوص دولت كنوني سوريه با يكديگر اختلاف‌نظر دارند اما اسراييل حضور روس‌ها در سوريه را به ضرر خويش تلقي نمي‌كنند بلكه معتقد است روسيه قدرت ثبات‌بخشي است كه منافع حياتي آنها را تهديد نمي‌كند.