رونمايي از «كتاب نود سال نوآوري در هنر تجسمي ايران»، تاليف جواد مجابي
يك روايت شخصي از تاريخ هنر ايران
علي مطلب‌زاده
مراسم رونمايي از كتاب «نود سال نوآوري در هنر تجسمي ايران» تاليف جواد مجابي در موزه هنرهاي معاصر تهران برگزار شد. معرفي ۴۲۶ هنرمند نوگرا كه در عرصه هنرهاي تجسمي فعاليت داشته‌اند موضوع كتاب جواد مجابي است كه به گفته او به صورت يك روايت شخصي از تاريخ هنر نوشته شده است. «نود سال نوآوري در هنر تجسمي ايران» مجابي در دو جلد توسط نشر پيكره منتشر شده كه مراسم رونمايي از آن عصر روز دوشنبه با حضور اين نويسنده و سخنراني مهدي حسيني و مرجان تاج‌الديني برگزار شد. در ابتداي اين مراسم محمدحسن حامدي، مدير نشر پيكره درباره چگونگي انتشار اين كتاب توضيح داد: «هشت سال پيش با جواد مجابي و ديگراني چون حسين محجوبي هنرمند نقاش، سفري به لاهيجان و دانشگاه هنر اين شهر داشتيم. من آنجا ديدم كه مجابي با چه اشتياقي به سوال تمام دانشجويان پاسخ مي‌دهد و ذهنم نسبت به اين فرد كه همواره به وظيفه روشنفكرانه خود عمل كرده است، روشن‌تر شد. همانجا صحبتي شد درباره اين كتاب كه مدتي است دست ناشري مانده است. آن زمان نشر پيكره هنوز مجوز انتشار نداشت. ۵ سال بعد كه ما مجوز انتشارات را گرفتيم آقاي مجابي به من پيشنهاد داد اين كتاب را چاپ كنيم. اين كتاب آنقدر مهم بود كه دو سال طول كشيد تا با افزودن بخش‌هاي جديد، به مرحله چاپ برسد و چون هزينه‌هايش بالا بود ما برايش اسپانسر گرفتيم.» در بخش بعدي مراسم نوبت به مهدي حسيني، نقاش رسيد تا درباره ويژگي‌هاي ساختاري كتاب صحبت كند؛ صحبت‌هايي كه البته بيشتر درباره تاريخچه تاريخ‌نگاري در هنرهاي تجسمي ايران بود؛ «از نخستين نوشته‌هايي كه در زمينه تاريخ هنر به شكل مستند به دست ما رسيده مي‌توان از كتابي متعلق به قرن نهم هجري نام برد كه نوشته‌هاي جعفر بايسنقري يا همان جعفر تبريزي، خطاط و مدير هنري درباره بايسنقر ميرزا است. اين پادشاه دوره تيموري كه خودش يك مدير فرهنگي بود وقتي ديد تعداد زيادي هنرمند براي او كار مي‌كنند از جعفر بايسنقري خواست توضيح دهد كه هر كسي در گروه هنري او مشغول چه فعاليتي است. اين خوشنويس نيز نوشته‌هايي عرضه داشته كه امروز به دست ما رسيده و گرچه بسيار كوتاه است اما شرح حالي از فعاليت هنرمندان آن دوره را داده است. همين شرح حال‌هاي دو سه خطي امروز بسيار براي ما راهگشاست. » او با اين مقدمه توضيح داد كه وقتي يك جمله از ۶۰۰ سال پيش مي‌تواند اين همه براي ما در پژوهش هنر راهگشا باشد مي‌توان اهميت كتابي مثل «نود سال نوآوري در هنر تجسمي ايران» را هم درك كرد. حسيني بعدتر از كتاب «گلستان هنر» به عنوان نخستين كتاب جدي در حوزه هنرهاي تجسمي ياد كرد كه در آن شرح حال هنرمندان مفصل‌تر آمده است. كتاب «نود سال نوآوري در هنر تجسمي ايران» از دو بخش تشكيل شده است. اين كتاب در نخستين بخش به تاريخ هنر مي‌پردازد و از شخصي مثل محمود خان آغاز مي‌كند و به سال ۱۳۱۹ مي‌رسد كه دانشكده هنرهاي زيبا، گالري‌ها و بي‌ينال‌هاي هنري در ايران شكل گرفت. بخش دوم كتاب مربوط به معرفي هنرمندان نوگرا و مدرن ايراني است. در ادامه اين مراسم مرجان تاج‌الديني، پژوهشگر هنرهاي تجسمي درباره كتاب «نود سال نوآوري در هنر تجسمي ايران» و اهميت آن صحبت كرد. اين پژوهشگر با بيان اينكه كتاب پيش رو ما را با برهه‌هاي مهم تاريخ هنر تجسمي و افراد شاخص آن مثل محمود خان ملك‌الشعرا، ابوالحسن خان صديقي، تاسيس دانشكده هنرهاي زيبا و... آشنا مي‌كند، توضيح داد: «خوبي اين كتاب اين است كه كسي آن را نوشته است كه از نسل خود هنرمنداني است كه از آنها در كتاب ياد مي‌شود و يك قضاوت راستين درباره آنها دارد چون زيست هنري آنها را خودش نيز زيسته است. شايد اگر از نسل جوان امروز كسي اين كتاب را مي‌نوشت رويكرد ديگري داشت. تاريخ نگاري فرهنگي با تاخير همواره به دست ما رسيده است اما اميد اين است حالا كه هنر معاصر ما با ريتم تندتري به كار خود ادامه مي‌دهد تاريخ نگاري هنر معاصر هم همپاي اين ريتم حركت كند.»
كتاب يك روايت شخصي از تاريخ هنر است
اما جواد مجابي سخنران آخر اين مراسم بود. او كه معتقد است آنچه نگاشته يك روايت شخصي از تاريخ هنر است و اگر قرار بود يك اثر پژوهشي بسيار دقيق در اين زمينه منتشر شود بايد توسط يك موسسه خصوصي با ده‌ها محقق آگاه و صرف وقتي بسيار صورت بگيرد از اين صحبت كرد كه به نيابت از اين محققان كتاب «نود سال نوآوري در هنر تجسمي ايران» را نوشته است. به گفته او اين كتاب براي پژوهشگران، دانشجويان رشته هنر، هنرمندان و همه اهالي هنرهاي تجسمي و علاقه‌مندان اين عرصه (به جز كساني كه كتاب را براي دكور خانه بخواهند) مناسب است. او البته در ادامه به اشكال ديگر هنرمندان عرصه هنرهاي تجسمي در اين سال‌ها اشاره كرد و گفت: «هنرمندان ما كمتر به ديدن آثار همديگر مي‌روند و از حال هم و كار هم بي‌خبر هستند. شايد اين كتاب اين خلأ را هم پر كند.» مجابي همچنين درباره انتخاب هنرمنداني كه در جلد دوم كتاب درباره آنها سخن گفته و عدم حضور نام برخي از هنرمندان نيز گفت: «ملاك انتخاب من هنرمنداني بوده‌اند كه ۴ يا ۵ دهه فعال بوده‌اند. كارهايشان مورد قبول جامعه حرفه‌اي بوده است و منتقدان داخلي و خارجي به آنها توجه كرده‌اند. كساني كه من نمي‌توانم سليقه شخصي‌ام را درباره آنها لحاظ كنم چون جامعه فرهنگي آنها را به عنوان هنرمند تاثيرگذار قبول كرده است». مجابي در پايان صحبت‌هايش با اشاره به اينكه شايد اين كتاب جلد سومي هم داشته باشد كه به معرفي هنرمندان پس از سال ۵۷ بپردازد گفت: «اميدوارم حمايتي كه اين سال‌ها از هنري مثل سينما شد و مثلا به جشنواره‌هاي خارجي راه پيدا كرد و خود را شناساند شامل حال هنرهاي تجسمي هم بشود چون نقاشي ايراني حرف بسياري براي گفتن در سطح جهاني دارد.» در كتاب «نود سال نوآوري در هنر تجسمي ايران» كه ۴۲۶ هنرمند معرفي شده‌اند، در بخش تاريخ‌نگاري به مباحثي چون از نوگرايي تا نوآوري، سرچشمه نوگرايي، بي‌ينال‌هاي پنج‌گانه تهران، نسل دوم، گالري‌ها و همسويي فرهنگي، نقاشي در دهه ۶۰، انقلاب و نقاشي نو و... مي‌پردازد.