مصطفي كوشكي: كمبود تماشاگر بزرگ‌ترين معضل تئاتر

«روياي يك نيمه شب تابستان» به كارگرداني مصطفي كوشكي به صحنه خواهد رفت. اثر برجسته ويليام شكسپير به گفته كارگردانش اين‌بار قرار است در يك بازنويسي متفاوت اجرا شود. كوشكي در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد كه آغاز اين اتفاق از سال گذشته بوده است: «ما از پارسال اين نمايشنامه را براي اجرا انتخاب كرديم و يك سري كارهاي همزمان، يعني هم تمرين بدني و هم نوشتن انجام داديم. اين تمرين نوشتن براي بازنويسي متن بود كه از سال گذشته توسط باقر سروش شروع شد. يكي دو ماهي روي نمايشنامه كار كرديم و بعد هم من مشغول راه‌اندازي سالن تئاتر مستقل تهران شدم و مجبور شدم كار را متوقف كنم تا اينكه بعد از آماده شدن سالن، دوباره تمرين را شروع كنيم و بتوانيم در سالن خودمان آن را اجرا كنيم.»
در جايگاه شكسپير ترديد وجود ندارد. اما واقعيت آن است كه رفتن به سراغ آثار اين نويسنده شهير چندان كار ساده‌اي نيست. كوشكي تاكيد مي‌كند در اين بازنويسي نخواسته است به روال معمول اين روزهاي تئاتر برسد يعني تبديل همه‌چيز به يك امر روزمره. «ما سال گذشته به يك شماي كلي از آنچه مي‌خواستيم رسيديم. يعني بدون اينكه بخواهيم به ساختار اصلي نمايشنامه شكسپير دست ببريم آن را براي اجرا به نوعي «ترجمه» كنيم. سعي كرديم كنش و واكنش‌هاي اصلي صحنه‌ها را نگه داريم و زمان و مكان و حال و هواي اجرا، ادبيات و رفتار كاراكترها را به چيزي تبديل كنيم كه نه شكسپير باشد و نه آن چيز معمولي كه امروز متداول است. يعني همين به روز كردن و تبديل زبان به گفتار روزمره امروزي. خوشبختانه اين اتفاق افتاد. توانستيم زباني را پيدا كنيم كه مخصوص شخصيت‌هاي اين نمايش بازنويسي شده است.»
كوشكي درباره دلايل انتخاب اين متن نيز مي‌گويد كه «روياي يك نيمه شب تابستان» بسيار مدرن است: «من از قديم اين نمايشنامه را دوست داشتم و به نظرم يكي از كمدي‌هاي به روز و مدرن تاريخ ادبيات نمايشي است. حتي در نسبت با ادبيات كلاسيك، ديگر آثار خود شكسپير، مولير و ديگران. جادويي در آن است كه به نوع تئاتر امروز ما مي‌خورد. اين فضاي جن و پري كه در كمدي وجود دارد فضايي را ايجاد مي‌كند كه هميشه براي اجرا وسوسه‌كننده است. بعدها به يك شيوه اجرايي رسيدم ودوست داشتم آن را كار كنم. » اين بازيگر و كارگردان جوان معتقد است كه براي اجراي اين نمايش بايد حتما شيوه اجرايي داشته باشيد: «اگر شيوه اجرايي خاصي براي اين نمايشنامه نداشته باشيد اصلا نبايد سمتش برويد. چون به‌شدت معمولي خواهد شد. در زمان خود شكسپير نمايشنامه براي خواندن نوشته مي‌شده و اجراي آن با امروز خيلي متفاوت بوده است. نمايشنامه خيلي پرگويي و تكرار دارد و خودش را توضيح مي‌دهد. يعني چيزي كه كار را براي دراماتورژي و اجرا سخت مي‌كند اين است كه بتواني توصيف را از آن بگيري.»
به گفته او رسيدن به زباني خاص و اجتناب از روزمره شدن بزرگ‌ترين مساله گروه بازنويسي در مورد اين اثر شكسپير بوده است: «اينكه صحنه‌هايي داشته باشيم كه خودشان را توضيح نمي‌دهند و اين كاري بود كه ما روي آن گير كرده بوديم يعني پيدا كردن زبان. اينكه بخواهي يك نمايشنامه كلاسيك را به زبان امروز تبديل كني خيلي دم دستي است. بايد سعي كني زبان را نگه‌داري و زبان خاص خودش را ايجاد كني كه مخاطب حس كند نمايشي است با زبان ويژه خود. زباني كه قابل درك و فهم است اما روزمره نيست. البته منظورم خيلي چيز عجيب و غريبي هم نيست، اما مرزي دارد كه نمايشنامه بازنويسي‌شده آن را مي‌سازد و به ما مي‌گويد اين مال اين نمايش است. من درآوردي هم نيست. فقط چينش كلمات سبب شده تا رنگ ويژه‌اي ايجاد كند.» او متعلق به نسل جواني است كه در حال ورود به فضاي تئاتر هستند. كوشكي بزرگ‌ترين معضل تئاتر ما را كمبود تماشاگر مي‌داند: «معضل اصلي تئاتر ما تماشاگر است. اين هم‌چنان بزرگ‌ترين مشكلي است كه هيچ‌كس به آن فكر نمي‌كند. ما بايد بتوانيم مخاطب تئاتر را افزايش بدهيم. اگر به شكل بنيادي مخاطب براي تئاتر جذب نكنيم هر چقدر هم سالن اضافه كنيم و تئاترهاي خوب دنيا را به ايران بياوريم بي‌فايده است.»
به گفته او تئاتر ويژگي اعتيادآوري دارد كه مختص خود آن است و مي‌تواند در جذب تماشاگر موثر باشد: «بايد سرمايه و ايده را در تئاتر صرف اين كنيم كه چطور مي‌توان اين كار را كرد. نه مخاطبي كه به خاطر يك بازيگر چهره به سالن مي‌آيد. چون اگر آن بازيگر نباشد او ديگر نخواهد آمد. اين خيلي معضل را حل نمي‌كند. اينكه بتوانيم سليقه آدم‌ها را تقويت كنيم كه تئاتر ببينند كار بنيادي است. تئاتر خوب اعتيادآور است. اگر تئاتر خوب ديده شود كمك شاياني به حل اين معضل خواهد بود. اين ويژگي اعتيادآوري مختص تئاتر است و شايد در هيچ هنر ديگري نباشد.»
اين نمايش با بازنويسي باقر سروش، طراحي و كارگرداني مصطفي كوشكي و با حضور (به ترتيب ورود به صحنه) آزاده صمدي، محمد صادق ملك، سجاد باقري، شهروز دل افكار، روشنك گرامي، مجيد نوروزي، نازآفرين كاظمي، هومن كيايي، عليرضا كيمنش، نازنين بابايي و غزل شجاعي در مقام بازيگران و حسن جودكي به عنوان مدير توليد و مجري طرح از بيستم تير ماه در تئاتر مستقل تهران به روي صحنه خواهد رفت.