پس از 25 سال سفارت عربستان در عراق بازگشايي مي‌شود
پايان فصل سرد بغداد- رياض
گروه جهان| افتتاح سفارت عربستان در عراق، هر چند به اندازه بازگشايي سفارت امريكا در كوبا يا حتي ابراز تمايل باراك اوباما، رييس‌جمهور امريكا به وقوع چنين حادثه‌يي در ايران بزرگ نباشد اما خبر مهمي است. اين خبر هم براي كشورهاي منطقه خاورميانه كه اكثرا كشورهاي عربي هستند و از اقمار رياض محسوب مي‌شوند و هم براي ايران و ساير كشورهاي مستقل منطقه و حتي بازيگران بين‌المللي عرصه خاورميانه به ويژه امريكا، خبر مهمي است.
تابستان گذشته همزمان با پرواز شبح داعش بر فراز آسمان عراق، كاخ سعودي از اجرايي شدن طرح احداث ديوار فنسي بين مرزهاي عراق و عربستان خبر داد؛ طرحي كه در سال 2009 ملك عبدالله، پادشاه عربستان سعودي دستور ساخت آن را داده بود. اما با تغييرات سياسي كه در بغداد با حمايت ايران و امريكا رخ داد، فضاي جديد در روابط بغداد و رياض نيز فراهم شد. اكنون ۲۵ سال بعد از تعطيل شدن سفارت عربستان سعودي در عراق، هياتي از رياض براي مهيا كردن شرايط بازگشايي سفارت به بغداد سفر مي‌كند و وزارت خارجه عربستان در بيانيه‌يي اعلام مي‌كند كه اين هيات مسوول تصميم‌گيري براي انتخاب و تجهيز ساختمان‌ها براي سفارتخانه در بغداد و كنسولگري در اربيل، مركز اقليم كردستان عراق است.
اين در حالي است كه سفارت عربستان در بغداد از سال ۱۹۹۰ و بعد از حمله صدام حسين رييس‌جمهور سابق عراق به كويت تعطيل شده و هرچند روابط دو طرف در سال ۲۰۰۴ و بعد از سقوط صدام از سر گرفته شده، اما سفارت عربستان در بغداد همچنان تعطيل مانده و از سوي ديگر روابط سرد و تاريكي بين دو كشور تنش‌هاي گاه و بي‌گاهي را بين بغداد و رياض ايجاد كرده است.
با اين حال برخي تحليلگران افتتاح سفارت عربستان را موضوع بسيار مهم و تاثيرگذاري در روابط بغداد و رياض نمي‌دانند. بر اساس اين تحليل‌ها روابط عراق و عربستان همواره از فراز و نشيب زيادي برخوردار بوده و اين اتفاق هم مي‌تواند يكي از اين فرازهاي عادي در كانال ارتباطي بغداد و رياض باشد.
در اكثر اسناد تاريخي هم آمده است كه در جنگ تحميلي هشت ساله عراق عليه ايران، حمايت‌هاي مالي - امنيتي - لجستيكي عربستان به عراق كه برخي آن را در حدود ده‌ها ميليارد دلار اعلام كرده‌اند، موجب تداوم تهاجم عراق به ايران بود اما خيلي زود هجوم رژيم بعث صدام به كويت - در آگوست 1990 موجب آغاز دوران روابط خصمانه عربستان با عراق شد. بعد از حمله امريكا به عراق در مارس 2003 نيز چه بسا رياض از سقوط صدام، خرسند به نظر مي‌رسيد اما از اينكه ايران، سلطه كامل و نفوذ گسترده بر عراق يابد، تمايل به پذيرش اين واقعيت نداشت و همچنان درصدد تغيير روند تحولات عراق و معادلات سياسي اين كشور به نفع خود بود.
در اين سال‌ها هم عراق، ميدان رقابت‌هاي سياسي - مذهبي بوده كه گاه به شكل‌گيري نزاع‌هاي قومي - فرقه‌يي - مذهبي تمام عيار هم كشيده شده و از سوي بسياري از ناظران نام عربستان به عنوان يكي از بازيگران منطقه‌يي مطرح و خواهان جايگاه، سهم و نفوذ منطقه‌يي بيشتر در تحولات عراق مطرح مي‌شد و همگان اذعان داشتند مبني بر اينكه كاخ سعودي بستر بسياري از اين اختلافات و نزاع‌ها را فراهم كرده است. چنانچه آغاز اعتراض‌ها عليه دولت قبلي عراق به نخست وزيري نوري مالكي و ادامه آنها تا ظهور داعش نيز به نام عربستان سعودي گره خورده بود.
اما بعد از انتخابات اخير عراق و نخست وزير شدن حيدر عبادي در تابستان گذشته، عربستان سعودي اقدامات محتاطانه‌يي را براي ايجاد رابطه مجدد با عراق آغاز كرد كه تصميم براي بازگشايي سفارت مهم‌ترين آنها به شمار مي‌رود. حدود دو ماه پيش فواد معصوم، رييس‌جمهوري عراق پس از ديدار با شاهزاده سعودي، سعود الفيصل، وزير خارجه عربستان عازم رياض شد. اين ديدار كم‌سابقه به عنوان نشانه‌يي از آب شدن يخ روابط دو طرف بعد از سال‌ها ارزيابي شد و با تمام اتهام‌هايي كه عليه كاخ سعودي در رابطه با حمايت از ناامني در عراق وجود داشت، فواد معصوم اظهار كرد كه طرف سعودي در عمليات مقابله با تروريسم عراق را پشتيباني و همكاري مي‌كند و اين امر مهمي محسوب مي‌شود.
اكنون نيز اگر چه به عقيده برخي ناظران بحث افتتاح كنسولگري عربستان در اربيل نيز به همين نسبت تاريخ روابط عراق و عربستان سوال برانگيز است، اما با اين حال به نظر مي‌رسد بغداد معتقد است عربستان، كشوري تاثيرگذار، مهم و تعيين‌كننده در تحولات منطقه خاورميانه است و پادشاهي سعودي با اعمال سياست‌هاي ابتكاري و با استفاده حداكثري از ظرفيت‌هاي گوناگون خود در جهان اسلام، دنياي عرب و در عرصه اقتصاد جهاني، جايگاه تاثيرگذاري در نظام بين‌الملل دارد و مسلم است كه به طور طبيعي اهداف، علايق و حوزه نفوذ عربستان در بغداد بايد به شكل غيرمناقشه‌برانگيزي پاسخ داده شود.
از سوي ديگر به طور منطقي مي‌توان گفت در عرصه داخلي عراق، عربستان همان اندازه كه مي‌تواند نقش مخرب ايفا كند، مي‌تواند براي حفظ همبستگي اجتماعي و سياسي سني‌ها با دولت مركزي موثر باشد. عربستان نمي‌تواند از تجزيه عراق حمايت كند چرا كه اين به معناي ناامني در مرزهاي اين كشور خواهد بود. ضمن اينكه گروه بعث كه به طور طبيعي همسويي بيشتري با سعودي دارد، اكنون از عوامل ناامني در عراق محسوب مي‌شود و نزديكي احتمالي بغداد و رياض مي‌تواند موجب كناره‌گيري آنها از همكاري با داعش شود.
هر چند احتمالا برخي نگران آن شوند كه عربستان، همراهي خود با شرايط سياسي جديد را منوط به افزايش نقش و بهبود جايگاه سني‌هاي عراق كند. اما به هر حال شواهد نشان مي‌دهد عربستان با افتتاح سفارت واقعيات جديد در عراق را پذيرفته و احتمالا تلاشي مسالمت‌آميز براي اقناع گروه حاكم براي واگذاري نقش بيشتر به سني‌ها را آغاز كرده است. افزون بر اينها عربستان سعودي به دليل منابع مالي فراوان مي‌تواند مزاياي مالي قابل توجهي را نيز شامل بغداد كند. روابط عراق با كشورهاي ثروتمند حاشيه خليج فارس نيز تحت تاثير مناسبات جديد بغداد و رياض قرار خواهد گرفت.
به عبارت ديگر با آنكه مي‌توان به وضوح به اين نكته اشاره كرد كه حوزه علايق و منافع ايران و عربستان در عراق متفاوت است. سياست‌هاي منطقه‌يي عربستان طي چند سال گذشته در عراق، فلسطين، لبنان، افغانستان و كشورهاي حوزه خليج‌فارس، براي ايران سياست‌هايي هزينه‌ساز بوده است. اما سعودي‌ها مي‌دانند اين موضوع براي ساير بازيگران موثر در خاورميانه به ويژه امريكا نيز نگران‌كننده بوده است. در واقع براي كاخ سعودي ديگر بازي با ابزارهاي غيرمتعارف چون گروه‌هاي افراطي اشتباهي خطرناك و مهلك است. از طرف ديگر تاملي بر روابط عربستان و عراق نشان مي‌دهد كه رياض با ملاحظات، محدوديت‌ها و مقتضيات فراواني مواجه است.