چرا تركيه به تشكيل منطقه پرواز ممنوع فكر مي‌كند؟
سيامك كاكايي
پژوهشگر مسائل تركيه
چندي پيش رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهوري تركيه طي نشستي در گروه ۲۰ كه در هانگژو چين برگزار شد، با طرح اين مساله كه شهرهاي جرابلس تا اعزاز در شمال سوريه در كنترل گروه‌هاي تروريستي مانند داعش است، از قدرت‌هاي مهم بين‌المللي درخواست كرد تا با طرح تشكيل منطقه پرواز ممنوع در شمال سوريه موافقت كنند. البته طرح تشكيل منطقه پرواز ممنوع از سوي اردوغان مساله جديدي نيست چراكه او در طول دو سال گذشته بارها درخواست كرده بود تا در امتداد مناطق مرزي تركيه و سوريه تا عمق زيادي از خاك اين كشور، منطقه پرواز ممنوع تشكيل شود و آنكارا بر اين منطقه نظارت و كنترل داشته باشد تا از اين طريق مانع از رفت و آمد، تجهيز و آموزش گروه‌هايي مانند داعش شود. بايد دانست كه از ابتداي آغاز بحران در سوريه و تشديد يافتن آن، تركيه با حساسيت‌ها و ملاحظات خاص خود به تحولات سوريه مي‌نگرد و در آن نقش‌آفريني مي‌كند. ترك‌ها از جمله بازيگران موثر در سوريه هستند و بديهي است كه تشكيل چنين منطقه پرواز ممنوعي مي‌تواند قدرت مانور آنها را در سوريه افزايش داده و موجب شود تا ترك‌ها در سوريه از نفوذ بيشتري برخوردار شوند. با اين حال، تشكيل چنين منطقه پرواز ممنوع از همان ابتداي طرح مساله از سوي دولت تركيه با مخالفت قدرت‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي از جمله دولت ايالات متحده امريكا همراه بوده است. از سويي، در درون تركيه نيز در اين باره اختلاف‌نظرهايي وجود دارد. به‌طور مثال، كمال قليچدار اوغلو، رهبر حزب جمهوري خلق تركيه چندي پيش با بيان انتقاداتي نسبت به عملكرد دولت تركيه در مورد سوريه، اعلام كرد دولت اين كشور در آموزش و تجهيز شبه‌نظاميان سوريه نقشي اساسي ايفا كرده و اظهار داشت كه تركيه نقشي اساسي در تردد نيروهاي تروريستي از كشورهاي مختلف دارد، به گونه‌اي كه تركيه به كريدور ورودي تروريست‌ها تبديل شده است. واشنگتن نيز درباره علل واقعي تركيه براي تشكيل چنين منطقه‌اي، ترديدهاي فراواني دارد. از سويي، امريكا در سوريه رهبري ائتلاف ضد داعش را برعهده دارد و واشنگتن ترجيح مي‌دهد كه اگر قرار است چنين منطقه‌اي تشكيل شود، خود مديريت آن را برعهده داشته باشد. از سوي ديگر، امريكا به نيكي مي‌داند كه دولت تركيه بيش از آنكه عزم مبارزه با تروريست‌هاي داعش يا هر گروه تروريستي ديگري را در شمال تركيه داشته باشد، به دنبال آن است تا ضمن بسط نفوذ خود، مديريت منطقه براي كنترل هر چه بيشتر كردستان سوريه و عدم اتصال آنها به كردستان تركيه را در اختيار بگيرد. از طرفي، امريكا در شرايط كنوني عملكرد كردهاي سوري را در مبارزه با داعش موفقيت‌آميز دانسته و به صورت ضمني، از آنها حمايت مي‌كند. امريكا معتقد است كه تشكيل چنين منطقه‌اي مي‌تواند به تضعيف كردهاي سوريه و ايجاد تقابل و تنش بيشتر در سوريه منجر شود. با اين حال، تركيه با وجود مخالفت‌هاي مكرر قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي، از تشكيل چنين منطقه‌اي نااميد نيست و مي‌خواهد با بزرگنمايي خطر داعش و تشريح تهديدات تسلط آنها در اين منطقه، به نوعي حمايت بين‌المللي براي اشغال اين مناطق را جلب كند. تركيه نيز با توجه به تجارب پيشين خود به ويژه حضورش در مناطق شمالي عراق در دهه 1990 ميلادي و رفت و آمدهاي مكرر در آن منطقه، توانسته بود خطر اتصال كردهاي عراق به كردهاي تركيه را رفع كرده و به نوعي، مناطق شمالي عراق را به حياط خلوت خويش تبديل كند. در واقع، آنها بي‌ميل به تكرار چنين تجربه شيريني نيستند. دولت سوريه نيز از ابتداي طرح اين مساله با آن مخالفت كرد. دليل مخالفت دولت بشار اسد نيز به اين خاطر است كه تشكيل چنين منطقه‌اي هم به تضعيف حاكميت ملي‌اش و هم كاهش قدرت مانورش منجر مي‌شود. ديگر بازيگران درگير در سوريه هم در اين باره نظر مثبتي را نداشتند. حاميان دولت سوريه آن را اقدامي عليه دولت بشار اسد تلقي مي‌كردند و اكثريت دولت‌هاي مخالف بشار اسد نيز در نيات تركيه ترديد داشتند و تلاش كردند با سكوت خويش مخالفت‌شان را نشان دهند. از طرفي، اين بازيگران مي‌دانند كه تشكيل چنين منطقه‌اي به تنهايي از عهده تركيه برنمي‌آيد. آنها مي‌دانند كه ورود تركيه به اين منطقه، نه تنها رفت و آمد داعش را نمي‌كاهد بلكه مي‌تواند به ساماندهي گروه‌هاي مخالف بشار اسد هم منجر شود و به افزايش تنش‌ها نيز دامن خواهد زد.