پيچيدگي‌هاي بازار نفت و اعتبار نشست‌هاي الجزاير
حشمت‌الله رضوي
كارشناس اقتصادي
وزراي نفت كشورهاي عضو اوپك و روسيه قرار است در حاشيه نشست سه روزه مجمع جهاني انرژي كه روز سه‌شنبه ششم مهر در الجزاير آغاز به كار خواهد كرد، گردهم آيند و در مورد چگونگي ثبات بخشيدن به بازار نفت مذاكره كنند. براساس رايزني‌هايي كه تاكنون در حاشيه نشست‌هاي بين‌المللي از جمله در حاشيه نشست سران گروه بيست در چين و نشست غيرمتعهدها در ونزوئلا صورت گرفته است، بازيگران عمده بازار نفت طرح «فريز نفتي» را بهترين راه‌حل براي تثبيت قيمت‌هاي نفت مي‌دانند، هرچند كه دستيابي به توافق در مورد چنين طرحي چندان قطعي نيست. الجزاير از نظر برگزاري نشست‌هاي مرتبط با اوپك و بازار نفت پيشينه روشن و موفقي دارد. نخستين نشست سران كشورهاي عضو اوپك پانزده سال پس از تاسيس اين سازمان در سال 1975 در الجزاير برگزار شد و بيست و پنج سال طول كشيد تا دومين نشست سران اوپك در سال 2000 در ونزوئلا برگزار شود. هفت سال پس از اين سومين نشست سران در سال 2007 در رياض برگزار شد. همين فواصل طولاني و نامنظم نشان مي‌دهد كه دستيابي به اجماع براي ميزباني نشست‌هاي سران اوپك چندان آسان نيست و از اين نظر برگزاري نخستين نشست سران اوپك در الجزاير را بايد براي اين كشور نوعي موفقيت ديپلماتيك به حساب آورد. اكنون يك بار ديگر در شرايطي كه ضربان بازار نفت كند مي‌زند و خطر كاهش قيمت‌هاي نفت به كمتر از چهل دلار هر بشكه وجود دارد، كشورهاي عضو اوپك در حاشيه نشست مجمع جهاني انرژي در الجزاير گردهم مي‌آيند تا در مورد ثبات بازار نفت مشورت و احتمالا تصميم بگيرند. آيا نشست اوپك در الجزاير دوباره سرنوشت ساز خواهد شد؟شايد درست‌تر اين باشد كه اين‌بار از نشست اوپك در الجزاير انتظار چنداني نداشته باشيم؛ به چند دليل: دبيركل اوپك اخيرا گفته است «نشست هفته جاري اوپك در الجزاير غير رسمي است و با هدف مشورت برگزار مي‌شود و نه تصميم‌گيري.» واژه‌هايي كه در اين جمله كوتاه اما بسيار پر معناي دبيركل اوپك گنجانده شده است احتمالا فشرده رايزني‌هاي وي با اعضاي اوپك را بيان مي‌دارد و بدان معناست كه حداقل تا اين زمان، عمده‌ترين بازيگران نفت در مورد راه‌حلي همه‌جانبه براي افزايش قيمت‌هاي نفت به اجماع نرسيده‌اند. در سال 2008 كه قيمت‌ها ناگهان از بيش از 140 دلار به حدود 40 دلار هر بشكه سقوط كرد، همه كشورهاي عضو اوپك و از جمله بزرگ‌ترين توليد‌كننده آن، عربستان، براي كاستن از توليد هم راي بودند. در نشست اوپك در وهران توليد نفت به قدري كاهش يافت كه مازاد ظرفيت توليد نفت عربستان به تنهايي به چهار و نيم ميليون بشكه و ظرفيت مازاد كل اعضاي اوپك به بيش از هشت ميليون بشكه در روز رسيد. اين ميزان ظرفيت مازاد نيز در تاريخ اوپك بي‌سابقه بود. نكته ديگر اينكه در حالي كه كاهش قيمت‌هاي نفت در سال 2008 ناخواسته و ناشي از بحران اقتصاد جهاني بود، كاهش قيمت‌ها در شرايط كنوني به ميزان زيادي ناشي از اراده اوپك يا دست كم ناشي از اراده شماري از اعضاي بانفوذ آن و از جمله عربستان براي كسب سهم بازار است. استراتژي كسب سهم بازار و كاهش قيمت‌ها تحت رهبري عربستان اگرچه روند افزايش توليد نفت در امريكا را متوقف كرده است، اما پس از دو سال نتوانسته است مانع روند افزايش توليد نفت در روسيه شود. همين چهارشنبه گذشته بود كه رويترز اعلام داشت توليد نفت در روسيه به يازده ميليون و 750 هزار بشكه در روز رسيده كه بالاترين رقم توليد نفت در تاريخ اين كشور است. اگر نشست الجزاير تصميم بگيرد دوباره در قالب طرح فريز نفتي به افزايش قيمت‌ها كمك كند، پس از دو سال تلاش براي كسب سهم بازار و در شرايطي كه اين استراتژي به دليل كاهش قيمت‌هاي نفت بيش از يك تريليون دلار براي اعضايش هزينه در برداشته است، دوباره به نقطه اول بازخواهد گشت: بازگشت دوباره توليد‌كنندگان غير اوپك به بازار در شرايط افزايش قيمت‌ها و از سرگيري مبارزه براي كسب سهم بازار. به نظر مي‌رسد امريكا كه به طور كلي با چنين طرح‌هايي براي مداخله در بازار مخالف است، در صورت اتخاذ هرگونه تصميم موثري كه قيمت‌ها را افزايش دهد، برنده اصلي باشد، زيرا تصور مي‌رود افزايش قيمت‌ها به بيش از پنجاه دلار هر بشكه شرايط را براي بازگشت توليد‌كنندگان نفت اين كشور به بازار فراهم كند. از سوي ديگر، شماري از توليد‌كنندگان اوپك از جمله الجزاير، نيجريه، اكوادور و ونزوئلا از سطح پايين قيمت‌هاي كنوني ناراضي‌اند و حتي در مواردي خواستار كاهش توليد براي بهبود قيمت‌ها هستند. شماري از ديگر كشورهاي اوپك نيز وضعيت خاص خود را دارند. ليبي كه درگير ناآرامي‌هاي داخلي است و توليد نفتش به‌شدت كاهش يافته است ممكن است همچون ايران خواستار مستثني شدن از هرگونه طرح تثبيت توليد باشد، وضعيتي كه در مورد نيجريه و تا اندازه‌اي عراق نيز صدق مي‌كند. در اين ميان بي‌ميلي عربستان، امارات، قطر و كويت براي دست كشيدن از سياست كسب سهم بازار تصميم‌گيري را دشوار مي‌سازد. در مجموع وضعيت خاص هر يك از كشورهاي عضو اوپك و غيراوپك شرايطي را ايجاد كرده است كه دستيابي به يك توافق موثر بر سر چگونگي ايجاد ثبات در بازار نفت را پيچيده كرده است. در دو ماه گذشته صرف رايزني‌ها ميان اوپك و روسيه درباره طرح فريز نفتي بدون اينكه در وضعيت فيزيكي بازار تغيير چنداني داده باشد به عنوان يك عامل رواني به افزايش قيمت‌هاي نفت كمك كرده است. اگر اين گفتار درماني كه تاكنون حال بازار نفت را نسبتا مساعد نگه داشته است با اقدام عملي همراه نشود، مي‌توان انتظار داشت كه بازار نفت دوباره تب كند و وخامت وضعيت قيمت‌هاي نفت را در پي داشته باشد. اكنون بايد تا پايان هفته منتظر بمانيم. الجزاير با برگزاري نخستين نشست سران اوپك و نشست تاريخي وهران در تاريخ تحولات نفت اعتباري كسب كرده است. بنا به سنت گذشته نشست پيش رو بايد دستاوردي داشته باشد همسنگ اين دو نشست؛ هرچند كه پيش‌بيني و درك چنين دستاوردي اكنون دشوار مي‌نمايد.