ترور سفير روسيه، تاوان سياست‌هاي اشتباه
اردوغان در سوريه بود
صادق ملكي تحليلگر ارشد مسائل غرب آسيا
اقدام به ترور سفير روسيه در آنكارا، بي‌شك توطئه‌اي براي گسترش بحران‌هاي جاري در خاورميانه است. همزماني اين ترور با اجلاس سه‌جانبه مسكو با حضور وزراي امور خارجه و دفاع ايران، تركيه و روسيه مي‌تواند امري قابل تعمق و اقدامي در جهت تحت تاثير قرار دادن اين نشست يا به شكست كشيدن آن باشد. تروريست‌هاي وابسته به جريانات افراطي و تكفيري به هيچ يك از معيارها، موازين و حقوق بين‌المللي پايبند نبوده و هدف آنان ايجاد اختلاف ميان كشورها و ناامني و بي‌ثباتي هرچه بيشتر در منطقه است. اگرچه فضاسازي رسانه‌هاي تركيه اعم از سكولار و اسلام‌گرا براي سقوط حلب موثر در اين ترور بوده است اما ترور رخ داده ريشه‌هاي فراتر از اين تحريك داشته و داراي پيام‌هاي خاص براي آنكارا، مسكو و... است.
در واقع سقوط حلب از آنچنان اهميتي برخوردار است كه مي‌تواند يكي از بازتاب‌هاي آن انتقام از سفير روسيه باشد. با اين وجود نبايد نسبت به اين ترور بزرگنمايي كرد. برخلاف برخي تحليل‌ها، اين ترور سرآغاز بحراني در ابعاد جهاني نخواهد شد؛ نه آنكارا، سارايووست و نه سفير روسيه وليعهد اتريش. سفراي زيادي تاكنون ترور شده‌اند و پس از اين نيز ترور خواهند شد.
پوتين اگرچه به مرد آهنين تشبيه شده است اما پشت اين چهره بي‌روح، عقلانيتي خوابيده است كه امروز توانسته است روس‌ها را پس از سال‌ها در مسير اقتدار قرار دهد. در سقوط سال گذشته جنگنده سوخو توسط ترك‌ها، پوتين با يك عذرخواهي از خنجري كه به پشتش اصابت كرده بود، گذشت تا تامين‌كننده منافع روسيه شود. گفت‌وگوي اردوغان و پوتين و اخبار دريافتي از روسيه در ارتباط با ترور سفير اين كشور، نشانگر حفظ خويشتنداري مسكو است.
صحنه سياست، عرصه احساسات و اقدام‌هاي متكي بر آن نيست بلكه محاسبات رفتار سياسي دقيق و تصميمات آن مبتني بر عقلانيت متكي بر تامين منافع است.
البته اين ترور نمايشگر شدت ضعف امنيتي حاكم بر تركيه است. اين ترور فارغ از عواقب سياسي، از نظر اعتبار و پرستيژ، ضربه‌اي سخت به حيثيت آنكارا وارد كرد. با اين وجود، وقوع 28 عمليات تروريستي و كشته شدن بيش از 400 نفر در دو سال گذشته در تركيه، مي‌تواند شرايط وخيم حاكم بر اين كشور را براي مسكو در پذيرش ترور سفير روسيه تا حدودي آسان‌تر بكند.
در اين ميان، توجه داشته باشيم كه نبايد از اين ترور به تحليل تغييرات راهبردي برسيم. تركيه پس از اين ترور نيز كماكان عضو ناتو مانده و به شانگهاي نيز نخواهد پيوست. پس از اين ترور، همكاري آنكارا و مسكو در موضوع سوريه مي‌تواند جدي‌تر از گذشته شود.
موضوع اساسي كه در تحليل ترور سفير روسيه بايد مد نظر باشد، درك اين نكته است كه اين ترور تاوان سياست‌هاي اشتباه اردوغان در بحران سوريه بوده و هست. در واقع، سفير روسيه نيز قرباني خطاي راهبردي آنكارا شد.
در تحليل كلي، اقدام‌هاي ترويستي، اقداماتي پيچيده، چند وجهي بوده و بعضا حاصل همكاري چند سرويس و گروه‌هاي تروريستي مي‌تواند باشد. در اينگونه اقدام‌ها، شليك‌كننده مهم نيست، آن كس كه فرمان شليك داده است، اهميت دارد. فاعل دستگير يا كشته‌شده مي‌تواند چندمين حلقه اتصال ترور مديريت شده باشد كه دركي از بازي بزرگ ندارد. تاريخ معاصر تركيه مملو از اين قبيل حوادث خصوصا در حذف مخالفان داخلي بوده است. نكته مهم در تحليل اقدام‌ها تروريستي آن است كه گروه‌هاي تروريستي پول و امكانات لجستيكي دريافت مي‌كنند اما هميشه تحت فرمان نيستند. آنان مي‌توانند با تحليل و تاثر از شرايط بعضا عليه حاميان خود نيز عمل كنند.
افغانستان با طالبان و القاعده و تركيه با داعش و... مي‌تواند تبلور نافرماني تروريست‌هايي باشند كه عليه اربابان خود شوريده‌اند.
البته اعتقاد داشته و دارم كه سرشاخه‌هاي گروه‌هاي تروريستي همچنان در اطاعت و درخدمت اهداف اربابان اصلي هستند. تركيه يكي از كانال‌هايي بوده است كه از دوران جنگ سرد و پس از آن، امريكا از جريانات سلفي در پوشش اسلام‌گرايي درجهت منافع خود بهره برده است.
ارتباطات چچني‌هاي فعال در تركيه تحت مديريت سازمان اطلاعات امريكا (سيا) و سرويس تركيه در گذشته عامل تنش آنكارا با مسكو شده بود. به نظر مي‌رسد با توجه به گستره و حوزه نفوذ وسيع سياسي، امنيتي و اقتصادي امريكا در تركيه در ميان همه متهمان ترور سفير روسيه، متهم رديف اول اين اقدام، واشنگتن باشد. امريكا در گذشته نيز از ترور براي تنظيم معادلات سود جسته است.
اگر رفتار تركيه، روسيه يا روابط تركيه با امريكا و روسيه نياز به تنظيم خاص داشته باشد، مي‌تواند اين ترور عامل تنظيم يا حاوي هشدار لازم باشد. تنزل ترور سفير روسيه به اقدامي فردي، ناديده انگاشتن قدرت بازيگري بازيگران بزرگ در خاورميانه‌اي است كه آبستن تحولاتي فراتر از بحران سوريه و عراق در آينده است.