در نودودومين سالگرد تولد تاريخ‌نگار معاصر ايراني
روايتي براي باستاني پاريزي
ناصر تكميل‌همايون از آن دست از جامعه‌شناسان و تاريخ‌نگارهايي است كه كمتر در رسانه و خبرها حاضر مي‌شود. اما وقتي قرار باشد براي نود و دومين سالگرد تولد محمد باستاني پاريزي برنامه‌اي برگزار شود و درباره تاريخ‌نگار معاصر ايراني حرف‌هايي زده شود و خاطره‌هايي روايت، تكميل‌همايون آماده است و حتي در سخناني كوتاه، آنچه بايد درباره پاريزي روايت شود را جامع و كامل مي‌گويد. اتفاقي كه در مراسم «دريا در كوير» و به ياد پاريزي برگزار شده و اين جامعه‌شناس و تاريخ‌نگار سخنراني كوتاه خود را اينچنين روايت كرده: «در سال ۳۷ وقتي اين شخصيت علمي و فرهنگي به‌عنوان دانشجوي دكترا وارد دانشگاه تهران شد تا تحصيلاتش را ادامه بدهد اداره مجله دانشكده ادبيات را نيز به عهده گرفت و باعث رونق آن شد تا اينكه محبوبيت قابل‌توجهي هم به واسطه ترجمه كتاب ارسطو به دست آورد و دكتر غلامحسين صديقي بر آن كتاب مقدمه‌اي خواندني نوشت كه اين موضوع بسيار پراهميت بود. ايشان نخستين شخصيت ايراني بودند كه در مورد جاده ابريشم مقاله‌اي نوشتند و در نخستين كنگره جاده ابريشم شركت كردند كه در روماني برگزار شده بود. سبك تاريخ‌شناسي دكتر باستاني پاريزي به‌گونه‌اي است كه نبايد آن را در رمان‌نويسي تاريخي قرار داد. همچنين ايشان را نمي‌توان در زمره تاريخ‌نگاران خشك ماركسيستي قرار داد. تاريخ‌نگاري باستاني پاريزي برگرفته از مكتب تاريخ‌نويسي باستاني پاريزي است». تكميل‌همايون اين صحبت‌ها وخاطره‌ها را در جمع شاگردان پاريزي و چهره‌هايي مثل سيدمحمود دعايي، پروفسور سيدحسن امين و... تعريف كرده و در امتداد اين صحبت‌ها، پاي خاطراتي نشسته كه روايت كردند. باستاني پاريزي هميشه و همواره آماده به آموزش بوده و تنها روزي كه ناراحت و غمگين در دانشگاه حاضر شده، روزي است كه حكم بازنشستگي به دستش رسيده و نمي‌خواسته كلاس درس و آموزش را رها كند.