يك گام نزديك‌تر از ديروز به صلح

 يك نشست ديگر و يك پايان تكراري كه البته بايد به فال نيك گرفته شود. مذاكرات دو روزه سوري – سوري در پايتخت قزاقستان بعدازظهر روز گذشته به كار خود پايان داد. مجموعه‌اي از ديدارهاي دو و چندجانبه هيات‌هاي سه كشور اصلي برگزار‌كننده يعني ايران، روسيه و تركيه كه از روز يكشنبه كليد خورده بود در نهايت به صدور بيانيه‌اي سه‌جانبه منتهي شد. بيانيه‌اي كه شالوده آن در نظر گرفتن قطعنامه 2336 شوراي امنيت سازمان ملل بود و تاكيد بر اهميت همكاري‌هاي سه كشور و لزوم پشتيباني بين‌المللي براي حل سياسي بحران سوريه. همان طور كه از قبل هم پيش‌بيني مي‌شد در اين بيانيه سه كشور بر تعهد خود نسبت به حاكميت، استقلال، وحدت و تماميت ارضي جمهوري عربي سوريه به عنوان كشوري دموكراتيك، چند قومي، چند مذهبي و غيرفرقه‌اي كه در شوراي امنيت ملل متحد نيز مورد تاييد قرار گرفته است، تاكيد كردند. در حالي كه در نشست آستانه براي نخستين‌بار نمايندگان گروه‌هاي نظامي حاضر در صحنه پشت ميز مذاكره نشستند در بيانيه نهايي سه كشور تاكيد كرده‌اند كه منازعه سوريه از طريق راهكار نظامي قابل حل نيست و تنها با فرآيند سياسي مبتني بر اجراي كامل قطعنامه 2254 شوراي امنيت سازمان ملل متحد مي‌تواند حل و فصل شود.
كمك به حداقل رساندن موارد نقض آتش‌بس، كاهش خشونت‌ها، اعتماد‌سازي، تضمين دسترسي كمك‌هاي بشر دوستانه بدون هيچ گونه مانع با سرعت و مداوم در راستاي قطعنامه (2014) 2165 شوراي امنيت سازمان ملل متحد و حفاظت و تردد آزادانه غيرنظاميان در سوريه ديگر محورهايي بودند كه در اين بيانيه مورد تاكيد سه كشور قرار گرفتند. از سوي ديگر سه كشور تصميم گرفتند سازوكاري سه‌جانبه با هدف نظارت و تضمين پايبندي نسبت به آتش‌بس، ممانعت از بروز هر گونه اقدام تحريك‌آميز و تعيين كليه مداليته‌هاي آتش‌بس تعريف كنند. مبارزه مشترك عليه داعش و جبهه النصره و جداسازي گروه‌هاي معارض مسلح از آنها نيز در زمره رهيافت‌هاي مشترك سه كشور بود. در حالي كه هيات مخالفان سوري از ابتدا اعلام كرده بود كه در نشست آستانه تنها درمورد مسائل نظامي و تثبيت آتش‌بس صحبت مي‌كند عملا گفت‌وگوهاي سياسي كه شايد سخت‌ترين نقطه اختلاف ميان مخالفان و دولت سوريه باشد به ژنو و تاريخ 8 فوريه موكول شد. اين بيانيه در حالي به امضاي نمايندگان كشورهاي ايران، روسيه و تركيه رسيده است كه پيش از اين نيز اعضاي هيات معارضه مسلح اعلام كرده بودند كه بيانيه نهايي را امضا نخواهند كرد. از جانب دولت سوريه نيز با توجه به عدم وجود امضاي جريان معارضه مسلح، هيات به رهبري بشار جعفري اين بيانيه را امضا نكرد.
خبرگزاري تاس صبح روز گذشته پيش از پايان رسمي نشست در گزارشي از توافق روسيه و تركيه براي افزودن برهمكاري در پرونده سوريه خبر داد. در اين گزارش آمده است: ديپلمات‌هاي ارشد روسيه و تركيه موافقت كرده‌اند كه به همكاري‌ها با طرف‌هاي درگير در سوريه ادامه دهند تا مسير براي انجام مذاكرات سوري – سوري تسهيل شود و بر اهميت تماس‌هاي مستقيم ميان دمشق و اپوزيسيون مسلح نيز تاكيد كردند. اين توافق دستاورد آخرين تماس تلفني سرگئي لاوروف وزير امور خارجه روسيه و مولود چاووش اوغلو وزير امور خارجه تركيه بود. در بخش‌هايي از گزارش خبرگزاري تاس آمده است كه دو طرف روسي و ترك بر اهميت ايجاد كانال‌هاي تماس مستقيم ميان دولت سوريه و نمايندگان جريان معارضه مسلح تاكيد داشته‌اند. اين گفت‌وگوها مي‌تواند به تثبيت آتش‌بس و آماده شدن فضا براي گفت‌وگوهاي سوري- سوري كمك كند.
نيويورك تايمز درباره اين نشست دو روزه نوشت: وزير امور خارجه قزاقستان در پايان نشست آستانه اعلام كرد كه سه كشور ايران، روسيه و تركيه از نفوذ و قدرت خود براي تثبيت آتش‌بس استفاده خواهند كرد. البته اين مقام كشور ميزبان از چند و چون چگونگي استفاده از اين نفوذ سخني نگفت.
بهانه‌گيري مخالفان با اسم ايران
هيات مخالفان سوري در نشست آستانه پس از پايان اين نشست همان‌گونه كه انتظار مي‌رفت مخالفت خود را با بيانيه نهايي اعلام كردند. به گزارش ايسنا، به نقل از شبكه اسكاي نيوز عربي، هيات مخالفان در نشست ژنو پس از قرائت بيانيه پاياني به دليل آنچه «ناديده گرفته شدن نقش نظامي ايران در سوريه» خواندند، اعلام كردند كه از اين نشست رضايت ندارند.
مخالفان سوري پيش‌تر مطالباتي مانند «خروج تمامي گروه‌هاي شبه‌نظامي خارجي و نيروهاي وابسته به ايران از سوريه» را مطرح كرده بودند كه نماينده دولت اين كشور با بي‌اساس خواندن اين ادعاها گفته بود در صورت تداوم چنين خواسته‌هايي مذاكرات قابل ادامه نخواهد بود. مخالفان سوري گرچه نشست آستانه و بيانيه پاياني آن را در كل پذيرفته‌اند اما پيشنهاداتي نيز در قالب يك طرح جداگانه مطرح كردند و مدعي شدند كه برخي از آنها را طرف روسي متعهد شده كه انجام دهد و برخي را در نشست‌هاي آتي پيگيري خواهند كرد. محمد علوش، رييس هيات اعزامي مخالفان سوريه در مذاكرات آستانه كه مخالفات‌شان را با اين مذاكرات اعلام كرده بودند با طرح اين ادعا كه نظام سوريه آتش‌بس در اين كشور را در هفت منطقه نقض كرده بر لزوم خروج نيروهاي خارجي از سوريه از جمله نيروهاي ايران، حزب‌الله لبنان و عراق تاكيد كرد. وي همچنين متن بيانيه مخالفان را قرائت كرد كه در آن بر موارد زير تاكيد شده است:
  انجام اقدامات بازدارنده عليه ناقضان آتش‌بس در سوريه و كمك‌رساني به ساكنان مناطق درگير
 لغو محاصره مناطقي كه تحت كنترل نظام سوريه است از جمله وادي بردي، غوطه شرقي دمشق و جنوب آن و حمص
 آزادي تمامي بازداشت‌شدگان توسط نظام سوريه
 مكلف شدن روسيه به آزادي همه زندانيان از زندان‌هاي نظام حاكم سوريه
 تاكيد بر پايبندي به آتش‌بس و لزوم پايبندي همه گروه‌ها به آن
 تاكيد بر بركناري بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه از قدرت و ديگر گروه‌هاي حاكم بر سوريه و تمامي كساني كه دست‌شان به خون مردم سوريه آلوده است
 تاكيد بر لزوم اجراي بيانيه ژنو يك در تاكيد بر خروج تمامي نيروهاي خارجي از خاك سوريه
 درخواست از تمامي كشورهاي جهان براي اتخاذ اقداماتي در حمايت از مخالفان و غيرنظاميان سوري
تشكر ويژه از ايران
با وجود ابراز نارضايتي هيات مخالفان سوري از بيانيه نهايي نشست آستانه، نمايندگان دولت سوريه اين نشست را در رسيدن به راهكارهايي براي توقف موقت آتش‌بس «موفق» خوانده‌اند. بشار جعفري، رييس هيات دولت سوريه در مذاكرات آستانه در پايان اين نشست در جمع خبرنگاران حاضر شد و گفت: انتظاراتي كه از اين نشست وجود داشته برآورده شده است. در دو روز گذشته شبانه‌روز براي موفقيت نشست تلاش كرديم و مذاكرات زيادي انجام شد. ما معتقديم هدف از نشست آستانه توقف درگيري‌ها در مدتي معين بود تا زمينه براي مذاكرات سياسي فراهم شود كه در رسيدن به اين هدف نشست آستانه موفق بود. من به نام دولت سوريه از گروه‌هاي مخالفي كه در نشست آستانه شركت نداشتند مي‌خواهم تا در مذاكرات آتي شركت كنند و براي توقف درگيري‌ها در كشورشان تلاش كنند.
او همچنين خطاب به «كشورهاي منطقه‌اي حامي تروريسم» نيز خواست تا دست از حمايت تروريست‌ها در سوريه بردارند «اموال‌شان را براي رفاه ملت‌هاي‌شان و نه دادن به تروريست‌ها» هزينه كنند. بشار جعفري درباره التزام گروه‌هاي مسلح به مقابله با تروريسم و جنگ با داعش و النصره گفت: كشورهاي ضامن بيانيه پاياني نشست به اين مساله تعهد داده‌اند و ما فرض را بر اين مي‌گذاريم كه شركت‌كنندگان در نشست آستانه نيز اين را اجرا خواهند كرد. تركيه به عنوان يكي از حاميان تروريست‌ها متعهد شده است كه اين امر را اجرا كند.
وي در ادامه گفت: ما در نشست سوريه براي نخستين بار با سوري‌هايي ديدار كرديم كه در نشست‌هاي مسكو 1 و 2 و نشست‌هاي ژنو ديداري نداشتيم و با متن دستوركارهاي خارجي آمده بودند. هدف نشست آستانه تثبيت آتش‌بس براي مدت معين بود و به فضل تلاش‌هاي ايران و روسيه حاصل شد. من از ايران به خاطر تلاش‌هايش در اين نشست تشكر مي‌كنم و از انتقادات مخالفان درباره ايران تعجب مي‌كنم چرا كه ايران يكي از طرف‌هاي ضامن در مذاكرات آستانه بود و به همراه تركيه و روسيه براي موفقيت مذاكرات و تضمين آن تلاش كرد و نقش مثبتي در رسيدن به سند نهايي اين مذاكرات داشت.
بشار جعفري درباره ارتباط نشست آستانه با ژنو نيز گفت: آستانه، آستانه است و ژنو، ژنو. هر يك از اينها اهدف خود را دارند و به دلايل مشخص برگزار شده‌اند. هدف ما در آستانه، توقف درگيري‌هاي خشونت‌آميز و تثبيت آتش‌بس بود.
تثبيت موفقيت
نگاه‌ها به نشست آستانه از ابتدا نيز توام با احتياط‌ورزي‌هايي بود؛ نخستين نشستي كه نمايندگان سياسي و دفاعي دولت در يك اتاق مقابل نمايندگان جريان معارضه مسلح نشسته بودند و البته تلاش مي‌كردند سطح اختلاف را در حد بگو و مگوهاي غيرمستقيم نگه دارند. با اين همه رسانه‌هاي متفاوت بين‌المللي پس از پايان اين نشست، تاكيد بر حفظ آتش‌بس در بيانيه پاياني و تلاش‌ها براي تداوم آن را به فال نيك گرفتند. در تحليل برخي از رسانه‌ها نيز نوعي خوش‌بيني بيشتر به نتيجه نشست ژنو در ماه فوريه ديده مي‌شود. گفته مي‌شود كه شايد با توجه به حال و هواي حاكم بر نشست آستانه و تفاهم روسيه و امريكا از يك سو و همچنين نزديك شدن ديدگاه‌هاي مسكو و واشنگتن در سايه دولت جديد امريكا فضا براي به ثمر رسيدن مذاكرات سياسي در ژنو نيز بهبود پيدا كند. نشست ژنو تحت سايه سازمان ملل متحد برگزار خواهد شد و همين مساله مي‌تواند از شك و ترديدهاي مخالفان بشار اسد به ماهيت برگزاري اين نشست‌ها بكاهد. گفته مي‌شود كه يكي از اصلي‌ترين مسائلي كه روسيه، تركيه و ايران بايد تا فاصله نشست ژنو راهكاري يا موضعي واحد در قبال آن بيابند، سرنوشت سياسي بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه است. پيش از اين جريان معارضه سياسي در سوريه اصرار بر نبود اسد حتي در دوره انتقالي داشت اما اكنون به نظر مي‌رسد كه با توجه به تحولات ميداني اخير اين خواسته ديگر در صدر اولويت‌هاي معارضه در نشست‌هاي ژنو و پس از آن نخواهد بود.