صادرات فرش در پساتحريم
مشكل صادرات فرش فراتر از برجام است
گروه اقتصادي
9 روز ديگر سالگرد نخستين محموله فرش‌هاي صادراتي ايران به امريكاست تا رسما شكست تحريم صادرات فرش ايران به يكي از بهترين بازارهاي صادراتي‌اش يك ساله شود، اما تازه‌ترين خبرها از اين بازار نشان مي‌دهد كه فرش‌هاي صادراتي ايران در امريكا بلوكه شده است.
ظاهرا مجددا فرش ايراني در ينگه دنيا دچار مشكل شده است. مشكلي كه بنا به گفته رضي ميري، عضو هيات‌مديره صادركنندگان فرش دستباف، امريكا هم واردات و هم صادرات فرش دستباف در اين كشور را ممنوع كرده است و اين امر موجب شده حجم قابل توجهي از فرش دستباف تجار ايراني در امريكا باقي بماند.
وي با اشاره به اموال تجار فرش ايراني كه بيش از ۱۰ سال است در خاك امريكا باقي مانده است، گفت: امريكا بر اساس قانون اوپك نه تنها اجازه واردات بلكه اجازه صادرات فرش ايراني از خاك آن كشور را نمي‌دهد و عملا هر تاجري كه فرش‌هاي خود را براي نمايشگاه به آنجا برده يا فرش‌هايي را در بازار آن كشور داشته است، نه تنها نمي‌تواند آن را به ديگر كشورها بفروشد، بلكه توان برگرداندن آن به ايران را نيز ندارد و اين موضوع مهمي بود كه در جلسه روز گذشته اتاق بازرگاني با وزير امور خارجه ايران در ميان گذاشته شد.
رضي ميري در عين حال در مورد تاثير برجام بر صادرات فرش دستباف ايراني و محموله‌هايي كه سال گذشته به امريكا صادر شده‌اند نيز گفت: « تا پيش از اين هيچ كشوري به جز امريكا ممانعتي براي واردات فرش دستباف ايراني نداشت اما عمده مشكلي كه در خصوص تجارت فرش وجود داشت، بسته بودن مبادي بانكي بود كه البته نقش عمده‌اي از آن هنوز هم وجود دارد. بسته بودن كانال‌هاي بانكي بر روي تجار ايراني، موضوع صادرات را دشوار كرده است، نه تنها فرش بلكه اكثر محصولات صادراتي ايران هنوز هم با مشكل بسته بودن كانال‌هاي بانكي رنج مي‌برد اما مي‌توان گفت كه در حال حاضر تا حدودي كشورهاي اروپايي گشايش‌هايي را در حوزه بانكي خود به وجود آورده‌اند اما امريكا همچنان تمام راه‌هاي مالي خود را به روي ايران بسته است و اين امر باعث شده تا بخش حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد بازار فرش دستي ايران كه مستقيم به امريكا مي‌رفت، از دست برود. »
افت صادرات فرش چند ساله است
عضو هيات‌مديره صادركنندگان فرش دستباف با بيان اينكه افت صادرات فرش دستباف مربوط به پنج - شش سال اخير نيست، تاكيد مي‌كند: « افتي كه در حوزه صادرات فرش دستباف ايراني تجربه مي‌‌كنيم به بيش از سه دهه گذشته برمي‌گردد كه از آن زمان به شكل مستمر شاهد كاهش ارقام صادراتي بوديم. زماني بين سال‌هاي 1362 تا 1367 رقمي معادل يك ميليارد و ۷۰۰ ميليون تومان صادرات فرش دستباف را تجربه كرديم در حالي كه بر اساس آخرين آمار در ۱۰ماهه امسال رقم صادرات فرش دستباف ايراني به زير ۳۰۰ ميليون دلار رسيده است كه به نظر نمي‌رسد تا پايان سال از مرز ۳۰۰ ميليون دلار عبور كند.»
رضي ميري در تشريح دلايل اين افت شديد صادرات فرش دستباف تاكيد مي‌كند: «بخشي از مشكلاتي كه براي صادرات فرش دستباف وجود دارد به مشكلات داخلي و بحران‌هاي سياسي پس از انقلاب و البته بي‌توجهي سياستگذاران اقتصادي و مسوولان كشوري به موضوع فرش دستباف به عنوان يك صنعت سنتي ارزآور برمي‌گردد كه باعث شده با يك افت دنباله‌دار مواجه باشيم و بخشي ديگر نيز مولود تنش‌هاي سياسي خارجي و مسائلي همچون تحريم‌هاي اقتصادي بود كه حدود هشت سال به طول انجاميد. »
اين در حالي كه انتظار مي‌رفت بعد از حصول برجام صادرات فرش دستي ايراني رونق بگيرد، موضوعي كه از ديد اين عضو هيات‌مديره صادركنندگان فرش دستباف نيز دور نمي‌ماند و مجددا مي‌گويد: « نه تنها دسترسي به بازاري مانند امريكا كه بين ۲۵ تا ۳۰ درصد بازار ايران را تشكيل مي‌داد، وجود ندارد بلكه در مجموع صادرات فرش دستباف حال و روز خوشي را تجربه نمي‌كند. »
تاكنون بارها از سوي مسوولان صنعت فرش اين‌گونه عنوان شده است كه كشورهاي چين، هند، پاكستان و حتي افغانستان به عنوان رقباي فرش ايراني با طرح و نقش ايراني فرش‌هايي را به نام ايران به بازار خارجي عرضه مي‌كنند كه باعث مي‌شود بازار فرش‌هاي ايراني در جهان لطمه زيادي بخورد البته در اين زمينه بحث ثبت برند ايراني مطرح شده است و تاكنون نقش فرش چند شهر ايران در سازمان ملل ثبت شده تا حداقل جلوي زيان بيشتر گرفته شود اما با اين حال هنوز هم بازار فرش ايران توسط رقبا ضربه‌هاي سنگيني مي‌خورد.
با اين حال رضي ميري اين اعتقاد را ندارد و كشور چين را چندان رقيب جدي براي فرش دستباف ايراني معرفي نمي‌كند و در عين حجال معتقد است: «در مقابل كشورهايي چون پاكستان، هند، تركيه و نپال رقباي جدي در بازار هستند كه آنها هم عملا درست از زماني كه ايران در بازار جهان افول كرد توانستند جاي پاي خود را باز كنند. »
سال گذشته 16 بهمن ماه بود كه نخستين محموله فرش ايراني پس از لغو تحريم‌ها وارد بازار امريكا شد كه شامل ۴۰ تخته فرش بود كه برخي از آنها بيش از ۱۰۰ سال عمر دارند.
بعد از اجرايي شدن برجام و لغو تحريم‌ها عليه ايران، نخستين محموله از فرش ايراني راه خود را به سوي بازار امريكا در لس آنجلس باز كرد. در آن زمان حتي روزنامه لس آنجلس تايمز در گزارشي در اين باره نوشت: « اين محموله هفته گذشته از گمرك امريكا ترخيص شده و به سال‌ها انتظار تجار فرش در امريكا براي معامله فرش ايراني پايان داده است. »
الكس حلمي، مالك فروشگاه داموكا، در وستوود كه فرش‌هاي ايراني مي‌فروشد گفته بود: «مي خواستم گريه كنم. » وي كارمندانش را جمع كرده و به آنها گفته براي تحويل محموله كه شامل 40 تخته فرش دستباف نفيس ايراني است، با ماشين به فرودگاه بين‌المللي لس آنجلس بروند. وي دهه‌هاست فرش ايراني مي‌فروشد، اما اين محموله از آن جهت اهميت دارد كه نخستين محموله‌اي است كه بعد از تحريم‌هاي امريكا عليه جمهوري اسلامي ايران در سال 2010، مستقيما از ايران به امريكا صادر شده است.
محموله‌اي كه به دست آقاي حلمي رسيده، شامل 13 تخته فرش بزرگ است كه برخي از آنها بيش از 100 سال عمر دارند. اكثر اين فرش‌ها از ابريشم خالص بافته شده‌اند، اما برخي از آنها هم تركيبي از ابريشم و نخ با روكش طلا هستند.
به گفته اين تاجر، فرش‌هاي كوچك اين محموله 10 هزار دلار و فرش‌هاي بزرگ 100 هزار دلار فروخته خواهند شد. اين شرم آور است كه اجازه نمي‌دادند اين آثار هنري به امريكا بيايد... هنر هيچگاه حد و مرزي نداشته است.
ارسال اين محموله پس از آن ممكن شده كه ايران و قدرت‌هاي جهاني در 16 ژانويه، اجراي برنامه جامع اقدام مشترك را آغاز كردند.
در عين حال حميد كارگر، رييس مركز ملي فرش ايران در اواخر ماه اكتبر 2015گفته بود، جمهوري اسلامي ايران صادرات مستقيم فرش ايراني به امريكا را در اوايل سال 2016 از سر خواهد گرفت. قبل از سال 2009، امريكا مهم‌ترين بازار صادراتي فرش دستباف ايراني بود و 5/16 درصد كل فرش صادراتي ايران را به ارزش 82 ميليون دلار به خود اختصاص مي‌داد. در آگوست 2015، روزنامه امريكايي بوستون‌گلوپ با انتشار گزارشي اعلام كرد، فرش‌هاي دستباف ايراني بعد از لغو تحريم‌ها يك بار ديگر بازارهاي امريكا را تسخير خواهند كرد.