«قلعه انسانات» ايراني با مقدمه ابراهيم گلستان
ندا آل‌طيب
علي شمس با نگارش و اجراي چند نمايشنامه و البته ترجمه چند نمايشنامه ايتاليايي يكي از هنرمندان فعال و جوان تئاتري است كه دست به قلم هم دارد.
او كه در اين سال‌ها در كشور ايتاليا ادامه تحصيل مي‌دهد، همزمان با حضور ايتاليا به عنوان مهمان ويژه اين دوره از نمايشگاه كتاب تهران امسال با چند نمايشنامه فارسي و ايتاليايي در اين رويداد فرهنگي حاضر است. شمس نمايشنامه‌هاي «دروغگو» و «بيوه زيرك» از نوشته‌هاي مشهور كارلو گولودني، نمايشنامه‌نويس شهير ايتاليايي را ترجمه كرده است كه هر دو نمايشنامه در يك مجلد از سوي نشر «بيدگل» منتشر شده‌اند و براي نخستين بار در نمايشگاه كتاب تهران رونمايي خواهند شد. همچنين نمايشنامه تاليفي او «قلعه انسانات» كه پيش از اين در ايران و ايتاليا اجرا شده است، نيز به زبان ايتاليايي ترجمه شده و در پاويون ايتاليا در نمايشگاه كتاب تهران حضور دارد. اين نمايشنامه نخستين نمايشنامه فارسي است كه به ايتاليايي ترجمه شده است.
در كنار اينها چهار نمايشنامه «تئاتر كمدي» و «عروس ايراني»، «رسم زن داري» و «بيمار قلابي» ديگر آثار گولودني هم با ترجمه او در اين دوره از نمايشگاه كتاب ارايه مي‌شوند. اين نمايشنامه‌ها دو ماه پيش از سوي انتشارات «قطره» منتشر شدند. دو نمايشنامه «تئاتر كمدي» و «عروس ايراني» در يك مجلد و دو نمايشنامه «رسم زن‌داري» و «بيمار قلابي» نيز از سوي همين نشر در مجلدي ديگر منتشر شده‌اند.
از اين نمايشنامه‌نويس جوان پيش‌تر نمايشنامه‌هاي «داستان‌هاي ميان رودان» و «حياتالنفوس» منتشر شده كه اين دو اثر هم در نمايشگاه كتاب ارايه مي‌شوند.
شمس كه علاقه زيادي به آثار گولودني دارد، درباره اهميت ترجمه و انتشارآثار اين نويسنده ايتاليايي به «اعتماد» مي‌گويد: « گولودني از مهم‌ترين نمايشنامه‌نويسان رنسانس است كه تاثير عميقي بر تجديد حيات كمديادلارته داشته است. او شانزده نمايشنامه خيلي مهم دارد كه فقط چهار تاي آن به فارسي ترجمه شده است و چون او بخشي از تئاتر كمديادلارته را نمايندگي مي‌كند، من در ترجمه‌هايم مقدمه مفصلي درباره مفهوم كمديا دلارته نوشته‌ام كه خواننده با خواندن آن به فهم بسيطي از تئاتر كمديادلارته و تئاتر ماسك مي‌رسد.»
به گفته اين هنرمند جوان از آنجاكه گولودني يكي از مهم‌ترين نمايشنامه‌نويسان قرن هيجدهم است، با ترجمه آثار او مي‌توان آبشخوري تازه در اختيار نمايشنامه‌نويسان ايراني قرار داد و از راه آداپتاسيون به رونق بيشتر نمايشنامه‌نويسي ايران كمك كرد. ضمن اينكه اين آثار به فهم كمدي شرق و غرب مي‌كند.
شمس در توضيح نمايشنامه ديگر گولودني نيز مي‌گويد: «عروس ايراني» نيز متن به‌شدت نايابي است كه ماجراهاي آن در دوره شاه عباس مي‌گذرد و درباره فرهنگ ما است. در اين اثر فكر اوليه او درباره ايراني‌ها حايز اهميت است؛ اينكه ما در قرن هفدهم و از ديدگاه يك نمايشنامه‌نويس مهم اروپايي چگونه به چشم مي‌آمديم.
نمايشنامه «قلعه انسانات» نخستين نمايشنامه فارسي است كه به زبان ايتاليايي ترجمه شده است. اين نمايشنامه در ايتاليا نيز با اقبال خوانندگان روبه‌رو شده و همين موجبات خوشحالي نويسنده جوان را فراهم كرده است: «باعث افتخارمن است كه آقاي ابراهيم گلستان با مقدمه‌اي كه بر اين نمايشنامه نوشت، اعتبار بسيار بزرگي به من و اين متن بخشيد. خوشبختانه بازخورد ترجمه و انتشار اين نمايشنامه در ايتاليا هم خيلي خوب بود و توزيع بسيار خوبي داشت. اميدوارم نمايشنامه‌هاي ايراني از محدوده كشورهاي همسايه خودمان فراتر بروند و در ديگر كشورها هم ترجمه و معرفي شوند.»
آن گونه كه شمس مي‌گويد، نمايشنامه «دروغگو» بالاي 300 بار اجرا شده است و كارگردان‌هاي مهمي آن را به صحنه برده‌اند: «اين نمايشنامه هم جزو متن‌هاي خيلي مهم در كمديادلارته و تئاتر كمدي و ماسك است. اين متن‌ها با پژوهش و مقدمه‌اي كه بر آن نوشته‌ام، مي‌تواند ارجاعي براي پژوهش‌هاي دانشگاهي باشد. كمديادلارته از سنت‌هاي بسيار مهم است كه در تئاتر مدرن بسيار اثر گذار بوده و به‌شدت شناخت اين نوع نمايش لازم است. بنابراين براي شناخت تئاتر قرن بيستم، اين رجعت بسيار ضروري است و تمام بزرگان تئاتر ازدستاوردهاي اين شيوه‌ها در نمايش‌هايشان بهره برده‌اند. در اين چند سال چند نمونه از اين آثار به فارسي ترجمه شده بود اما سويه‌هاي تاريكي در حوزه تبارشناسي داشت كه در اين مقدمه سعي كردم اين نقاط مبهم را برطرف كنم تا مخاطب بتواند فهم و درك جامع و كاملي از اين گونه نمايشي به دست آورد.»