تهران، شهر امن براي همه
مجيد فراهاني
شهر بايد براي همه شهروندان قابل سكونت، امن و داراي امكانات در دسترس باشد و همگان بتوانند از امكانات شهر، كه با استفاده از منابع همگاني تهيه شده است، بدون تبعيض استفاده كنند. وظيفه اصلي مديران شهر، اداره شهر است به شكلي كه حداكثر مطلوبيت از ديدگاه قابليت سكونت، امنيت، و امكانات فراهم آيد و همگان بتوانند از آن استفاده ببرند. در مديريت شهري ايران، به ويژه در شهري چون تهران، اين دسترسي همگاني و بي‌تبعيض هيچگاه فراهم نبوده است. به طور مشخص معلولان، سالمندان، كودكان، و زنان از دسترسي به بسياري از امكانات عمومي شهر محروم مانده‌اند. همچنين وقتي افراد شهر در قالب اعضاي خانواده‌ها قرار مي‌گيرند، محروميت‌هايي شكل مي‌گيرد:
نمونه‌هايي از محروميت معلولان از برخورداري از امكانات شهري:
در طراحي و توسعه و نوسازي تهران، توجهي به فراهم آوردن امكان عبور و مرور معلولان نشده است. براي نمونه پياده‌روها براي عبور ويلچر مناسب نيستند، اتوبوس‌ها، ميني‌بوس‌ها، و مترو به امكانات مورد نياز براي سوار و پياده شدن فرد معلول با استفاده از ويلچر مجهز نيستند، براي عبور نابينايان از تقاطع‌ها فكري نشده، ادارات، مدارس، مراكز خريد بزرگ، پاركينگ‌هاي عمومي، سينماها، پارك‌ها، و ورزشگاه‌ها ورودي و خروجي مناسب براي عبور ويلچر ندارند، سرويس بهداشتي ويژه معلولان در مراكز خريد، و ادارات و مدارس و ديگر مكان‌هاي عمومي وجود ندارد. به اين ترتيب، گروهي از شهروندان كه از داشتن بدن سالم محرومند، محروميت مضاعفي را تجربه مي‌كنند كه ناشي از عدم توجه مديران شهر به مسووليت‌شان در قبال آنهاست.
نمونه‌هايي از محروميت سالمندان از برخورداري از امكانات شهري:
سالمندي ناگريز است. همه ما، اگر به مرگ زودرس دچار نشويم، سالمندي را تجربه خواهيم كرد. سالمندي سرنوشت محتوم هر شهروندي است و لازم است مديران شهري در همه برنامه‌ريزي‌ها و طرح‌ها، تاثير آن برنامه و طرح بر زندگي سالمندان، و نيز امكان دسترسي آسان و بدون تبعيض سالمندان به ثمره آن برنامه و طرح را مدنظر داشته باشند. شهروندان، كه در جواني به كشور خدمت كرده‌اند، و ماليات و عوارض و... پرداخته‌اند، نبايد به گاه پيري از خدمات شهري محروم بمانند و اين محروميت احتمالا به خانه‌نشيني و انزواي آنان بينجامد. از بارزترين مواردي كه در شرايط فعلي شهر، به محروميت شهروندان از زندگي در شهر و خارج از فضاي خانه منجر مي‌شود مي‌توان موارد زير را برشمرد:
- سالمندان به سبب فرسودگي ارگان‌هاي داخلي، بيماري‌هاي حاصل از سن و... بيش از ديگران به دستشويي مراجعه مي‌كنند و در شرايط فعلي، كمبود سرويس‌هاي بهداشتي عمومي و نيز نامناسب بودن وضعيت ارگونوميك و بهداشتي آنها، بسياري از سالمندان كه مثلاً بيماري‌هاي مثانه و پروستات دارند، ترجيح مي‌دهند در خانه بمانند؛ چون خروج از خانه ممكن است براي آنها تحمل درد و كلافگي در پي داشته باشد.
- تن خسته سالمند، مانع از آن مي‌شود كه پابه‌پاي جوان‌ترها در هجوم به واگن‌هاي مترو موفق باشد، ايستادن طولاني‌مدت در وسيله در حال حركت هم برايش ميسر نيست. در مورد ساير وسايل حمل و نقل عمومي هم وضع به همين منوال است.
- طول زمان چراغ‌هاي راهنمايي، در بسياري از گذرگاه‌هاي شهر تنها بر اساس حجم ترافيك تعيين شده است و هيچ برنامه‌ريزي به اين فكر نكرده كه يك سالمند از لحظه سبز شدن چراغ چقدر زمان لازم دارد كه عرض تقاطع را طي كند و سالم به طرف مقابل برسد.
نمونه‌هايي از محروميت زنان، كودكان و خانواده‌ها از برخورداري از امكانات شهري:
زنان باردار نيز چون معلولان و سالمندان به ناچار از استفاده از امكانات شهري محروم مي‌مانند. آنها نيز به دفع مكرر ادرار نياز دارند، و شلوغي لوازم حمل و نقل عمومي براي‌شان مخاطره‌آميز است. زماني هم كه كودك‌شان به دنيا مي‌آيد، عبور از بيشتر پياده‌روها با كالسكه ميسر نيست، نوزادان و كودكان خردسال را نمي‌توان با كالسكه سوار اتوبوس، مترو و... كرد. اين مي‌شود كه اين گروه يا ناچارند در خانه بمانند يا از وسيله شخصي براي عبور و مرور استفاده كنند كه به معناي افزايش بار ترافيك، آلودگي هوا، مشكل پارك خودرو و... است. افزون بر اين تصورش را بكنيد كه يك خانم مجبور باشد در حالي كه خودرواش را كنار جوي پهن آب پارك كرده، كالسكه كودك را از صندوق عقب دربياورد، باز كند، كودك را در آن قرار بدهد و بعد تا پيدا كردن پلي كه بشود با كالسكه از روي آن عبور كرد از حاشيه خياباني كه خودروها به شكلي متراكم در حال گذرند عبور كند. خداوند رحمان رحيم مراقب جان اين مادر و كودك باشد، چون ما مديران نيستيم... اين مشكل البته براي پدرها هست و بهتر است بگوييم وقتي افراد در قالب خانواده قرار مي‌گيرند، مشكلات شهر و محروميت مستقيم يا غيرمستقيم از امكانات شهري براي‌شان بيشتر مي‌شود.
خانم‌ها كه به سبب ديد بسته موجود از ورود به بسياري از ورزشگاه‌ها و بهره‌مندي از امكانات عمومي اينچنيني محرومند. اين مساله دستاويز لجبازي‌ها و بداخلاقي‌ها و زورگيري‌هاي سياسي است و كسي در شوراي شهر وعده رفعش را نمي‌تواند بدهد، ولي آيا پدران مي‌توانند به همراه فرزندان خردسال‌شان به ورزشگاه‌ها بروند يا در اينجا نيز خانواده بودن، محروميت‌زاست؟ ورودي و خروجي‌ها به شكلي هست كه كودكان زير دست و پا له نشوند؟ بتوانند از سرويس‌هاي بهداشتي استفاده كنند؟ كسي ملاحظه قد و قامت‌شان را كرده؟ پله‌ها براي عبور آنها امنند؟ اين مشكلات و معضلات در كوتاه‌مدت قابل حل نيستند، ولي از آنجا كه نوعي بي‌عدالتي و تبعيض آشكار در بهره‌مندي از خدمات و امكانات عمومي شهري ايجاد مي‌كنند، لازم است مورد توجه فراوان مديران شهري قرار بگيرند. برخي از اين مشكلات را مي‌شود با صرف هزينه كم و با يك بخشنامه و دستور به آساني و به‌سرعت رفع كرد (نمونه: اختصاص واگن و صندلي‌هاي ويژه معلولان و سالمندان و زنان باردار و زنان همراه كودكان زير دوسال؛ و اختصاص محل ويژه براي پارك خودرو معلولان و كودكان با كالسكه در خيابان‌ها و پاركينگ‌هاي عمومي، كه هزينه‌اي ندارد، يا مجهز كردن چراغ‌هاي تقاطع‌ها به بوق سفيد – بوق‌هاي منقطعي كه در زمان سبز شدن چراغ به نابينايان اطلاع مي‌دهد كه مي‌توانند از تقاطع عبور كنند – كه با هزينه خيلي كمي قابل انجام است) و برخي از اين مشكلات نيازمند صرف هزينه زياد و زمان‌بر هستند ( نمونه: اصلاح وضعيت پياده‌روها، تجهيز ناوگان حمل و نقل شهري به امكان مورد نياز براي ورود و خروج ويلچر و كالسكه، ساختن سرويس‌هاي بهداشتي ارگونوميك و پاكيزه و مناسب براي سالمندان و معلولان، ساختن سرويس بهداشتي مادر و كودك، و كابين شيردهي در مراكز عمومي.) اين موارد را بايد در نظر داشت، ولي بيش از همه اينها لازم است در هرآنچه پس از اين در شهر اجرا و ساخته مي‌شود، برابري همگاني در دسترسي را مدنظر داشت و گروه‌هاي محروم را پيش چشم قرار داد. براي نمونه صدور مجوز براي ساختن مراكز تجاري و اداري و مدارس و دانشگاه‌ها و سينماها و پارك‌ها و... را منوط به در نظر گرفتن چند فضاي پاركينگ ويژه معلولان و دارندگان كالسكه كودك، سرويس بهداشتي مناسب معلولان و مادران (مادر/پدر كه نمي‌تواند كالسكه بچه را گوشه مركز خريد بگذارد و برود براي قضاي حاجت. بايد دستشويي‌اي كه فضاي كافي براي به همراه بردن كالسكه و ميز تعويض پوشك بچه در آن است وجود داشته باشد) ورودي مناسب ويلچر، و مانند اينها كرد. تجارب موفق جهاني در اين زمينه به آساني و به رايگان در اختيار است و مي‌تواند مورد استفاده قرار بگيرد.