آغاز يارگيري در منطقه
محمدجواد ظريف به تركيه رفت، آنكارا ورود جدي‌تر به بحران عربستان- قطر را كليد زد
يسرا بخاخ
چند روز بعد از تصميم عربستان، امارات، بحرين و مصر براي قطع روابط خود با قطر واكنش‌هاي كشورهاي منطقه از صدور بيانيه فراتر رفت و به اقدامات عملي براي كنترل و حل بحران تبديل شده است. با توجه به اينكه اين بحران احتمالا با دستور و فرمان رياض كليد خورده شماري از كشورهاي عربي و آفريقايي ديگر كه سياست‌هاي خارجي خود را بر اساس جهت‌گيري‌هاي عربستان تنظيم مي‌كنند نيز اعلام كردهاند كه روابط خود را با قطر قطع مي‌كنند يا سطح روابط را كاهش مي‌دهند. صباح الاحمد الجابر الصباح، امير كويت روز سه‌شنبه راهي عربستان شده بود تا در ديدار با سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه اين كشور سعي كند بحران ايجاد شده را به نوعي حل و فصل كند. خبرگزاري رسمي كويت ديدار امير اين كشور با پادشاه عربستان را برادرانه توصيف كرد اما هيچ توضيح و جزيياتي درباره محتواي ديدار منتشر نكرد. امير كويت بعد از ديدار با پادشاه عربستان راهي دوبي شده و بر اساس برخي گزارش‌ها احتمالا به قطر هم سفر خواهد كرد. برخي رسانه‌ها از جمله روزنامه السياسه كويت فهرستي از شروط عربستان براي بازگشت روابط با قطر منتشر كرده بود كه بعد از مدتي از خروجي پايگاه اينترنتي اين روزنامه حذف شد با اين وجود نشريه نيوزويك مقاله سلطان بن سعود القاسمي، تاجر و نويسنده اماراتي را منتشر كرده كه القاسمي در اين مقاله تاكيد كرده تعطيلي كامل شبكه الجزيره و همه رسانه‌هاي مرتبط با اين موسسه يكي از مطالبات كشورهاي خشمگين از قطر خواهد بود. به گفته اين نويسنده اماراتي ديگر رسانه‌هاي خبري مكتوب و غير مكتوب مانند العربي الجديد، روزنامه القدس العربي، پايگاه البوابه العربي21، پايگاه خبري العين، نسخه عربي نشريه هافينگتن پست و پايگاه الخليج الجديد كه همه وابسته به قطر هستند بايد تعطيل شود، از طرفي كشورهاي عربي از جمله شريك مصري‌شان از قطر مي‌خواهند كه همه رهبران جريان حماس و همه رهبران اخوان‌المسلمين و تعدادي از نويسندگان وابسته به اين جريان‌ها مانند ياسر آل زعتر و عزمي بشاره از قطر اخراج شوند و عبدالله العذبه، نويسنده در روزنامه العرب نيز از كار خود اخراج شود. اين نويسنده اماراتي تاكيد كرد كه برخي مطالبات ديگر كشورهاي عربي مطالبات غير قابل مذاكره‌اي هستند كه بخشي از آن تغيير رويكرد قطر در قبال مصر است. درخواست اخير به دليل حمايت دوحه از محمد مرسي، رييس‌جمهور منتخب مصر بود كه در كودتاي نظامي در سال 2013 از قدرت بركنار شد.
امارات: همدردي با قطر جرم است
دولت امارات هم روز چهارشنبه هشدار داده كه ابراز همدردي با قطر يا اعتراض به تصميم ابوظبي براي قطع روابط با دوحه جرم به شمار مي‌رود و افرادي كه اقدام به همدردي با قطر كنند با مجازات زندان كه تا 15 سال تعيين شده و مجازات نقدي 136 هزار دلاري و بيشتر رو به رو خواهند شد. روزنامه البيان امارات گزارش داده كه هرگونه توييت يا اظهارنظري در فضاي مجازي كه حاوي عباراتي براي حمايت از قطر باشد يا اينكه به اقدام دولت امارات اعتراض كند مشمول جرايم الكترونيكي شده و اقدام عليه منافع دولت به شمار مي‌رود كه با آن مقابله خواهد شد. در همين راستا عربستان نيز شماري از كاربران توييتري و فعالان فضاي مجازي را احضار كرده و هشدار داده كه در خصوص اقدام ابوظبي و عربستان عليه قطر مطلب انتقادي منتشر نكنند. بر اساس اين خبر شماري از اين كاربران و نويسندگان و فعالان فضاي مجازي مجبور به امضاي تعهد‌نامه‌هاي رسمي شده و توييت‌هاي خود در فضاي مجازي را كه در راستاي حمايت از قطر يا انتقاد از اقدام رياض و ابوظبي بوده حذف كردهاند.
واكنش‌هاي ضد نقيض امريكايي
بعد از توييت‌هاي جنجالي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا كه در آن قطر را به حمايت از تروريسم متهم كرده بود، خبرگزاري رويترز به نقل از يك مسوول ارشد در كاخ سفيد گزارش داد كه ترامپ در گفت‌وگوي تلفني با پادشاه عربستان بر لزوم وحدت كشورهاي عربي حاشيه خليج‌فارس تاكيد كرده است. بر اساس اين گزارش ترامپ به سلمان بن عبدالعزيز گفته بايد در خاورميانه وحدت ايجاد شود تا با ايدئولوژي افراط‌گرايانه و حمايت مالي از تروريسم مقابله كنيم. در مقابل نيز برخي مسوولان امريكايي از تصميم كشورهاي عربي براي قطع روابط خود با قطر ابراز شگفتي كرده و گفته بودند كه نمي‌دانند دليل اين اقدام كشورهاي عربي چيست. ميچ مك‌اونيل، رهبر اكثريت حزب جمهوريخواه در سنا اعلام كرد كه از توييت‌هاي دونالد ترامپ درباره قطر متعجب نشده است و گفت كه اظهارنظر او تاثير خوبي نداشته و قانع‌كننده نبود. باب كوركر، رييس كميته روابط خارجه سنا اما اعلام كرد كه از واكنش ترامپ متعجب شده و به نظر مي‌رسد كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس اقدام عليه قطر را با چراغ سبز ترامپ آغاز كردهاند. روزنامه نيويورك‌تايمز نيز تاكيد كرد كه ترامپ خود را وارد اختلاف شديد خاورميانه درباره ايران كرده و خود را مسوول تحريك عربستان براي به انزوا كشاندن قطر كه يكي از متحدان و شركاي اصلي ايالات متحده در خاورميانه است، نشان مي‌دهد.
قطر: مي‌خواهيم روابط خوبي با ايران داشته باشيم
محمد بن عبدالرحمن، وزير خارجه قطر نيز تاكيد كرد كه اقدام سه كشور عربي امارات، عربستان و بحرين عليه قطر مجازات دسته‌جمعي براي محاصره و تحت فشار قرار دادن ملت و كشور قطر است.
وزير خارجه قطر در گفت‌وگو با شبكه بي‌بي‌سي كه سه شنبه شب پخش شد درباره مساله‌اي كه كشورهاي عربي در خصوص جانبداري قطر از ايران مطرح مي‌كنند، گفت: همه مي‌خواهيم روابط خوبي با ايران داشته باشيم، نمي‌خواهيم در مقابل هيچ كشوري تنش ايجاد كنيم بلكه تلاش مي‌كنيم تا همه نزاع‌هاي خود را از طريق گفت‌وگو و بر اساس اصولي كه شوراي همكاري خليج فارس به آن اقرار كرده، حل كنيم. وي در واكنش به توييت‌هاي جنجالي دونالد ترامپ رييس‌جمهور امريكا نيز گفت: ترامپ در ديداري كه با شيخ تميم داشت، گفت برخي ادعاها درباره حمايت مالي چند كشور منطقه از جمله عربستان و قطر از تروريسم وجود دارد، بارها اين مساله را تكرار كرد و ما به او گفتيم به پاي ميز مذاكره بياييد تا درباره اين موضوع صحبت كنيم. بارها به ترامپ تاكيد كرديم كه اين ادعاها بر اساس گزارش‌هاي رسانه‌اي مطرح مي‌شود و همه موسسه‌هاي امنيتي از ماهيت رابطه قطر و امريكا آگاه هستند و هيچ دليلي مبني بر حمايت مالي دوحه از تروريسم وجود ندارد. وزير خارجه قطر كه بعد از بحران ديپلماتيك ايجاد شده با كشورهاي عربي عضو شوراي همكاري خليج فارس پركار‌تر از قبل هم شده در گفت‌وگوي ديگري با شبكه خبري سي‌ان‌ان اعلام كرد كه كشورش آماده گفت‌وگو و مذاكره براي حل بحران ايجاد شده با همسايگانش است.
محمد عبدالرحمن گفت كه كشورش به ديپلماسي ايمان دارد و به دنبال احياي صلح در خاورميانه است.، وي افزود: ابرقدرت نيستيم و معتقد به مقابله براي حل مسائل نيستيم. از سوي ديگر كاربران فضاي مجازي قطري تصويري از فرمان دفتر شوراي وزيران اين كشور به وزير مشاور دولت در امور دفاعي منتشر كردهاند كه بر اساس آن تميم بن حمد، امير قطر دستور داده است كه همه نيروهاي مسلح و گارد ساحلي اين كشور حق دارند در صورت ورود كشتي يا شناورهاي نظامي و غيرنظامي از سواحل شرقي و غربي به آبهاي قطر به سوي آنها تيراندازي كنند. بر اساس اين فرمان، حق تير شناورها و كشتي‌هايي كه از شمال قطر يعني از ايران وارد آبهاي قطر مي‌شوند را شامل نمي‌شود.
اعزام نظاميان تركيه به قطر
با بي‌نتيجه ماندن ميانجيگري كشورهاي عربي براي حل و فصل بحران ديپلماتيك پيش آمده و پيوستن برخي كشورهاي عربي ديگر به موج قطع روابط با قطر، برخي مسوولان در حزب عدالت و توسعه تركيه اعلام كردند كه پارلمان اين كشور روز چهارشنبه طرحي را ارايه و تصويب خواهد كرد كه بر اساس آن به نيروهاي مسلح تركيه اجازه داده مي‌شود در پايگاه نظامي اين كشور در قطر نيرو مستقر كند. به نظر مي‌رسد اين اقدام تركيه در راستاي ايجاد حمايت از قطر باشد كه بعد از قطع روابط برخي كشورهاي عربي دچار نوعي انزواي ديپلماتيك شده است. حيدر العبادي، نخست‌وزير عراق نيز ضمن ابراز تاسف از تشديد اختلافات ميان كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس تاكيد كرد كه بغداد تلاش‌هايي براي حل اين بحران را آغاز كرده است. عبادي ابراز اميدواري كرد كه كشورهاي منطقه به تلاش براي حل مشكلات واقعي روي بياورند و گفت: نمي‌توان انتظار داشت كه يك كشور در منطقه در امنيت باشد در حالي كه كشور ديگري براي مبارزه با تروريسم دست و پنجه نرم مي‌كند. عادل الجبير، وزير خارجه عربستان كه به برلين سفر كرده در نشست خبري با زيگمار گابريل، همتاي آلماني خود اعلام كرد كه اميدوار است قطر دست از حمايت از گروه‌هاي تروريستي بردارد و در امور داخلي هيچ كشوري دخالت نكند. وي همچنين گفته كه هيچ درخواستي از سوي رياض براي ميانجيگري در خصوص بحران پيش آمده از سوي كشورهايي خارج از شوراي همكاري خليج فارس مطرح نشده است و اين بحران در چارچوب شوراي همكاري حل و فصل مي‌شود. وزير خارجه عربستان تاكيد كرد كه اقدامات اتخاذ شده عليه قطر ابتدا براي مصلحت خود قطر و بعد از آن به سود منطقه خواهد بود و افزوده كه عربستان منتظر پاسخ قطر به مطالبات كشورهاي عربي است. در مقابل وزير خارجه آلمان با اشاره به اتهام حمايت مالي قطر از تروريسم گفت: امكان ندارد كشوري كه خود عضو ائتلاف ضد داعش است از تروريسم حمايت مالي كند و افزود كه كشورش از هر اقدامي كه تنش موجود را كاهش مي‌دهد حمايت خواهد كرد. پيش‌تر آلمان در واكنش به قطع روابط با قطر گفته بود عربستان تلاش مي‌كند منطقه را ترامپيزه كند.
اختلافات با قطر ريشه 20 ساله دارد
عبدالرحمن الراشد، نويسنده و تحليلگر سعودي در خصوص بحران پيش آمده ميان كشورهاي عربي با قطر نوشته كه اختلاف و درگيري ميان بسياري از كشورها رخ مي‌دهد اما اختلاف كشورهاي عربي با قطر آزار‌دهنده، طولاني و غير موجه بود. هر بار تلاش مي‌كردم حجم اين اختلافات را بزرگ جلوه ندهم و بگويم كه اختلاف زودگذري است كه حل مي‌شود اما در طول 20 سال گذشته اين اختلاف پا بر جاست. اين تحليلگر سعودي به سال 1990 و ماجراي حمله صدام حسين به عراق اشاره مي‌كند و مي‌گويد كه در آن دوره و در حالي كه شهروندان كويتي آواره شده و دولت اين كشور در كوچ اجباري به سر مي‌برد سران شوراي همكاري خليج‌فارس در دوحه گرد هم آمدند تا براي اين بحران چاره‌اي بينديشند و موضوع اين نشست بحران اشغال كويت بود اما شيخ حمد، امير پيشين قطر كه در آن زمان وليعهد بود پافشاري كرد كه ابتدا بايد به موضوعي كه مربوط به اختلاف قطر و بحرين در خصوص مالكيت جزاير حوار بود پرداخته شود. نويسنده سعودي مي‌گويد ما كه از اقدام وليعهد قطر شوكه شده بوديم ديديم كه ملك فهد (پادشاه وقت عربستان) خشمگين جلسه را ترك كرد و تهديد كرد كه به رياض بازمي‌گردد... همه از روش و طرز فكر وليعهد قطر متعجب شده بودند و از همان روز مشكلات همه كشورهاي عربي با دوحه پايان نيافته است. سردبير پيشين روزنامه الشرق الاوسط مي‌نويسد كه بعد از كودتاي شيخ حمد عليه پدر خود اين اختلافات بيشتر شده و تا دو دهه در اين كشور باقي مانده و براي كشورهاي همجوار قطر آزار‌دهنده شده است.
احتمال فروپاشي شوراي همكاري
در مقابل جابر الحرمي، نويسنده و تحليلگر قطري با اشاره به اظهارات چند روز گذشته وزير خارجه قطر كه تاكيد كرده بود كشورش به دنبال افزايش تنش نخواهد بود گفت كه هدف دوحه از عدم تشديد تنش حفظ شوراي همكاري خليج فارس و وفاداري به پيمان اين سازمان است. وي تاكيد كرده كه رهبران و مردم قطر نسبت به اتحاد كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس حساس هستند و قطر نگران است كه اقدامات صورت گرفته در نهايت به فروپاشي اين نهاد منجر شود، اين در حالي است كه يك مسوول قطري نيز به رويترز گفته بود ممكن است دوحه از شوراي همكاري خليج فارس خارج شود. روزنامه الاخبار لبنان اما در اشاره به تحولات اخير و رويكرد رسانه‌اي عليه قطر نوشته كه رسانه‌هاي سعودي و اماراتي با عنوان‌هايي كه بيشتر مربوط به ادبيات قهرمانان نبردهاي پوشالي شبيه است به موضوع قطع روابط با دوحه پرداخته‌اند، اما فهرست اتهاماتي كه به قطر وارد مي‌شود به پازلي تبديل شده كه قابل تفسير و حل نيست، از اتهام حمايت قطر از ايران، حماس و حزب‌الله گرفته تا حمايت از القاعده و جبهه النصره و داعش و طالبان! و علاوه بر اين قطر متهم به همكاري با رژيم اسراييل هم هست. از سوي ديگر رسانه‌هاي قطري هم تلاش مي‌كنند اظهارات ضد و نقيض امريكايي‌ها را توجيه كنند. به عنوان مثال خبرنگار الجزيره در واشنگتن مدعي مي‌شود كه توييت‌هاي ترامپ رييس‌جمهور امريكا در خصوص بحران قطر سياست‌هاي ايالات متحده را نمايندگي نمي‌كند از طرفي هم از كارشناسان و تحليلگران انديشكده‌هاي امريكايي دعوت مي‌كنند تا درباره نقش امريكا در اقدام امارات و عربستان عليه قطر شك و شبهه ايجاد كنند. در نهايت در مي‌يابيم تلاش‌هاي دو طرف اين دعوا براي جلب رضايت امريكاست و نشان مي‌دهند كه اين كشورها باور دارند كه فصل الخطاب آنها براي حل بحران اقدام واشنگتن است به همين دليل هر اقدامي براي ميانجيگري از سوي كشورهاي منطقه يا كشورهاي عربي بي‌معنا مي‌شود.
ظريف در تركيه
بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت خارجه ايران اعلام كرد محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران روز به تركيه سفر كرد تا ضمن ديدار با مسوولان اين كشور روابط دوجانبه و مسائل منطقه‌اي، به ويژه سوريه را مورد بحث قرار دهد. روزنامه ديلي صباح نيز گزارش داده ظريف در اين سفر با مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه ديدار و درباره بحران قطر و ديگر مسائل منطقه گفت‌وگو خواهد كرد. در همين راستا يك مسوول دولتي قطر به رويترز گفته كه رايزني با ايران و تركيه براي خريد مواد غذايي شروع شده است. اين مسوول قطري كه نخواست نامش فاش شود، اعلام كرد با توجه به نگراني‌هاي احتمالي از كمبود مواد غذايي، قطر در حال رايزني براي وارد كردن مواد غذايي از ايران، تركيه و چند كشور ديگر است.