دوئل امارات و قطر بر سر غزه

در روزهاي آغازين بحران عربي خليج‌فارس كه همه نگاه‌ها متوجه اين بحران بود، اتفاق سياسي مهمي به دور از انظار در مصر در حال وقوع بود. هيات رهبري حماس در نوار غزه به رياست يحيي سنوار در قاهره در حال مذاكره با مقامات مصري بود.‌گر چه اين سفر از مدت‌ها قبل در دستور كار حماس بود، اما انتخاب زمان آن از سوي مصر همزمان با بحران با قطر معنادار و پيام‌هاي مشخصي داشت. حماسي كه ارتباط قطر با آن مورد حمله امارات و عربستان است  و عادل الجبير صراحتا از دوحه خواست روابطش با حماس را قطع كند، در سرزمين كنانه كه خود يكي از چهار طرف عربي بحران با قطر است، مورد استقبال گرم قرار مي‌گيرد و در ديدارهاي فشرده ميان حماس و دولت مصر تفاهمات خوبي حاصل مي‌شود كه يكي از طرف‌هاي اساسي آن محمد دحلان، مشاور امنيتي حاكم ابوظبي و دوست صميمي عبدالفتاح سيسي، رييس‌جمهور مصر است كه در سال 2007 به دنبال سلطه نيروهاي حماس بر نوار غزه از اين منطقه خارج شد. وقتي مقامات سازمان اطلاعات مصر در جريان گفت‌وگوهاي خود متوجه مي‌شوند كه رهبري جديد حماس در نوار غزه اكنون مشكل زيادي با حل اختلافات با محمد دحلان ندارد، وي به سرعت به قاهره فراخوانده مي‌شود و به مذاكرات با حماس ملحق مي‌شود. محمد دحلان رقيب جدي محمود عباس براي تصدي تشكيلات خودگردان است و مقام امنيتي برجسته‌اي است كه ارتباطات خوشه‌اي گسترده‌اي با موساد، سيا و سازمان‌هاي اطلاعاتي جهان دارد و پاي ثابت نشست‌هاي امنيتي در كشورهاي مختلف است. پس از استقرار در كرانه باختري، روابطش با عباس به هم خورد و از فتح هم اخراج شد. او امروز جرياني داخلي در فتح را رهبري مي‌كند كه آن را جريان اصلاحي اين جنبش ناميده است. عبدالفتاح سيسي از سال 2013 تلاش‌هاي زيادي براي آشتي دادن عباس با دحلان كرده است اما نتيجه‌بخش نبوده و هر وقت فشارهاي مصري و خارجي بر عباس براي آشتي با دحلان افزايش مي‌يافت، ابومازن از طريق بازي با برگه‌هاي زيادي از جمله تهديد به برگزاري انتخابات آزاد و سراسري در كرانه باختري با مشاركت حماس، اين فشارها را دفع مي‌كرد. سازمان اطلاعات مصر پس از نوميدي از عباس، براي بازگرداندن دحلان به عرصه سياسي فلسطين به حماس روي آورد و چند بار تلاش كرد تا آنها را آشتي دهد، اما همواره اين جنبش به خاطر كارنامه سياه «ابوفادي» در نوار غزه مخالفت مي‌كرد. محمد دحلان و حماس منافع مشترك زيادي براي آشتي با هم در اين شرايط خاص دارند. از يك سو، محاصره نوار غزه در 11 سالگي خود بسيار طاقت‌فرسا شده و در چند ماه اخير هم، محمود عباس با اقدامات خاصي از جمله بحران برق بر مشكلات ساكنان اين منطقه افزوده است و فشارهاي منطقه‌اي بر حماس به ويژه از سوي عربستان نيز بالا گرفته است. در اين شرايط حساس حماس هم براي كاستن از محاصره نوار غزه و كاهش فشارهاي منطقه و تقليل خطرات آن به دحلان نياز دارد. در آن سوي هم، محمد دحلان نوميد از آشتي با محمود عباس، به جنبش حماس و توافق با اين جنبش براي بازگشت به عرصه سياسي فلسطين از دروازه غزه نياز دارد. البته اين نكته نبايد مغفول بماند كه اشتراك منافع ميان حماس و دحلان امري موقتي است و شرايط خاص دو طرف آن را ايجاد كرده است، و هرگاه اين شرايط مرتفع شود، اين اشتراك نيز سالبه به انتفاء موضوع خواهد شد و تضاد ميان حماس و دحلان در درازمدت خود را نشان خواهد داد. اطلاعات درزيافته از مذاكرات قاهره نشان مي‌دهد كه حماس پذيرفته است در مقابل بازگشايي گذرگاه رفح، كاهش سطح محاصره نوار غزه، بهبود روابط با مصر و غيره نقشي سياسي در نوار غزه به محمد دحلان بدهد كه هنوز جزيياتي از كم و كيف اين نقش منتشر نشده، اما حماس تاكيد كرده است كه هيچ‌گونه نقش امنيتي به دحلان و نيروهاي آن نخواهد داد و اين امر مورد موافقت قرار گرفته است.  چند روز پس از بازگشت هيات حماس به نوار غزه نخستين نشانه‌هاي اجرايي اين تفاهمات هويدا شد و براي نخستين بار در طول 15 سال اخير كاميون‌هاي سوخت مصر از طريق گذرگاه رفح وارد نوار غزه شدند. ناگفته نماند كه توافقات امنيتي ويژه‌اي هم ميان مصر و حماس صورت گرفته از جمله كنترل بيشتر حماس بر مرزهاي نوار غزه با سينا. از سوي ديگر، محمد دحلان به نقل از دولت امارات متحده عربي اعلام كرده است كه اين كشور سرمايه‌هاي خود را براي بهبود سطح زندگي مردمان نوار غزه گسيل خواهد داشت و يك‌سري پروژه‌هاي عمراني و بهداشتي را كليد خواهد زد. در حقيقت تفاهمات ميان دحلان و حماس با نظارت مصر يك روي ماجراست، و روي ديگر آن تلاش قاهره، ابوظبي و رياض براي دور كردن قطر از نوار غزه است. قطر در طول 11 سال محاصره اين منطقه در كنار تركيه بيشترين كمك‌هاي مالي را داشته است و اگر كمك‌هاي دوحه نبود اوضاع غزه بسيار وخيم‌تر از اينها بود. قرار داشتن قطر در كنار منطقه محاصره شده غزه نفوذ معنوي قابل توجهي در افكار عمومي عربي و اسلامي در اين سال‌ها براي اين كشور به دنبال داشت و اين مساله خوشايند رقباي اين كشور نبود. دوحه نيز كه بوي اين توطئه به مشامش رسيده بود، در روزهاي گذشته سفير خود محمد العمادي را از طريق گذرگاه ايرز به نوار غزه فرستاد و وي طي ديدارهايي كه در اين منطقه داشته، از تصميم قطر براي تكميل پروژه‌هاي عمراني خود و ادامه كمك‌هاي مالي به آن خبر داد و اينگونه به تلاش رقبايش براي حذفش از غزه واكنش نشان داد. در اين ميان بسيار بعيد است كه حماس به قطر پشت كند و باعث شود ابوظبي پيروز اين دوئل قطري -  اماراتي بر سر نوار غزه باشد. تشكر ويژه و معنادار هنيه در جريان نخستين كنفرانس خبري خود پس از تصدي رياست دفتر سياسي حماس حاوي اين پيام مهم بود كه قطر در معادلات نوار غزه همچنان باقي خواهد ماند و حماس اجازه نخواهد داد كه اين كشور بازنده و وجه المصالحه تفاهمات اخيرش با مقامات مصري شود. دوئل امارات و قطر بر سر غزه تازه شروع شده است و به احتمال زياد تا زماني كه توازن ميان بازيگران سياسي مورد حمايت دو طرف در اين منطقه برقرار باشد، سال‌ها به طول خواهد انجاميد. اختلال در اين توازن هم فعلا بعيد به نظر مي‌رسد.