آثار همه‌پرسي كردستان
بر بازار نفت
با نزديك شدن به زمان برگزاري همه‌پرسي استقلال در كردستان عراق، بازار نفت توجه روزافزوني به اين رويداد و پيامدهاي حاصل از آن پيدا مي‌كند. عراق كه دومين توليدكننده بزرگ اوپك است، ممكن است ماه جاري با اختلال قابل‌توجهي در صادرات نفتش روبه‌رو شود. مردم اقليم كردستان كه يك منطقه نيمه‌خودمختار در شمال عراق است، 25 سپتامبر در يك همه‌پرسي براي استقلال ملي شركت خواهند كرد. اگر اين همه‌پرسي همان‌طور كه انتظار مي‌رود راي بياورد، كردستان ممكن است فرآيند استقلال يافتن رسمي از عراق را آغاز كرده و اين كشور به دو بخش تقسيم شود. حيدر العبادي، نخست‌وزير عراق روز دوشنبه خواستار معلق شدن اين همه‌پرسي تا زمان پايان گرفتن جنگ عليه گروه تروريستي داعش شد.
نفت در مركز همه اين تحولات قرار دارد. كردستان يك منطقه نفت‌خيز بوده و ذخايري دارد كه معادل 45 ميليارد بشكه است و ممكن است به توليدكننده‌اي بزرگ‌تر از نيجريه تبديل شود. طبق آمار دولت منطقه‌اي كردستان، اين منطقه در حال حاضر حدود 600 هزار بشكه در روز صادرات دارد. با اين‌همه استناد به اين آمار دشوار است. ساير گزارش‌ها نشان مي‌دهند كه صادرات اين منطقه حدود 430 هزار بشكه در روز يا حدود 10 درصد از كل صادرات نفت عراق است. به گزارش ايسنا، عمده نفت كردستان براي صادرات از طريق خط لوله‌اي به بندر سيهان تركيه حمل مي‌شود. دولت اقليم كردستان از سال 2014 از شركت‌هاي اكسون‌موبيل، شورون و توتال سرمايه‌گذاري جذب كرده است. با اين‌همه از زمان ريزش قيمت‌هاي نفت در سال 2014، توليد لطمه ديده و مديريت صنعت نفت عراق از زماني كه داعش حدود يك سوم از اين كشور از جمله شهر موصل در نزديكي مرز كردستان عراق را تصرف كرده، يك چالش بوده است.
دولت اقليم كردستان با هزينه‌هاي بالا، بدهي رو به رشد و كاهش توليد برخي از مياديني كه توسعه يافته‌اند، مواجه شده است. با اين‌همه مشكل نفتي هميشگي دولت اقليم كردستان، روابطش با بغداد بوده است. بر اساس قانون اساسي عراق، درآمدهاي مربوط به صادرات نفت بايد ميان بغداد و دولت اقليم كردستان تقسيم شود اما كردها مدت‌هاست احساس مي‌كنند اين رابطه غيرمنصفانه بوده و به دنبال راه‌هايي براي توسعه مستقل منابع نفتي از بغداد هستند.
دولت اقليم كردستان در ابتدا عرضه قراردادهاي نفتي به شركت‌هاي خارجي را در سال 2007 برخلاف ميل دولت مركزي در بغداد آغاز كرد. دولت عراق در سال 2014 تهديد كرد از هر شركتي كه بدون موافقت مقامات بغداد نفت كردستان را خريداري كنند، شكايت خواهد كرد. در حالي كه جنگ عليه داعش، چالش‌هايي را براي دولت اقليم كردستان ايجاد كرده، فرصت‌هايي را نيز براي آنها به همراه داشته است. همچنان كه ارتش عراق توسط نيروهاي داعش عقب رانده شد، نيروهاي كرد در بازپس‌گيري مناطق تصرف شده نقش اساسي داشته‌اند. شهر كركوك كه نزديك مرز اقليم كردستان قرار دارد، از سال 2014 به تصرف نيروهاي كرد درآمده است. ميادين نفتي بزرگي كه در غرب اين شهر قرار دارند نيز تصرف شده‌اند و نيروهاي كرد هنوز از اين مناطق عقب‌نشيني نكرده‌اند. در شرايطي كه كردها، كركوك را در تصرف دارند، دولت مركزي عراق در حال حاضر كمتر از نيمي از ذخاير نفت اين كشور را در كنترل دارد. يك جنبه كليدي اين همه‌پرسي تحكيم ادعاي كردها نسبت به كركوك و ميادين نفتي مجاور آن است اما موانع قابل توجهي براي استقلال كردستان وجود دارد. اين همه‌پرسي از حمايت بين‌المللي اندكي برخوردار است و امريكا، اتحاديه اروپا و سايرين به مخالفت با آن برخاسته‌اند. اين همه‌پرسي با مخالفت شديد بغداد مواجه است و نخست‌وزير عراق آن را خلاف قانون اساسي و نامشروع خوانده است. در حالي كه ايران از نفوذ سياسي در داخل عراق برخوردار است اما كشوري كه بيشترين نفوذ را بر دولت اقليم كردستان دارد، تركيه است. اين كشور اقليت كرد بزرگي داشته و در جلوگيري از اينكه يك كردستان مستقل به واقعيت بپيوندد منافعي دارد. تركيه همچنين كشور ترانزيت اصلي براي صادرات نفت كردستان به شمار مي‌رود. اگر ترك‌ها تصميم بگيرند خط لوله سيهان را تعطيل كنند، دولت اقليم كردستان هيچ ظرفيت صادراتي نخواهد داشت. بنابراين بعيد به نظر مي‌رسد كه كردها كاري انجام دهند كه مطابق با ميل ترك‌ها نباشد. همچنين شواهدي وجود دارد كه نشان مي‌دهد اين همه‌پرسي اساسا يك طرح سياسي از سوي دولت اقليم كردستان و حزب حاكم دموكراتيك كردستان است كه به منظور تحت فشار قرار دادن دولت عراق و مذاكرات جديد پيرامون كركوك، تقسيم درآمد نفتي و پارامترهاي گسترده‌تر استقلال كردستان طراحي شده است. سياستمداران كرد داخلي نيز يك عامل به شمار مي‌روند. دوران حضور مسعود بارزاني، رييس‌جمهور كردستان بر مسند قدرت به پايان رسيد و وي پيش از انتخابات در نوامبر كناره‌گيري خواهد كرد اما پيش از اينكه چنين كاري انجام دهد، مايل است پروسه استقلال كامل كردستان را آغاز كند.
با وجود آنچه از صحبت كردها برمي‌آيد، اين همه‌پرسي ممكن است دستيابي به يك كردستان مستقل در حال حاضر را هدف نگرفته باشد بلكه بيشتر هدف آن نشان دادن عقيده و تحكيم درخواست‌هاي كردها باشد تا از سوي بغداد جدي گرفته شود. از آنجا كه كردها نيمي از ذخاير نفت عراق را كنترل مي‌كنند، ممكن است اين همه‌پرسي مانوري براي كسب نيمي از درآمدهاي صادرات نفت عراق باشد. اين تفسير با توجه به وضعيت نفت جهان منطقي به نظر مي‌رسد. در شرايطي كه قيمت‌ها در حدود 50 دلار يا پايين‌تر در نوسان هستند، اقتصاد كردستان از سال‌ها جنگ تضعيف شده است. دولت اقليم كردستان موفق نشده است بدهي خود به شركت‌هاي بزرگ نفتي را پرداخت كند و از اهرم چنداني براي متقاعد كردن ترك‌ها كه در صورت مشاهده نتايج ناخوشايند همه‌پرسي همه صادرات كردستان را متوقف خواهند كرد، برخوردار نيست.
امريكا كه در جنگ عليه داعش متحد نزديك كردها بوده، مخالف همه‌پرسي است اما احتمالا مايل است به توسعه روابط با گروه‌هاي كرد در عراق و سوريه به منظور مقابله با نفوذ رو به رشد ايران و روسيه ادامه دهند.