«نهنگ آبي» و داستان دو دختري كه مشكوك به خودكشي به شيوه اين چالش هستند، باعث شد تا دوباره موضوع رصد فضاي مجازي داغ شود. كاربران فضاي مجازي از خود مي‌پرسند كه در جايي كه گفته مي‌شود فضاي مجازي و محتواي مطالب منتشر شده در آن كاملا كنترل مي‌شود، چطور جلوي دعوت ايرانيان به اين چالش از طريق نرم افزارهاي موجود و كانال‌هاي مرتبط با اين چالش، گرفته نمي‌شود. اما حميد رضا ضيايي پرور، معاون مركزفناوري اطلاعات و رسانه‌هاي ديجيتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي مدعي است كه شايعات منتشر شده در فضاي مجازي در مورد نهنگ آبي، كذب محض است و اصولا تاكنون هيچ موردي از پيوستن ايرانيان به اين چالش را رصد نكرده‌اند. اما جداي از اين موضوع وي اشاره‌اي هم دارد به نحوه رصد و كنترل فضاي مجازي و شيوه برخورد با متخلفان. مصاحبه او در اين باره را در ادامه مي‌خوانيد:
آقاي دكتر، بحث در مورد كنترل شبكه‌هاي مجازي از آن دست موضوعاتي است كه شايعات زيادي در مورد آن وجود دارد. عده‌اي مي‌گويند كانال‌هاي مجازي قابل رصد نيست و گروهي ديگر مي‌گويند تمام شبكه‌ها كنترل مي‌شود. عده‌اي هم معتقدند كه شبكه‌ها و گروه‌ها و كانال‌ها قابل رصد هستند ولي در ايران هنوز اين امكانات وجود ندارد. واقعا كدام يك از اين روايت‌ها درست است؟
در اينكه فضاي مجازي و كانال‌ها و شبكه‌ها و گروه‌ها رصد مي‌شوند، شك نكنيد. در حال حاضر فضاي مجازي از طريق وزارت ارشاد (و مركز رسانه‌هاي ديجيتال)، دادستاني و كميته فيلترينگ و همچنين نهادهاي امنيتي كاملا كنترل مي‌شوند.
به چه شكلي؟
معمولا كنترل‌هاي ما از دو طريق صورت مي‌گيرد. اول به شيوه سنتي و از طريق داوطلبان و دوم به شيوه هوشمند و نوين.
داوطلبان؟ يعني چطوري؟
ببينيد، همان طوري كه پليس، نيروهايي به نام «پليس يار» دارند، ما هم نيروهايي به نام «فرهنگ يار» داريم. اين نيروها از بين داوطلباني كه تمايل به همكاري با ما دارند انتخاب مي‌شوند و به رصد شبكه‌هاي اجتماعي مي‌پردازند.
آموزش هم مي‌بينند؟
بله. در واقع يكسري محورها را به آنها آموزش مي‌دهند تا بدانند در فضاي مجازي چگونه و چطور مطالب و كانال‌ها و گروه‌ها را رصد كنند يا اينكه چه موضوعات و مطالبي را به عنوان تخلف به ما گزارش كنند.
و درحال حاضر چند نفر فرهنگ‌يار با شما همكاري دارند؟
متغير است؛ هر ماه تعدادي از اين نيروها انصراف مي‌دهند و گروهي ديگر جايگزين آن مي‌شوند. ولي در كل بين 3 هزار تا 3 هزار و 500 نفر فضاي مجازي را رصد مي‌كنند.
الان اگر كسي بخواهد به اين شبكه بپيوندد، چطور بايد ثبت نام كند؟
هر كس تمايل به همكاري با ما را در اين زمينه دارد مي‌تواند از طريق سامانه ملي فرهنگ ثبت نام كند.
گفتيد يك شيوه هوشمند هم براي كنترل فضاي مجازي داريد. اين روش چطور عمل مي‌كند؟
در اين روش، از هوش مصنوعي براي كنترل فضاي مجازي استفاده مي‌شود. ما براي اينكار به دانشگاه تهران به عنوان يك پيمانكار سفارش نرم‌افزاري را داديم كه بتواند با جست‌وجوي يكسري لغت و عبارت‌ها به شيوه‌هاي مختلف، تخلفات را گزارش دهد. اين سامانه از ابتداي سال آغاز به كار كرده و هم اينك نيز فعال است.
اين نرم‌افزار تمام شبكه‌ها را كنترل مي‌كند؟
نه، فقط توييتر، تلگرام و اينستاگرام را.
سوال مهم‌تر در مورد نحوه برخورد با متخلفان است. شما به عنوان وزارت ارشاد، برخوردي هم با متخلفان داريد يا آنها را به مراجع قضايي معرفي مي‌كنيد؟
ما به عنوان يك نهاد نظارتي فرهنگي، بيشتر به دنبال «ارشاد» هستيم نه برخورد قهري. براي همين، به متخلفان «تذكر» مي‌دهيم ولي چنانچه باز هم به رويه خود ادامه دهند، آنها را به مراجع ذي‌صلاح قضايي معرفي مي‌كنيم.
و به طور متوسط، ماهيانه به چند نفر براي تخلفاتي كه در كانال‌ها و گروه‌ها انجام مي‌دهند، تذكر مي‌دهيد؟
براساس آمار، به طور متوسط به چيزي حدود 2 هزار نفر تذكر داده مي‌شود كه چيزي حدود 10 درصد آنها به مراجع قضايي معرفي مي‌شوند.
پس بايد آماري هم از تعداد كانال‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي داشته باشيد.
دقيقا، براساس گزارش‌هايي كه داريم در حال حاضر بيش از 265 هزار كانال و گروه در ايران داريم كه از اين تعداد چيزي حدود 110 هزار مورد آنها بالاي 5 هزار عضو دارند و 100 كانال و گروه هم داريم كه بالاي 500 هزار و يك ميليون نفر عضو دارند. براي همين هم هست كه ما به دنبال شناسنامه‌دار كردن آنها هستيم.
بگذاريد كمي عيني‌تر صحبت كنيم. هر از چند گاهي خبري در جامعه منتشر مي‌شود كه حكايت از ظهور كانال يا گروهي مخرب در فضاي مجازي ايران دارد. درست مثل موضوع چالش نهنگ آبي. در مورد اين چالش گفته مي‌شود كه تعدادي از ايرانيان نيز به اين چالش پيوسته‌اند. اصلا موضوع نهنگ آبي را رصد كرده‌ايد؟
بله؛ اما اجازه دهيد دراين مورد ابتدا نكته‌اي را يادآوري كنم. اينكه اين چالش- و نه بازي- از طريق يك كانال در روسيه آغاز شده و ادامه پيدا كرده است. يعني اينكه گفته مي‌شود از طريق دانلود فلان نرم‌افزار مي‌توانيد عضو اين چالش شويد، به هيچ عنوان واقعيت ندارد. به بياني براي پيوستن به اين «چالش» بايد مثل تمام چالش‌هاي ديگر يك نفر از اعضاي آن كانال يا ادمين آن، شما را «دعوت» كند. پس اين شايعاتي كه گفته مي‌شود تعدادي از ايرانيان به خصوص جوانان ايراني، به اين چالش پيوسته‌اند، اصلا صحت ندارد.
خب در طول بررسي‌ها و رصدهاي خود به چند مورد برخورده‌ايد كه ايرانيان به چالش نهنگ آبي پيوسته باشند؟
قاطعانه مي‌توانم بگويم كه در طول مدتي كه فضاي مجازي را رصد مي‌كرديم حتي به يك مورد هم برنخورديم كه ايرانيان به اين چالش پيوسته باشند.