دبير هيات انتخاب و خريد كتاب معاونت فرهنگي در گفت‌وگو با «اعتماد»:
نگاه ما كيفيت‌محور است نه ناشرمحور
ندا آل‌طيب
خريد كتاب از ناشران چند سالي است كه از سوي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي دنبال مي‌شود و طرحي نوپا به شمار نمي‌آيد. بر اساس اين طرح، وزارت ارشاد كتاب‌هاي خريداري شده را براي تجهيز كتابخانه‌هاي كشور به نهاد كتابخانه‌ها ارايه مي‌كند. با اين حال اين طرح همچنان دچار نواقصي است مانند اينكه خريد كتاب از ناشران دولتي، نوعي اجحاف به ناشران خصوصي به شمار مي‌آيد. چندي پيش خبري درباره تصويب خريد ۴۸۴ عنوان كتاب به مبلغ بيش از ۱۶ ميليارد ريال از سوي وزارت ارشاد منتشر شد. پس از انتشار اين خبر دو تن از ناشران در گفت‌وگويي با «اعتماد» از مبهم بودن معيار انتخاب كتاب‌ها، نگاه موضوعي و اولويت دادن به برخي موضوعات و... به عنوان كمبودهاي اجراي اين طرح گفتند و هشدار دادند طرح خريد كتاب طرحي خوب است ولي ممكن است به بيراهه كشيده شود.
اما مهرزاد دانش، دبير هيات انتخاب و خريد كتاب معاونت امور فرهنگي نظري كاملا متفاوت دارد. او درباره كم‌توجهي اين هيات به كتاب‌هاي ادبي مي‌گويد: «طي چهار جلسه اخيري كه اعلام كرده‌ايم آمارها از اين قرار است: كتب هنر و ادبيات: 413 عنوان، كتب كودك 228 عنوان، كتب علوم انساني و اجتماعي و دانش عمومي 630 عنوان، و نهايتا كتب ديني 362 عنوان. اصولا نگاه هيات در مسير خريد كتاب، كيفيت‌محور است؛ نه موضوع‌محور يا ناشرمحور.»
او كه در گذشته اعلام كرده بود نمي‌توان منكر اعمال سليقه در خريد كتاب‌ها شد، در پاسخ به اينكه برخي از نويسندگان يا مكاتب فكري به دليل نگاه خاص در چنين طرح‌هايي كمتر مورد توجه قرار مي‌گيرند، توضيح مي‌دهد: «همه نوع سليقه ادبي، فكري، سياسي و... در چارچوب كتب مجاز ارسالي به هيات انتخاب و خريد كتاب در آن به چشم مي‌خورد. همه اينها را شفاف در سايت‌مان اعلام كرده‌ايم ولي نمي‌دانم چرا برخي تمايل ندارند بر اساس واقعيت‌ها و اسناد موجود حرف بزنند.»دانش اضافه مي‌كند: «در مورد آمارهاي موضوعي هم گاهي ممكن است موضوع كتاب‌هاي كودك بيشتر شود يا موضوع دين يا موضوع علوم انساني و... در اين بالا و پايين رفتن‌هاي آماري عمدي در كار نيست. بستگي دارد به اينكه كتاب‌هاي آن گروه موضوعي در آن نوبت از جلسه چقدر از ديگر كتاب‌ها بيشتر يا كمتر براي ما ارسال شده باشند و نيز اينكه عناوين باكيفيت بين‌شان چقدر كمتر يا بيشتر است.»
گرچه برخي ناشران معتقدند نوعي نگاه تبعيض‌آميز در اجراي اين طرح وجود دارد و گاه راه براي دسته‌بندي هموار مي‌شود، دانش اين موضوع را رد مي‌كند: «اين افراد مصداقي ادعاي خود را مطرح كنند. كلي‌گويي قابل نفي و اثبات نيست و البته طبق قاعده و روال متداول البينه علي‌المدعي. همه اين ادعاها ناشي از كم‌توجهي گويندگان‌شان به مندرجات سايت ما است. من مدعي نيستم اشتباه و قصوري در كار نيست و خيلي هم ممنون مي‌شوم ناشران محترم اشتباهات ما را گوشزد كنند ولي با كلي‌گويي چيزي حل نمي‌شود.»
دبير هيات انتخاب و خريد كتاب معاونت فرهنگي ديگر سخن اين ناشران درباره كم‌توجهي به ناشران نوپا را نيز درست نمي‌داند: «از ناشران نوپا هم كتاب فراوان مي‌خريم. به مصوبات ما مراجعه بفرماييد در هر نوبت مي‌توانيد اسامي ناشران جديدي را ملاحظه بفرماييد و ديگر آنكه همان‌طور كه پيش‌تر اعلام كرده‌ام، ما بر اساس تمايل و مراجعه ناشر به هيات‌مان كتاب‌ها را بررسي مي‌كنيم. ناشراني كه كتاب نمي‌آورند يا كم مي‌آورند يا كم منتشر مي‌كنند، قاعدتا نمي‌شود خودشان را با آنها كه كتاب مي‌آورند يا در مقياس بالاتر كتاب منتشر مي‌كنند، مقايسه كنند.»
او در تكميل اين توضيحات اضافه مي‌كند: «ناشري سالانه ممكن است 80 عنوان كتاب براي ما بياورد كه ما از آن بين صرفا 20 عنوان را تصويب براي خريد كنيم يعني يك چهارم. ناشري ممكن است فقط 10 عنوان بياورد و ما 5 تا را بخريم يعني 50 درصد. از لحاظ تعداد ظاهري ما از ناشر اول كتاب بيشتر خريده‌ايم ولي به لحاظ درصدي كه مقياس واقعي‌تر است از ناشر دوم بيشتر از اولي خريد داشته‌ايم. متاسفانه برخي دوستان به اين موضوعات توجهي ندارند. به هر حال جدا از ضوابط آيين‌نامه‌اي كه مثلا خريد چاپ غير اول يا كتاب‌هاي قبل از دو سال جاري يا كتب آموزشي- تحصيلي و كنكور و كمك‌درسي يا كتب يك‌بار مصرف (مثلا كتاب‌هاي رنگ‌آميزي كودكان) را ممنوع اعلام كرده است، رويكرد كارشناسان هيات بر مبناي كيفيت كتاب است. كتاب‌هاي پژوهشي بايد روش تحقيق و استانداردهاي نگارشي مرتبط را رعايت كرده باشند و كتاب‌هاي هنري و ادبي هم واجد خلاقيت‌هاي زيبايي‌شناسانه و با رعايت سبك‌هاي ادبي متداول باشند. همچنين رعايت نكات ويرايشي، كيفيت مطلوب صفحه‌بندي، چاپ مناسب و شكيل، روي جلد مناسب، حروفچيني درست و... از ديگر معيارهاست. كتابي ممكن است موضوع مهمي دربرداشته باشد اما شلختگي در ويرايش و... مانع از خريد آن بشود.»
پيشينه طرح خريد كتاب از ناشران توسط وزارت ارشاد
طبق آنچه در سايت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي منتشر شده، هيات انتخاب و خريد كتاب طي نزديك به دو دهه فعاليت مستمر در زمينه كمك به ناشران از طريق پرداخت يارانه و مجموعه‌سازي بخشي از كتابخانه‌هاي كشور و از طريق انتخاب، خريد و اهداي كتاب‌هاي مناسب حوزه فرهنگ عمومي در فرآيند بازار نشر كتاب، تلاش داشته است حداكثر امكانات را در حوزه اختيارات و مقدورات خويش به كار ببرد تا رونق بخشي توامان در حوزه نشر و حوزه كتابخواني فراهم آورد. طبق اين آيين‌نامه، چهار كارگروه تخصصي (دين، علوم اجتماعي و انساني و دانش عمومي، كودك و نوجوان، و هنر و ادبيات) نسبت به ارزيابي كتاب‌هاي ارسالي از سوي ناشران در زمينه خريد عناوين و ميزان شمارگان آنها تصميم مي‌گيرند و مصوبات آنها بعد از تاييد در هيات مركزي انتخاب و خريد كتاب اجرايي خواهند شد.