نفسم گرفت از اين شهر

ثمر فاطمي

«جاي مردان سياست بنشانيد درخت، تا هوا تازه شود.» مساله آلودگي هوا سياسي نيست ولي مستقيم با جان آدم‌ها ارتباط دارد. فرقي نمي‌كند احمدي‌نژاد باشد، روحاني، قاليباف باشد يا نجفي. مساله آلودگي هوا سال‌هاست هم با جان مردم بازي مي‌كند و هم سالانه 34 هزارميلياردتومان بودجه كشور را به بازي مي‌گيرد.  مسعود قادي‌پاشا، مديركل پزشكي قانوني تهران اعلام كرد كه تاكنون شكايتي بابت مرگ در پي آلودگي هوا نشده است. اما در ادامه گفت: «موردي كه صرفا مرگش به دليل آلودگي هوا بوده و تحت اين عنوان به پزشكي قانوني ارجاع شده باشد نداريم اما ممكن است فردي در بيمارستان فوت شده و داراي بيماري‌هاي مزمن قلبي و ريوي باشد كه آلودگي هوا آن را تشديد كند كه پزشكان ما در بيمارستان براي اين فرد جواز دفن صادر مي‌كنند اما دليل مرگش صرفا آلودگي هوا نيست. البته مرگ به علت آلودگي هوا را حتي در بسياري از اوقات با كالبدگشايي هم نمي‌شود تشخيص داد اما ممكن است فرد به بيماري‌هايي مبتلا باشد كه آلودگي هوا آن را تشديد كند، مانند بيماري‌هاي قلبي و ريوي كه در اين صورت نيز فوت ناشي از آن بيماري خواهد بود نه حامل تشديد‌كننده.»  صادق حسنوند، عضو كميته علمي ششمين همايش ملي مديريت آلودگي هوا و صدا هم درباره تحقيقات انجام شده درباره ارتباط بين اپيدمولوژي و آلودگي هوا در دانشگاه علوم پزشكي تهران گفت: «بر اساس مطالعات صورت گرفته 10درصد از مرگ و ميرهاي موجود در ايران بر اثر آلودگي هوا اتفاق مي‌افتد. آلودگي هوا به عنوان چهارمين عامل مرگ و مير در جهان شناخته مي‌شود.» حالا ۱۳ سال از زماني كه طرح زوج و فرد ارايه و اجرا شد، مي‌گذرد. مسوولان اما در اين سال‌ها اقدام خاصي نكرده‌اند. آلودگي هوا عواقب سنگيني براي مردم دارد.  ايرج حريرچي، سخنگوي وزارت بهداشت روز گذشته با اشاره به آلودگي هواي پايتخت گفت: «در دنيا بطور متوسط 48/2 تا ۷ درصد توليد ناخالص ملي كشورها به دليل آلودگي هوا از بين مي‌رود. در كشور ما هم 48/2 درصد توليد ناخالص ملي صرف عوارض ناشي از آلودگي هوا مي‌شود. يعني سالانه ۳۴ هزار ميليارد تومان براي اثرات مستقيم و غيرمستقيم آلودگي هوا هزينه مي‌شود.»   هر وقت آلودگي هوا در شرايط بسيار خطرناك قرار مي‌گيرد، طرح زوج و فرد از در منزل اجرا مي‌شود. البته اين كار شرايط را براي برخي خانواده‌ها سخت مي‌كند و چرخه زندگي برخي مردم را مختل مي‌كند. با‌گذشت چند روز و كمتر شدن آلودگي‌ها باز دوباره روز از نو، روزي از نو. دوباره طرح به همان حالت عادي غيركارآمدش برمي‌گردد و چشم به آسمان مي‌دوزيم تا ببينيم كي آنقدر خاكستري مي‌شود كه ديگر نشود برج ميلاد را ديد. اصلا برج ميلاد اگر هيچ چيز نداشته باشد، يك ويژگي دارد؛ براي شهروندان تهران، ميزان وضوح برج ميلاد، نشان‌دهنده ميزان آلودگي هواست. هرچه كمتر ببينيد، هوا آلوده‌تر است. البته از حق نگذريم، مسوولان در اين شرايط خطرناك راهكار ديگري هم دارند؛ تعطيلي مدرسه‌ها و اگر شرايط خيلي خطرناك باشد، ادارات را هم تعطيل مي‌كنند. البته اين تعطيلي‌ها هم هميشه دقيقه نودي هستند و خود عامل دردسر خانواده‌ها. يعني چند ساعت مانده به روز بعد اعلام مي‌شود كه مدرسه‌ها فلان مقاطع به دليل آلودگي هوا تعطيل هستند. حالا اينكه پدر، مادرهاي شاغل با بچه‌هايي كه مدرسه نمي‌روند چه بايد بكنند، مشكل خودشان است. خيلي از اين مادر، پدرها بايد سفرهاي درون شهري اضافه‌تري داشته باشند تا بچه‌هاي‌شان را به شخصي امين بسپرند و بعد سر كار بروند. سه روز تعطيلي به جاي اينكه متوالي باشد و از قبل اعلام شود، هر شب مردم در انتظار خبرند تا بفهمند فردا مدرسه‌ها تعطيل هستند يا نه. درست است كه تصميم‌گيري درباره تعطيلي‌ مدارس با توجه به ميزان آلودگي هوا و با بررسي وضعيت است اما اگر اين سه روز تعطيلي از قبل اعلام شود، خانواده‌ها مي‌توانند با برنامه‌ريزي از شهر خارج شوند و اين تعطيلي‌ها تاثيري واقعي در كاهش آلودگي داشته باشد.   البته همه اينها راهكارهاي موقتي هستند كه براي خروج از وضعيت اضطرار مطرح مي‌شود. مشكل آلودگي هوا كه با تعطيلي مدرسه‌ها و بيرون نيامدن موقتي كاميون‌ها حل نمي‌شود. حل اين معضل نياز به استراتژي و برنامه‌ريزي دقيق و اجرايي دارد. تنها كار ويژه و مثبتي كه در حل مشكل آلودگي هوا در اين سال‌ها انجام شده است، حذف بنزين پتروشيمي بوده است. دولت يازدهم از ابتداي سال ۹۳ بنزين پتروشيمي را حذف كرد. وجود تركيبات سرطان‌زا از قبيل بنزن، اتيل بنزن و تركيبات آروماتيك در سوخت براي سلامتي انسان‌ها بسيار خطرناك است و از آنجا كه برخي از اين تركيبات سرطانزا در بنزين پتروشيمي وجود داشت، حذف آن مي‌تواند نقشي در كاهش آلودگي هوا داشته باشد. طرح ديگري كه براي كاهش آلودگي هواي پايتخت در اين سال‌ها مطرح شد، خروج كارخانه‌هاي آلاينده بود. رحمت‌الله حافظي، رييس كميسيون سلامت، محيط زيست و خدمات شهري شوراي چهارم شهر تهران تلاش زيادي براي خروج كارخانه‌هاي آلاينده‌اي مثل روغن نباتي قو انجام داد. او بيش از اين در روند اقدام‌ها براي خروج اين كارخانه گفته بود: «بر اساس قانون بايد شركت‌هاي آلاينده از سطح شهر تهران خارج شوند. شركت روغن نباتي قو راي كميسيون ماده ۲۰ را براي تعطيلي و خروج از تهران دارد اما با گذشت دو دهه از صدور اين آرا و پيگيري‌هاي شوراي شهر تهران همچنان فعال است. تداوم فعاليت روغن نباتي قو به مخاطره انداختن سلامت بيش از ۸ ميليون ساكن شهر تهران است.» اما تلاش‌هاي حافظي هم ثمري نداشت و جلوي خروج اين كارخانه از تهران گرفته شد و اين راهكار هم عملي نشد. البته كه هربار با شدت گرفتن بحث آلودگي هوا، دوباره راهكارها سرازير مي‌شوند.  رييس كميسيون سلامت، محيط زيست و خدمات شوراي شهر تهران از ورود جدي دادستاني و مديريت شهري جهت تعطيلي كارخانه‌هاي آلاينده در شهر تهران خبر داد و گفت: در اين زمينه در حال حاضر بالغ بر ۳۰۰ پرونده در دست بررسي قرار دارد. زهرا صدراعظم نوري، رييس كميسيون سلامت، محيط زيست و خدمات شهري شوراي شهر تهران با بيان اينكه در اين دوره تلاش مي‌كنيم با استفاده از ظرفيت‌ها و همكاري دستگاه‌ها برخورد جدي را در راستاي فعاليت كارخانجاتي كه آلايندگي توليد مي‌كنند داشته باشيم، گفت: «از دوره گذشته اقداماتي در راستاي تعطيلي برخي از كارخانه‌هايي كه آلايندگي توليد مي‌كنند، انجام شد كه از آن جمله مي‌توان به تعطيلي كارخانه روغن نباتي قو در جنوب شهر تهران اشاره كرد.» به گفته نوري، قطعا واحدهاي آلاينده با تصميم مديريت شهري و البته همكاري قوه قضاييه جايي را براي فعاليت در سطح شهر تهران نخواهند داشت و اين مجموعه‌ها بايد به مكان جديدي منتقل شوند. هم‌اكنون 300 پرونده در حوزه فعاليت مجموعه‌هاي آلاينده در دست بررسي است كه از اين تعداد براي 150 پرونده حكم صادر شده است. شايد يكي از راهكارهايي كه در اين سال‌ها براي رفع مشكل آلودگي هوا مي‌توان به طور جدي به آن پرداخت، استانداردسازي ماشين‌هايي است كه حالا تعدادشان در شهر بسيار زياد شده است. مسوولان مي‌توانستند علاوه ‌بر گسترش و بهبود وضعيت حمل و نقل عمومي و تشويق مردم به استفاده از آنها، از خودروسازان بخواهند، ماشين‌هايي استاندارد توليد كنند و جلوي توليد ماشين‌هاي بي‌كيفيت را بگيرند. خودروسازاني كه نه تنها با توليد ماشين‌هاي غيراستاندارد، جان مردم را در جاده‌ها و خيابان‌ها و تصادفات به خطر مي‌اندازند و نام‌شان با مرگ گره خورده است، كه به طور غيرمستقيم و با توليد گازهاي آلاينده، با آلوده كردن هوا و محيط‌زيست به شكل ديگري هم با جان و سلامت مردم بازي مي‌كنند. روز گذشته، سردار تقي مهري، رييس پليس راهور ناجا با بيان اينكه بيشترين آلودگي هوا ناشي از سوخت‌هاي فسيلي است، گفت: «در كشور ما در سال ٨٤، حدود 5/7 ميليون دستگاه خودرو وجود داشته كه در حال حاضر اين ميزان به ٢٠ ميليون خودرو رسيده و بيش از ٩٠ درصد خودروها هم توليد داخل هستند. توليدكنندگان مي‌گويند مصرف خودروهاي‌شان ٧ ليتر در هر ۱۰۰ كيلومتر است اما عملا وقتي وارد چرخه فعاليت مي‌شوند بيش از ١٠ ليتر مصرف دارند. بنابراين بايد براي داشتن هوايي سالم‌تر استاندارد خودروي‌مان را تغيير دهيم.» احد وظيفه، مديركل پيش‌بيني و هشدار سريع سازمان هواشناسي كشور با اشاره به پايداري شرايط نامطلوب هوا در كلانشهرهاي تهران، اصفهان، تبريز، اروميه و اراك تا روزهاي پاياني هفته گفت: «براي حل بحران آلودگي هوا بايد اقدامات اساسي صورت گيرد. قطعا تعطيلي مدارس نمي‌تواند چاره اساسي براي حل اين مشكل باشد. » طبق روال سابق مردم چشم به آسمان دوختند تا بارش باران، به دادشان برسد. اما انگار آسمان هم با تهران سر ناسازگاري دارد. ۸۷ روز از پاييز گذشته اما آسمان تهران كمتر از تعداد انگشتان دست بارندگي داشته است.