لزوم ظرفيت‌سازي
براي رابطه با اردن
نصرالله تاجيك
طي روزهاي گذشته رسانه‌هاي عربي برخي تحليل‌ها را در مورد لزوم بهبود روابط سياسي و ديپلماتيك ميان تهران و امان مطرح مي‌كنند. مسائل ارتباط ديپلماتيك جمهوري اسلامي ايران با پادشاهي هاشمي اردن در دوره اخير تا حد زيادي از حالت دوجانبه خارج شده است و با متغيرهايي از معادلات منطقه‌اي و بين‌المللي گره خورده‌اند. امان في‌نفسه در مسائل دوجانبه مشكلات زيادي با تهران ندارد. دو متغير مهم در مسائل دوجانبه ايران با اردن باقي مانده كه يكي پرونده فلسطين و ديگر رابطه با رژيم صهيونيستي است. منافع و ديدگاه‌هاي دو كشور در اين دو پرونده، عامل اختلاف نظر دوجانبه شده است. اين دو پرونده وقتي با مسائل منطقه‌اي و بين‌المللي پيوند مي‌خورد، مي‌تواند تاثير مثبت يا منفي در روابط دوجانبه دو كشور داشته باشد. مسائل جاري ميان ايران و عربستان و كشورهاي متحدش مانند امارات متحده عربي و بحرين، مي‌تواند روي روابط تهران و امان تاثير منفي بگذارد. در عين حال در صحنه بين‌المللي رابطه تهران و واشنگتن، مي‌تواند در روابط ميان ايران و اردن تعيين‌كننده باشد. اگر بخواهيم همه اين عوامل و متغيرها را روي يك كفه ترازو قرار دهيم، امروز با توجه به مسائل منطقه‌اي و بين‌المللي، ظرفيت ارتباط خيلي نزديكي با اردن هنوز وجود ندارد.
براي ايجاد رابطه مثبت و سازنده دوجانبه ميان تهران و امان، لازم است كه جمهوري اسلامي ايران ظرفيت‌سازي‌هاي جديدي بكند. يكي از مسائل مشترك ما عراق و سوريه است. اردني‌ها از مسائل عراق و سوريه ضربه‌پذير هستند. اردن 5 همسايه دارد و هر 5 همسايه حوزه منافع سياسي و امنيتي جمهوري اسلامي ايران است. اگر تهران بتواند به گونه‌اي ظرفيت‌سازي كند كه از توانايي‌هايي كه در عراق و سوريه داريم استفاده بكنيم و رابطه معقولي را بر اساس منافع مشترك دو كشور طراحي بكنيم، آنگاه در امان هم اين عزم وجود دارد كه رابطه‌اي منطقي و بدون تنش ايجاد شود. شوربختانه طي سال‌هاي گذشته تنش‌هايي در رابطه دو كشور به وجود آمده است، به خصوص بحران سوريه باعث شد كه اختلاف‌نظرها ميان تهران و امان تندتر از گذشته‌شود. به گمان من اردن به دليل نگراني‌هايي كه نسبت به تحولات خاورميانه و به ويژه خيزش‌هايي كه به بهار عربي مشهور داشت، تا اندازه‌اي به ترس و خودداري گذشته‌اش نسبت به رابطه با تهران افزود.
اگر واقعا اين عزم در جمهوري اسلامي ايران وجود داشته‌باشد كه رابطه منطقي و مبتني بر منافع دوجانبه ميان دو كشور شكل بگيرد، بايد بدون دخيل كردن مسائلي كه اردني‌ها نسبت به آن حساسيت دارند و از طريق ظرفيت‌سازي از توانايي‌هاي‌مان در منطقه براي ايجاد اين رابطه استفاده كنيم. اردني‌ها در بازي سوريه و عراق بازنده شده‌اند. اردني‌ها امروز به‌شدت نگران اين هستند كه بازماندگان داعش به سمت خاك اين كشور حركت كنند. اين يكي از ظرفيت‌هايي است كه من به عنوان ظرفيت ايجاد رابطه ميان تهران و امان به آن اشاره كردم. وحشت اردن اين است كه اردن مقصد بعدي داعش باشد يا اينكه گروه‌هاي تندرو و افراطي سلفي در خاك اين كشور با الگوگيري از داعش به سمت خشونت تمايل پيدا كنند. ظرفيت مبارزه با داعش يكي از انگيزه‌هايي است كه مي‌تواند در بهبود روابط موثر باشد. در عين حال اردني‌ها همكاري بسيار نزديك اطلاعاتي و امنيتي با امريكا و انگليس دارند و در پايگاه‌هايي كه ارتش امريكا در خاك سوريه براي آموزش معارضان سوري ايجاد كرده است، دولت اردن نقش لجستيكي و تامين‌كننده بر عهده گرفته است. دليل اين همكاري گسترده ميان اردن و امريكا مرز درعا در خاك سوريه است كه ممكن است به دروازه‌اي براي سرريز نيروهاي داعش و نيروهاي تروريستي ديگر به خاك اين كشور تبديل شود. جمهوري اسلامي ايران، مي‌تواند از باخت اردن در سوريه استفاده كند و نگراني‌هاي اردن نسبت به بر هم خوردن صحنه سياسي اين كشور از طريق حركت نيروهاي جهادي باقي مانده در سوريه به سمت اين كشور بر طرف كند.
اردن بازيگر قابل و موثري در خاورميانه محسوب مي‌شود. ارتباط سياسي قوي پادشاهي اردن با غرب در كنار سيستم اطلاعاتي و امنيتي منسجم و قدرتمند اين كشور كه رابطه نزديكي با ساير سازمان‌هاي اطلاعاتي و امنيتي منطقه در كشورهاي عربي دارد، امان را به يك كشور تاثيرگذار در منطقه تبديل مي‌كند. اردني‌ها چه به لحاظ علائق سياسي و چه به لحاظ علائق فرهنگي، مانند مقابر زيارتي و مذهبي در خاك اين كشور مي‌تواند ظرفيتي در افزايش روابط دوجانبه ميان دو كشور باشد. ارتباط با اردن مي‌تواند در مناسبات ايران با كشورهاي ديگر مانند مصر و كويت موثر باشد.
يكي از بزرگ‌ترين اهداف ديپلماسي جمهوري اسلامي ايران بايد اين باشد كه تا جايي كه مي‌تواند از تعداد مخالفين و دشمنان منطقه‌اي خود بكاهد و مسيري را طي كند كه در آن دشمنان به كشورهاي بي‌طرف و در مرحله بعد كشورهاي بي‌طرف را به كشورهاي طرفدار تبديل كنيم. ايجاد رابطه مثبت با سازنده با هر يك از كشورهاي منطقه براي تهران سودمند است. بايد از ظرفيت‌هاي مختلفي كه در دوران پساداعش پيش آمده در رابطه با امان استفاده كنيم.
سفير پيشين جمهوري اسلامي ايران در اردن