هزار سال زن‌شناسي اروپاييان
محمود فاضلي
كتاب «زنان در تاريخ اروپا» به روشي نسبتا ساده و خواندني شرايط و موقعيت اجتماعي، فرهنگي، حقوقي و سياسي زنان را در تاريخي به درازاي نيم هزاره از قرون وسطي تا به امروز مورد بررسي و نقادي قرار داده است. گرچه كتاب به سير مجادلات جنسيتي در طول تاريخ جوامع انساني، نگاه عمومي دارد، اما «مشاجره پيرامون زن در اروپا» كه از قرون وسطي آغاز شده، بحث اصلي كتاب را تشكيل مي‌دهد. رويكرد كتاب اساساً به انديشه‌ها و آرمان‌هاي زنان است و مي‌خواهد به درك و استنباط قشر زنان از مناسبات ميان زن و مرد و سير مبارزاتي آنان براي كسب حقوق مدني، سياسي و اجتماعي بپردازد. كتاب در فرازهايي مهيج و درعين حال غم‌انگيز، به آثار مكتوب و غير مكتوب مرداني مي‌پردازد كه مخصوصاً از اوايل عصر رنسانس به بعد هرچه صريح و بي‌محابا به تحقير و ملامت زن و ايجاد تنفر از او پرداخته‌اند و در اين رهگذر به انواع پنداره‌هاي زن‌ستيزانه عهد كهن، سنت‌ها و تعابير كژ و آشفته عهد وسطي و نيز اقوال و احتجاجات بسياري از جدليون و آباي كليسايي درباره زنان استناد جسته‌اند. هم ارسطو زن را «خطاي طبيعت» مي‌پندارد و هم بسياري از كليساييان وي را يك «نقيصه» يا «مرد ناقص» مي‌شمارند. حوّا را در هبوط بشر مقصر مي‌دانند و زن را با ميل جنسي و گناهش مي‌شناسند. كتاب اگر به تبيين پاسخ و استدلال زنان دگرانديش و بعضا مردانِ طرفدار زن در اين مقولات مي‌پردازد، به تاملات فلسفي، اصول علمي تنكردشناسي (فيزيولوژي) و سبب‌هاي تاريخي و جامعه‌شناختي اين مجادله نظر دارد و هرگز سرهم‌بندي مجادلات احساسي‌جنسيتي و بگومگوهاي حادِّ فمينيستي در قالب مدرن و امروزي آن نيست. مباحث كتاب سلسله موضوعات اصلي جنسيتي شامل دگرگوني در فرآيند ازدواج و زناشويي طي قرون متمادي، معنا و ماهيت خانواده، حقوق عمومي و خصوصي زنان و مادران، كار در خانه و بيرون خانه، نقش و موقعيت زنان در انقلاب فرانسه و در انقلاب صنعتي، مناسبات جنسيتي در دولت‌هاي رفاه اروپايي، در ديكتاتوري‌هاي اروپايي، در سيستم نژادي آلمان نازي، در جريان جنگ و نژادكشي در اروپا و وضعيت زنان و مادران در حين و پس از جنگ را در برمي‌گيرد. كتاب در وجهي تاريخ‌نگارانه به بررسي طيف متنوع و متغيري از انواع جنبش‌هاي زنان و فراز و فرود اين جنبش‌ها در كسب حقوق مدني و سياسي در بسياري از ممالك اروپايي و در امريكاي شمالي به ويژه در دو قرن نوزدهم و بيستم مي‌پردازد. نويسنده توفيق آن را يافته است كه بخش قابل‌توجهي از تاريخ دگرگوني‌هاي فرهنگي و جنسيتي را به شكل تطبيقي با يكديگر تركيب كند، توازن خوبي ميان اطلاعات واقعي و شرح حال و سرگذشت ايجاد كند و خواننده كتاب را در اين وادي به تاملات و استنتاجات بيشتر وادار و تحريك كند. خانم گيزلا بوك نويسنده آلماني كتاب (متولد 1942) يكي از مورخان و جامعه‌شناسان برجسته در سطح جهاني و استاد دانشگاه‌هاي آلمان و ايتاليا در رشته تاريخ اروپاي غربي است. بوك داراي كتب و رسالات پرشماري درباره تاريخ زنان و مطالعات پيرامون روابط ميان جنسيت‌ها، فقر و مسكنت تاريخي زنان، زنانِ زير يوغ ناسيونال سوسياليسم آلمان و مجادلات اروپايي پيرامون روابطِ زن و مرد است. بوك تحقيقات گسترده‌اي نيز پيرامون سيستم عقيم‌سازي اجباري زنان و مردان در آلمان نازي و سياست جنسيتي اين رژيم بر مبناي باورهاي نژادي و سياست‌هاي نفوسي آن انجام داده است. مترجم، كتاب را از مجموعه آثار اروپايي موسوم به «احداث اروپا» انتخاب كرده است. «احداث اروپا»عنوان ابتكار قريب سه دهه گذشته پنج ناشر معتبر آلماني، انگليسي، ايتاليايي، فرانسوي و اسپانيايي است كه دست‌اندركار گردآوري و انتشار تاريخ اروپا از جنبه‌هاي مختلف و از منظري جديد و محققانه شده‌اند؛ آنچه كه تمايزات ساختاري با تاريخ‌نويسي‌هاي متعارفِ معاصر در مغرب زمين دارد. در اين ابتكار حداقل 20 مورخ و جامعه‌شناس غربي به سرپرستي ژاك لوگوف مورخ برجسته فرانسوي و رييس مكتب آنال مجموعه بررسي‌هاي تاريخي پيرامون قاره اروپا را تاكنون در 24 عنوان كتاب در يك كار مشترك به دست چاپ سپرده يا (شايد) هنوز در دست تاليف و انتشار دارند. اومبرتو اكو، پتر بورك، پتر براون، فرانكو كارديني، ژاك لوگوف و چارلز تيلي از جمله اين برجستگان هستند و خانم بوك تنها زن محقق در اين گروه است كه كار تتبعات تاريخي زنان اروپايي را با موفقيت به فرجام رسانده و كتاب را با اقبال جهاني مواجه ساخته است. لازم به ذكر است كه گروه موظف است هريك از آثار تهيه شده را تقريبا همزمان به پنج زبان مورد اشاره ترجمه و منتشر كند. به دليل خاصيت منابع تاريخي به ويژه تواريخ اروپايي، مترجم ايراني به منظور تدقيق در كار، سعي كرده از متون توأمان آلماني و انگليسي براي ترجمه استفاده نمايد. وي هم‌اكنون از همين مجموعه كتاب «تاريخ پيدايش حقوق و قانون؛ از عهد باستان تا امروز» اثر پائولو گروسي مورخ شهير ايتاليايي را در دست ترجمه دارد و مصمم است در آينده آثار ديگري از اين گروه را ترجمه كند تا توجه محققان كشور را به آثار اين گروه علمي نسبتا تازه شكل گرفته در اروپا كه البته تاكنون اعتناي چنداني به آن در كشورمان نشده، جلب كند.