«اعتماد » وضعيت موزه‌هاي خوزستان را بررسي مي كند
خوزستان با تمدني كهن بي‌بهره از موزه
فرزانه قبادي
سكوت تنها صدايي است كه لاي نخل‌ها و درختان كهن باغ مي‌پيچد. درختاني كه مدت‌هاست به حال خود رها شده‌اند و ريشه‌ها و تنشان بيمار شده. كوشك مياني باغ پر از ويترين‌هاي خاك گرفته‌اي است كه زماني محل نمايش تمدن كهن و تاريخ غني شهر بودند. امروز اما نه حال باغ تعريفي دارد و نه احوال كوشك خالي و بي‌عبور ميان باغ. اينجا عمارت صميمي رامهرمز است. عمارتي كه بخشي از آن در دوره صفوي و بخشي ديگر در عصر حكومت قاجارها ساخته شده. تا چند سال پيش كوشك مياني باغ به عنوان تنها موزه شهر رامهرمز فعاليت مي‌كرد، اما دو سالي مي‌شود كه تنها موزه شهر تعطيل شده و اين تنها سرنوشت اين موزه نيست. در سال‌هاي اخير مهر تعطيلي بر پيشاني چند موزه ديگر هم در استان خوزستان خورده است. استاني كه بسياري آن را بهشت باستان شناسان مي‌دانند و گنجينه‌هاي بسياري كه از نقاط مختلف آن از جمله شوش و هفت تپه و چغارنبيل به دست آمده است، پازل جهان باستان را براي پژوهشگران كامل كرده‌اند. گنجينه‌هايي كه بخش عمده آنها در موزه‌هاي ديگر كشورها و بخش ديگري هم در موزه‌هاي تهران يا شهرهاي ديگر نگهداري مي‌شوند. گنجينه شاخص جوبجي كه در سال 86 در يكي از روستاهاي رامهرمز كشف شد، تا به حال در رامهرمز به نمايش درنيامده است و براي نخستين‌بار در نمايشگاهي در بن آلمان به نمايش درآمد و بعد به انبار موزه ملي منتقل شد تا اطلاع ثانوي كه باز نقاب از چهره بردارد و روايتگر بخشي از تاريخ خوزستان شود.
اشياي ارزشمند و گنجينه‌هاي شاخصي از سرزمين خوزستان بيرون آمده‌اند، اما اين استان غني هنوز موزه‌اي كه شايسته گنجينه‌هايش باشد، ندارد. محمدرضا كارگر، مدير اداره كل موزه‌هاي كشور در خصوص اهميت منطقه خوزستان در حوزه ميراث فرهنگي مي‌گويد: «خوزستان از نظر اهميت در موزه‌هاي تاريخي و تمدني ما بي‌بديل است و شايد اين استان از اين منظر به تنهايي قابل مقايسه با تمام كشور باشد. البته در طول زمان موضوعاتي در اين استان اتفاق افتاد كه نتايج آن را امروز شاهديم. ما تجربه جنگ را در اين استان داشتيم كه چند سال خدمت‌رساني به خوزستان را مختل كرد. البته از نظر موزه‌ها كاستي‌هايي در خوزستان وجود دارد، هرچند بخشي از اين كاستي‌ها در كل كشور مشترك است و بخشي از آن را بايد بررسي كرد.» مجتبي گهستوني، فعال ميراث فرهنگي خوزستان در رابطه با وضعيت موزه‌هاي خوزستان مي‌گويد: «اهواز به عنوان مركز استان حتي يك موزه براي نمايش آثار تاريخي و باستاني كشف شده در استان ندارد. در آبادان يك موزه از قديم وجود داشته كه در زمان جنگ غيرفعال شد و بعد مجددا فعال شد كه البته مشكلات و مسائل خاص خود را دارد. در مسجد رنگوني‌ها يك موزه اسناد خطي بود كه در حال حاضر غيرفعال شده است. دزفول يك موزه مردم‌شناسي در حمام كرناسيون دارد. شوش با آن حجم اشياي مكشوفه در اين منطقه يك موزه تاريخي دارد كه به نسبت ارزش اشيا و اهميت شوش اصلا موزه مناسبي نيست و در واقع يك موزه راكد است و فعاليت‌هاي جانبي در اين موزه صورت نمي‌گيرد. يك موزه هم در هفت تپه وجود دارد كه در دهه چهل ساخته شد و در زمان جنگ غير فعال شده است. شوشتر هم يك موزه مردم‌شناسي كوچك دارد. در بهبهان موزه‌اي بود كه چند سالي است تعطيل شده، در رامهرمز هم همين‌طور. مسجد سليمان يك موزه دارد كه چند سالي است در يك محوطه باستاني ايلامي فعال شده، اما شرايط خوبي ندارد. ساختمان موزه يكي از خانه‌هاي شركت نفت است كه در واقع روي يك سايت باستاني ساخته شده است. موزه‌هاي خوزستان به نسبت محوطه‌هاي باستاني استان تعدادشان بسيار كم است. كاوش‌هايي در سال‌هاي اخير انجام شده كه منجر به كشف اشيا بسياري شده، اما اين اشيا كجا مي‌روند؟ سرنوشت‌شان چيست؟ اينكه مي‌گويند 100 هزار شي در قلعه شوش داريم، اينها كجا نمايش داده مي‌شوند؟ برنامه‌اي براي نمايش آنها هست؟ چرا اهواز به عنوان مركز استان موزه تاريخي ندارد؟»
از سويي مدير اداره كل موزه‌هاي ميراث فرهنگي خبر از بهره‌برداري موزه منطقه‌اي خوزستان تا دو سال آينده مي‌دهد و مي‌گويد: «ساخت موزه منطقه‌اي خوزستان در شهر اهواز در حال انجام است. ساخت اين موزه به صورت جدي دنبال مي‌شود و اعتبارات خوبي هم براي آن در نظر گرفته شده است. ايجاد اين موزه اتفاق مهمي در حوزه ميراث فرهنگي استان است. به واسطه اهميت اين منطقه از كشور و كشفياتي كه در آن صورت گرفته، تمركز خوبي براي تاسيس اين موزه وجود دارد. به نظر مي‌رسد كه ايجاد اين موزه گام بزرگي در جهت ارتقاي سطح موزه‌هاي خوزستان است. از طرف ديگر اعتبار خوبي براي بازسازي موزه آبادان در نظر گرفته شده است كه در اختيار ميراث فرهنگي خوزستان قرار گرفته است. اين موزه نماد آبادان است و يكي از موزه‌هاي قديمي كشور محسوب مي‌شود.» كارگر در خصوص انتقاداتي كه كارشناسان ميراث فرهنگي به جانمايي موزه منطقه‌اي خوزستان دارند، مي‌گويد: «ساخت اين موزه را سازمان آب آغاز كرد و بعد بناي آن را در اختيار ميراث فرهنگي قرار داد. بخشي از كار پيش رفته بود كه بنا به ميراث فرهنگي واگذار شد. ما در واقع وارث اين موزه بوديم. عده‌اي از كارشناسان هم معتقدند اگر رودخانه طغيان كند يا اتفاقي مشابه بيفتد ممكن است به بنا و آثار آسيب برسد كه اين موضوع را هم معمار و طراح بنا در نظر گرفته‌اند و پيش‌بيني‌هاي لازم را انجام داده‌اند.»
گسترش حفاري‌هاي غيرمجاز
علاوه بر مشكل تعطيل شدن موزه‌هاي خوزستان، معضل ديگري كه در حوزه ميراث فرهنگي اين استان وجود دارد، موضوع نيروهاي يگان حفاظت است، به گفته خسرو نشان، مديركل ميراث فرهنگي خوزستان، مشكل نيروهاي حفاظت در اين استان يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي پيش روي اين استان در موزه‌ها و محوطه‌هاي باستاني است. برخي موزه‌هاي استان به دليل نبود نيروي حفاظت تعطيل شده‌اند و بعضي ديگر هم تنها با حضور يك نگهبان اداره مي‌شوند. محوطه‌هاي باستاني ارزشمند اين استان پر از ردپاي حفاران غيرمجاز است و اشياي بسياري از اين منطقه به صورت غيرقانوني خارج مي‌شوند و كمبود نيروي حفاظت ميراث فرهنگي هم بر اين مساله دامن مي‌زند. گهستوني در اين رابطه مي‌گويد: «علاوه بر محوطه‌هاي باستاني موزه‌ها هم شرايط خوبي از نظر حفاظتي ندارد، موزه هفت تپه نه نگهبان دارد نه نيروي يگان حفاظت ميراث، با توجه به اينكه بيرون از شهر هم قرار گرفته و يك موزه تاريخي است كه در پايگاه جهاني هفت‌تپه و چغازنبيل واقع شده، ضرورت حضور نيروهاي يگان حفاظت به‌شدت احساس مي‌شود. علاوه بر اين يك بانك غني از نقش برجسته‌هاي عيلامي و كتيبه در اين موزه قرار دارد، اما با اين حال از نظر حفاظتي مشكل دارد. با اينكه هنوز در هفته تپه كاوش صورت مي‌گيرد اما اين موزه فضاي خيلي محدودي براي نگهداري اشيا در اختيار دارد.
آفت به جان تنها باغ ثبت ملي شده خوزستان
در ميان موزه‌هاي تعطيل شده خوزستان ماجراي تعطيلي موزه رامهرمز و باغ صميمي بيش از ديگر بناها نگران‌كننده و تلخ است. باغ صميمي تنها باغ سنتي استان خوزستان است كه در فهرست آثار ملي ايران ثبت شده است. با اين حال، اين باغ در اين روزها با مشكلاتي نيز روبه‌رو است. محمد علي نژاد، مدير ميراث فرهنگي رامهرمز در مورد وضعيت باغ صميمي مي‌گويد: «دو سال پيش، نبود اعتبارات مجبورمان كرد باغبان‌ها را مرخص كنيم. حالا دو سال است كه باغ با درختان چندصد ساله‌اش به حال خود رها شده. اين باغ حدود 400 سال قدمت دارد و متعلق به دوره صفوي است. قارچ و انگل به درختان باغ زده است.» درختان كنار، پرتقال، نارنج، انار، كاج، زيتون، انجير، بيد و نخل باغ در حال تسليم شدن به آفاتي هستند كه بي‌توجهي به جان ريشه‌ها و شاخ و برگ‌شان انداخته است، علي‌نژاد در اين رابطه مي‌گويد: «در حال حاضر شناسنامه درختان باغ را تهيه كرده‌ايم، اما كارشناسان جهاد كشاورزي كه بررسي كردند، گفتند باغ در حال نابودي است و امسال تنها فرصت نجات درختان است.» خوزستان يكي از استان‌هايي است كه علاوه بر گنجينه‌هاي تاريخي، با تنوع قومي و فرهنگي و ديني قابل توجهي كه دارد، قابليت اين را دارد كه موزه‌هاي شاخص مردم‌شناسي و قوم‌شناسي را در شهرهاي مختلف خود داير كند، موزه‌هايي كه مي‌توانند نمايانگر غناي فرهنگ و تمدن اين استان باشند كه اين روزها از تمامي جهات مورد كم لطفي قرار گرفته است.