غافلگيري در شهري كه خودروها درآن زندگي مي‌كنند

شنبه شب تهران يكي از بي‌سابقه‌ترين بارش‌هاي برف طي يك دهه گذشته را تجربه كرد؛ تجربه‌اي كه در عين اينكه مردم را ذوق‌زده و خوشحال كرد، باعث شد تا شهر عملا با بحراني جدي مواجه شود. آبگرفتگي در معابر، كمبود وسايل حمل و نقل عمومي، يخ‌زدگي كوچه‌ها و خيابان‌هاي فرعي چنان بود كه تا 48 ساعت بعد تردد در شهر را براي شهروندان، به خصوص سالخوردگان و كودكان و معلولان سخت كرده بود. حتي تاخير 2 ساعته در آغاز به كار ادارات نيز باعث كاسته شدن بار اين آشفتگي نشد. برف چندين سانتيمتري در كوچه‌ها و پياده‌روها بعد از يخ‌زدگي و دماي زير صفر تهران، خيابان‌ها و معابر ما را چنان سُر و ليز كرده بود كه عملا تردد كودكان و سالخوردگان را در آنها غيرممكن كرده بود؛ به بياني، اگر شهروندان تهراني را به دو دسته خودروسوار و عابرپياده تقسيم كنيم، برف تهران در دو روز گذشته، عملا بخش بدون خودروي شهر را فلج كرد؛ به عبارتي اين دانه‌هاي زيباي برف، يك‌بار ديگر ثابت كرد كه شهر تهران، برخلاف شعارهايي كه داده مي‌شود، شهر اتومبيل‌ها و خودروهاست نه شهرعابرين پياده و انسان‌محور. خانم ميانسالي كه با ترس و لرز به دليل برف و يخ‌زدگي درحال عبوراز داخل يك خيابان فرعي است، مجبور است با هر بوق ماشيني چند لحظه‌اي مكث كند تا ماشين از كنارش رد شود. وي در مورد دليل اينكه چرا به جاي پياده‌رو از داخل خيابان حركت مي‌كند، با عصبانيت مي‌گويد: چه كار كنيم؟ از پياده‌روها كه نمي‌شود عبور كرد. ديروز داشتم از پياده‌رو مي‌رفتم كه يكدفعه سُر خوردم و نزديك بود سرم به جدول بخورد ! از طرفي مجبورم بيرون بيايم و دخترم را كه دانش‌آموز دبستاني است به خانه برگردانم. براي همين بهترين گزينه‌اي كه برايم باقي مانده اين است كه بيايم و از داخل خيابان عبور كنم... مكثي مي‌كند تا ماشيني كه مي‌خواهد رد شود، از كنارش عبوركند و دوباره مي‌گويد: انگاردر تهران همه امكانات براي ماشين‌هاست... هيچ كس به فكر شهروندان و عابرين پياده نيست... اصغر عطايي، مديركل خدمات شهري شهرداري تهران در گفت‌وگو با «اعتماد» اما، اين رويه را طبيعي مي‌داند و مي‌گويد: اصولا در بحث برف‌روبي چاره‌اي نيست جز اينكه اول بايد معابر اصلي و بزرگراه‌ها و شاهراه‌ها بازشوند و در مرحله بعد معابردرجه 2 و3 يعني خيابان‌هاي فرعي و كوچه‌ها پاكسازي شوند. شهردار تهران روز يكشنبه در توييتي اعلام كرده بود كه «ما غافگير شديم.» درحالي كه از يك هفته قبل هواشناسي بارها خبر از بارش برفي سنگين در تهران داده بود. با اين حال عطايي هم معتقد است شهرداري در برف اخير غافلگير شده است: درست است از چند روز قبل هواشناسي اعلام كرده بود كه قرار است برف سنگيني ببارد ولي از چند جهت ما غافلگير شديم. وي در توجيه دلايل غافلگيري شهرداري تهران مي‌گويد: اولا معمولا وقتي كه تهران برف مي‌بارد، اكثرا مناطق شمالي تهران با مشكل مواجه مي‌شوند ولي در برف اخير، درمناطق جنوبي تهران حتي برف بيشتر از مناطق شمالي باريده بود. يعني كل مناطق تهران با برفي سنگين روبرو بودند. ثانيا تقريبا در بيشتر موارد وقتي برف مي‌آيد، دما زير صفر درجه نبوده است ولي اين‌بار از همان ساعت 6 تا 8 شنبه شب كه بارش برف آغاز شد، دما منفي 2 بود. يعني از همان ساعت اوليه بارش، دما زير صفر و يخبندان بود و برف شب هنگام سريعا يخ‌زده بود. اينها باعث شد تا شهرداري غافلگير شود.  ولي وي در عين حال تاكيد مي‌كند: با تمام اين تفاصيل شهرداري عمليات بسيار گسترده‌اي را براي پاكسازي معابر اصلي آغاز كرد. مثلا در اين برف‌روبي بيش از 1 هزار و 200 ماشين برف‌روب حضور داشتند كه 570 خودرو مكانيزه بودند. يعني هم نمك مي‌پاشيدند و هم برف‌روبي مي‌كردند. ضمن آنكه 2 هزار نيروي آموزش ديده، 48 ساعت تلاش كردند تا معابر اصلي مسدود نباشند.  مديركل خدمات شهري شهرداري تهران در پاسخ به انتقادهايي كه شهرتهران را خودرو محور مي‌دانند تا انسان محور نيز مي‌گويد: اصلا چنين مساله‌اي نيست. در تهران ما با شهري مواجهيم كه 700 هكتار وسعت دارد. هر چقدرهم نيرو و امكانات داشته باشيم نمي‌توانيم با فوريت، تمامي معابر و كوچه‌ها و خيابان‌هاي فرعي را پاكسازي كنيم. پس به ناچار مجبوريم اول معابر اصلي را برف‌روبي كنيم و بعد به سراغ كوچه‌پس‌كوچه‌ها برويم. مديركل خدمات شهري شهرداري تهران با اشاره به تجربه ديگر كشورها براي پاكسازي كوچه‌ها و معابرفرعي از برف مي‌گويد: در تمام كشورهاي توسعه يافته و پيشرفته جهان، شهروندان خودشان موظفند با هزينه شخصي‌شان حريم خانه‌ها و كوچه‌هاي‌شان را برف‌روبي كنند. قبلا در تهران هم همين طور بود. يعني مردم همان‌طور كه پشت‌بام‌هاي خود را پارو مي‌كردند، مقابل خانه و مغازه‌هاي خود را نيز پارو مي‌كردند. با همين روش ساده، تقريبا اكثر پياده‌روها و معابر و كوچه‌ها باز مي‌شدند ولي متاسفانه به نظر مي‌رسد امروز مردم كمي به مسووليت‌هاي اجتماعي خود بي‌اعتنا شده‌اند و منتظرند فقط شهرداري به تنهايي و در كوتاه‌ترين زمان ممكن همه كوچه‌پس‌كوچه‌ها و خيابان‌هاي اصلي شهر را پاكسازي كند كه در عمل اين شدني نيست. وي همچنين تصريح مي‌كند: تنها كاري كه ما توانستيم بكنيم اين بود كه در تمامي نواحي سايت‌هاي برف‌روبي راه‌اندازيم و درآنجا امكانات‌مان را مستقر كنيم تا در هنگام بارش برف غافلگير نشويم. حتي 3 هزار و 500 مخزن زردرنگ مخصوص شن و ماسه و نمك در نقاط مختلف شهر گذاشته‌ايم و از شهروندان خواسته‌ايم در هنگام بارش برف از اين مخازن شن و ماسه بردارند و كوچه‌هاي‌شان را پاكسازي كنند ولي متاسفانه در عمل كمتر شهروندي را مي‌بينيد كه به خودش زحمت برداشتن اين شن و ماسه‌ها يا پاك كردن كوچه و پياده‌روي كنار منزل‌شان را بدهد. حتي ما الان سازمان‌ها و نهادهايي را داريم كه طول و عرض ديوارهاي آنها چند كيلومتر است و هزاران جوان تازه‌نفس پشت ديوارهاي آن مشغول خدمت يا كارهستند ولي حتي آنها نيز به خود زحمت پاك كردن برف‌هاي حريم سازمان خود را نمي‌دهند و از شهرداري انتظار دارند. عطايي در نهايت مي‌گويد: ما منكر برخي كاستي‌هاي‌مان نيستيم، مثلا برف اخير به ما هشدار داد كه بايد برويم به سمت آنكه تمام ماشين‌هاي‌مان را مكانيزه كنيم ولي با تمام اين تفاصيل حتي اگر امكانات‌مان از نوع بهترين‌ها در جهان باشد، باز هم نمي‌توانيم ظرف يكي – دوروز همه كوچه‌ها و پياده‌روهاي تهران را پاكسازي كنيم. با اين وجود از امروز ما كار پاكسازي كوچه‌ها و پياده‌روها را نيز آغاز كرده‌ايم و اميدواريم تا پايان هفته اين برف از تمامي معابر تهران پاك شود. زهرا ن‍ژادبهرام؛ عضو هيات رييسه شوراي شهرتهران نيز معتقد است كه در بررسي مساله بارش برف تهران و آثار آن بايد نقاط قوت و ضعف عملكرد شهرداري تهران را در كنار هم ديد نه اينكه يك‌طرفه به قاضي رفت: به هرحال از همان ساعت‌هاي اوليه صبح روز يكشنبه، تمامي معابر اصلي شهر باز بودند و شهروندان مشكلي براي تردد نداشتند. اين نشان مي‌داد كه شهرداري واقعا تلاش كرده است. وي اما براين باور است كه شهرداري مي‌توانست خيلي بهتر از اينها عمل كند: انتقاد شهروندان بيشتر اين است كه چرا شهرداري كوچه‌پس‌كوچه‌ها و پياده‌روها را تميز نكرده است. غافل از اينكه اين امر عملا نشدني است. يعني شهرداري نمي‌تواند در عرض چند ساعت تمامي بزرگراه‌ها و كوچه‌ها و پياده‌روها را پاكسازي كند. به همين دليل طبيعي است كه ابتدا سراغ اولويت‌ها برود و معابر اصلي را پاكسازي كند. نژادبهرام انتقادي هم در همين زمينه به شهرداري دارد مي‌گويد: در تمامي شهرهاي بزرگ جهان، شهرداري‌ها براي برف‌روبي كوچه‌ها و پياده‌روها، از مشاركت خود شهروندان استفاده مي‌كنند. شهرداري تهران نيز مي‌توانست با صدور اطلاعيه‌هايي از مردم بخواهد تا هر كس جلوي خانه و پياده‌رو و كوچه خود را پارو كند. ولي وقتي كه چنين نمي‌شود، شهروندان منتظرند تا شهرداري خودش به مساله ورود پيدا كند و همه كوچه‌ها و معابر را برف‌روبي كند. وي ادامه مي‌دهد: يعني مشكل شهرداري در موقع بروز «بحران» نبود بلكه مشكل به «بعد» از بحران برمي‌گشت. يعني وقتي كه برف آمده بود و شهرداري مي‌خواست برف‌روبي شهر را مديريت كند. درچنين شرايطي به نظر مي‌رسد شهرداري قوي عمل نكرده است. مثلا شهرداري مي‌توانست از سازمان‌ها و ارگان‌هايي كه اتوبوس و ميني‌بوس دارند بخواهد تا در اين دو روز به ناوگان حمل و نقل عمومي ‌كمك كنند و مردم را جابه‌جا كنند. اين عضو شوراي شهر تهران تاكيد مي‌كند: در واقع اين نگاه كه ديدگاه شهرداري و مديريت شهري، ديدگاهي «خودرو»محور است تا «انسان»محور، چندان منصفانه نيست. چراكه در مواردي مثل همين ماجراي برف بي‌سابقه تهران، اگر خود شهروندان در اداره شهرشان مشاركت نداشته باشند، مسلم بدانيد كه هيچ نيرو و امكاناتي نمي‌تواند شهر را اداره كند و به حالت طبيعي‌اش بازگرداند.