علت تخريب سازه‌هاي آبي شوشتر
پايين آمدن سطح آب
فرزانه قبادي
روز جمعه بازديد‌كنندگاني كه براي بازديد از سازه‌هاي آبي شوشتر رفته بودند در منتهي‌اليه سمت راست مجموعه با نواري زرد رنگ روبه‌رو شدند كه با كلمه «خطر» مانع از ورود بازديد‌كنندگان به محدوده مي‌شد. ساعاتي بعد مشخص شد اتفاقي كه در اين محدوده از مجموعه افتاده است، فراتر از خطر است: «بخشي از طاق كانال در مجموعه سازه‌هاي آبي تاريخي شوشتر فرو ريخت» بخشي از يك بناي باستاني كه در فهرست ميراث جهاني ثبت شده است. بخشي از يك شاهكار در حوزه مديريت آب تخريب شده است. اين اتفاق در حالي مي‌افتد كه موضوع سدسازي و بحران آب و سوء مديريت در حوزه منابع آب در همين منطقه تبديل به چالشي بزرگ شده است. ساخت سد گتوند در منطقه، انتقال آب از سرشاخه‌هاي كارون، خشك شدن تالاب‌ها و سوءمديريت‌هايي كه تبعات بسياري در يكي از پرآب‌ترين استان‌هاي كشور دارد، حالا به جان يك شاهكار تاريخي منحصر به فرد هم افتاده است. كم‌توجهي مديران ميراث فرهنگي هم مزيد بر علت شده، تا سازه‌هاي آبي شوشتر روزهاي نگران‌كننده‌اي را پيش روي خود ببيند. به گفته كارشناسان مرمت، بخشي از اين تخريب به دليل انحراف جريان آب در مجموعه بر اساس طرح مرمتي بود كه از پايه اشتباه بود، حالا پس از حدود 10 سال طاق اين بخش از مجموعه، آسيب ديده و فرو ريخته است. بيژن حيدري، مدير پايگاه جهاني شوشتر هم در اين رابطه مي‌گويد: «نكات فني در طاق‌هاي مرمتي كه در سال‌هاي اخير الحاق شده‌اند، رعايت نشده بود. قرار بود شرايط اين طاق‌ها را مو رد بازنگري قرار دهيم اما به دليل شرايط آب و هوا موفق نشديم اين طرح را اجرايي كنيم.»
بنايي كه به گفته برخي كارشناسان در دوره ساسانيان براي مديريت منابع آب ساخته شده است و تا به امروز هم توانسته تدبير بشر را براي همنشيني با طبيعت به رخ بكشد، حالا قرباني بي‌تدبيري كساني است كه حتي در جانمايي يك سد هم دچار خطاي فاحش مي‌شوند و حاضر نيستند از دانش و علم بي‌بديل پيشينيان استفاده كنند.
ظرف 20 روز طاق را مرمت مي كنيم
حيدري، مدير پايگاه جهاني شوشتر پس از بررسي تخريب در محدوده كارخانه قديم يخ‌سازي و دوپُلان اعلام كرد: «بخش فروريخته، بخش‌هاي جديد و الحاقي دو عدد از طاق‌ها بوده است. اين طاق در دوره‌هاي گذشته به صورت اضطراري و براي رفع خطر براي حفاظت از طاق‌هاي تاريخي اجرا شده بود و جنبه تاريخي ندارد.» اين اظهارات در حالي است كه كل مجمو عه سازه‌هاي آبي شوشتر كه شامل تمامي بخش‌هاي اين مجموعه مي‌شود، در فهرست جهاني يونسكو ثبت شده است.
حالا سه روز بعد از انتشار خبر مدير پايگاه جهاني سازه‌هاي آبي شوشتر مي‌گويد: «دليل اين اتفاق نوسانات شديد سطح رودخانه، تغيير رژيم رودخانه و پايين آمدن سطح آب است كه باعث سست شدن ملاط‌هاي ماسه سنگي شده است. كارگاه مرمت و بازسازي به منظور رفع ضايعه پيش آمده فعال شد اگر بارندگي رخ ندهد حداكثر 20 روز آينده اين طاق به شكل اوليه‌اش بازسازي مي‌شود.» البته حيدري به موضوع حقآبه شوشتر هم اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «در جلسات و مكاتبات متعدد با اداره آب و برق خوزستان بر تامين حقآبه سازه‌هاي آبي شوشتر تاكيد شده اما تاكنون ميزان آب مورد نياز تامين نشده است. در شرايطي كه بايد حقآبه سازه‌هاي آبي شوشتر براي رفع خطر تامين شود اما متاسفانه اكنون از حداقل نيز پايين‌تر است.»
مجتبي گهستوني، فعال ميراث فرهنگي استان خوزستان در رابطه با علت اين آسيب مي‌گويد: «از جمله دلايل ريزش طاق كه در حاشيه مسير بازديد گردشگران است، فشار سازه هاي چوبي و نرده ها بر آن براي تردد گردشگران ذكر شده است. چون بار سنگين روي طاق ها و ديوارها در چندين قسمت از بنا موجب ايجاد ترك شده است. نبود اراده جدي براي مرمت و استحكام‌بخشي و ايمن‌سازي در بخش‌هايي از سازه‌هاي آبي تاريخي و ثبت جهاني شده شوشتر از جمله دلنگراني‌هاي دوستداران ميراث فرهنگي محسوب مي‌شود.»
سال 88 بود كه سازه‌هاي آبي شوشتر در فهرست ميراث جهاني يونسكو ثبت شد. دانشمندان اين مجموعه را شاهكارهايي از نبوغ بشري مي‌دانند و جهانگردان و پژوهشگران بسياري در سفرنامه‌هاي‌شان از اين مجموعه ياد كرده‌اند، مادام ديولافوا اين مجموعه را بزرگ‌ترين مجموعه صنعتي پيش از انقلاب صنعتي مي‌داند و ابن‌بطوطه هم در سفرنامه‌اش از اين مجموعه به عنوان عجايب بي‌نظير شوشتر نام برده است. چنين سرمايه‌اي كه اين روزها مي‌تواند كلاس درس بسيار خوبي در دنيايي باشد كه با مشكل جدي كمبود آب روبه‌روست، شرايط مطلوبي ندارد و نيازمند رسيدگي جدي است.