حكومتداري در نظام اسلامي بايد بر مبناي آب باشد

سينا قنبرپور

سيد «پرويز فتاح» وزير نيرو بوده است و حالا رييس كميته امداد امام خميني (ره)؛ اين مدير ۵۶ساله حالا مدير نهادي است كه بيشترين درگيري با مساله فقر را دارد. ايران در زمينه آب در طول تاريخ همواره كشور فقيري محسوب مي‌شده است و در آن زمان كه اين واقعيت را پذيرفته بوده توانسته راهكارهاي موثري براي مديريت منابع آب ابداع كرده و به كار گيرد. حالا اما پي درپي از وضعيت نابسامان كشاورزان شرق اصفهان در ورزنه مي‌شنويم. سرزميني كه عمده اقتصادش روزگاري برپايه كشاورزي و دامداري استوار بوده حالا با خشكسالي‌هاي مستمر و تغييرات اقليمي دست به گريبان است و كشاورز و دامداري كه ديگر كار خود نكند، به جمع بيكاران نپيوندد با مشاغل كاذب نمي‌تواند روزگار بگذراند و خواه، ناخواه با مقوله‌اي چون «خط فقر» مواجه مي‌شود. درچنين شرايطي و در آستانه روز دوم فروردين كه روزجهاني آب نامگذاري شده است پاسخ همين پرسش را مي‌جوييم. اقتصاد و برنامه‌ريزي در كشور ما تا كجا فقر آب را مي‌تواند مديريت كند تا به فقر در جامعه دامن نزند؟ جانشين اسبق قرارگاه سازندگي خاتم‌الانبيا اين پرسش را پاسخ داده است كه مشروح آن را مي‌خوانيد:

شما در دوره‌اي مديريت كلان آب كشور را برعهده‌داشته‌ايد و اينك مدير نهادي هستيد كه تلاش دارد آسيب‌هاي فقر را به حداقل كاهش دهد. با مجموعه‌اي از شرايطي كه از وضعيت آب كشور و تاثير آن بر اقتصاد برآورد داريم فكر مي‌كنيد مقوله آب تا چه اندازه بر فقر تاثيرگذار باشد؟

خيلي تاثير دارد. بسياري از مهاجرت‌ها و حاشيه‌نشيني‌ها به دليل آب و بي‌آبي يا كم‌آبي بوده. نقاطي از كشور را مي‌شناسيم كه 10 سال قبل خودكفا بودند و زكات مي‌دادند و امروز تحت پوشش كميته امداد هستند چون در اين مناطق آب نيست و كشاورزي از بين رفته است. به ويژه در شرق كشور، خراسان رضوي، شمالي و جنوبي و همچنين شرق اصفهان بسيار متاثر شده و بي‌آبي و كم‌آبي، مهاجرت و حاشيه‌نشيني را تشديد مي‌كند.

يكي از آن نقاط كشور كه مدنظرتان است شهرستان زابل است. حتما شما هم از زابل خبر داريد. به واسطه خشكسالي، تعداد جمعيت تحت پوشش كميته امداد امام خميني (ره) و بهزيستي در آنجا افزايش يافته است. به نظر مي‌رسد محدوديت آب، هرچه بيشتر ما را در مضيقه قرار دهد، به جمعيت تحت پوشش شما مي‌افزايد. وقتي نتوانيم زندگي و اقتصاد خودمان از جمله كشاورزي را با اين شرايط به روز كرده و تطبيق دهيم آنچه شما هم گفتيد را شاهديم؛ مهاجرت و فقر. شما در كميته امداد امام خميني(ره) بر نگاه پيشگيرانه تاكيد داريد. «آب» را هم مي‌شناسيد. فكر مي‌كنيد به حل مساله آب چطور بايد ورود پيدا كرد ؟

تخصص من آب است. ما سدساز بوديم؛ سدهايي از جمله كرخه كه افتخار نظام است. يكي از صنايع كاملا خودكفاي ما از نظر طراحي، صنعت سد‌سازي است كه جايگاه ما از اين بابت در دنيا بسيار قابل توجه است. اول بايد بپذيريم كه كشور ما كم آب است. بسيار كم آب است. بايد بپذيريم كه وضعيت آب و هوا در دنيا تغيير پيدا كرده و اتفاقاتي از نظر ميزان بارش و خشكسالي در دنيا افتاده. اينها واقعيت است. بايد بپذيريم كه محيط زيست، نه فقط در ايران، بلكه در دنيا دچار تحولاتي شده است. درياچه اورال را ببينيد كه خشك شده و گوسفند در آن مي‌چرد در حالي كه زماني براي خودش درياچه آب شيرين بود.

اصلي‌ترين وظيفه حكومت‌هاي ما در طول تاريخ ايران، مديريت آب بود. اصفهان را ببينيد كه شيخ بهايي با بحث حقابه آب چه كرد. قنات‌ها نشانه نبوغ و درايت نياكان ما هستند. به دين‌مان نگاه كنيد و قرآن را ورق بزنيد كه بحث حضرت يوسف، آب و خشكسالي است و مي‌گويد 7 سال خشكسالي و 7 سال ترسالي. قصه حضرت نوح، توفان و سيل و بارندگي است. قصه حضرت صالح را ببينيد كه به سبب آب، شترهايش را كشتند. آيه داريم و توجه نمي‌كنيم كه خدا فرموده كان عرشه علي الماء. خدا عرش، عالم را، حيات را با آب اداره مي‌كند. و جعلنا من الماء كل شي حي. اگر مي‌خواهيم زنده بمانيم، كشاورزي مان، خودمان، كل حيات به آب وابسته است. حكومتداري در نظام اسلامي بايد بر مبناي آب باشد و ما از اين بابت دچار نقص هستيم چرا كه كمترين توجه را به آب داريم و غافليم و از همين نقطه هم ضربه مي‌خوريم. شما زابل را مثال زديد. پروژه چاه نيمه‌ها از دوره اصلاحات شروع شده بود و وقتي من به وزارت نيرو رفتم پاي اين پروژه ايستادم و پيمانكار را عوض كردم تا افتتاح شد. حقابه‌اي كه از هيرمند مي‌آيد در آن چند سال بسيار موثر بود.

اما وضعيت فقط به خراسان و سيستان و بلوچستان يا كرمان محدود نيست. الان به جز اصفهان و كرمان استان پرآبي چون خوزستان هم درگير است. مردم در كنار پرآب‌ترين رودخانه كشور تشنه‌اند. خودتان شاهد بوديد كه مطالبه مردم آبادان و خرمشهر در دوره مديريت شما آب بود و حالا هم همچنان همان آب است.

آبادان و خرمشهر چه وضعيتي داشت؟ آب و طرح غدير و تصفيه خانه و آب شيرين كن را ما برديم. امروز هم بايد تقويت شود. هر چه به آن منطقه رسيدگي كنيم جاي دوري نمي‌رود. امروز هم دانشمندي به وزارت نيرو آورده‌اند و من از ايشان دفاع كردم چون آقاي اردكانيان، آن طور كه من مي‌شناسم، يك فرد غير سياسي است و همه بايد به ايشان اعتماد كنيم. دولت و مجلس هم بايد به ايشان كمك كنند تا به بحث آب هرچه بيشتر بپردازيم كه من اين توجه را كمتر مي‌بينم. احساس مي‌كنم در كل نظام به بحث آب كم مي‌پردازيم و نتيجه‌اش، خسارت‌هايي است كه شاهد هستيم.

مي‌فرماييد در كل نظام به بحث آب كم توجه مي‌شود. اگر بخواهيم توجه بيشتري را از كل نظام به مقوله آب جلب كنيم چه توصيه‌اي داريد؟ چه وصفي براي‌شان داريد كه بيشتر توجه كنند.

اين را هم بدانيد كه ابرهايي كه به سرزمين ما مي‌رسد و مي‌بارد، خسته به ايران مي‌رسد چون بعضا چند هزار كيلومتر راه را طي كرده تا به ايران رسيده و نفسش بند آمده چون در تركيه باريده، تمام عرض اروپا را آمده و به ايران رسيده. چه آنهايي كه از سمت سومالي و سودان مي‌آيند و چه آنهايي كه از اروپا و مديترانه مي‌آيند. راه ما، مديريت آب و مديريت ابر و مديريت سد و مديريت رودخانه است. امروز هم يك كارشناس، مسووليت مديريت منابع، تدبير و بستن چاه‌ها و ورودي و خروجي رودخانه‌ها را برعهده دارد كه بايد از او حمايت كنيم تا موفق شود.