كم‌آبي و سدهاي خالي

نرگس رسولي

مي گويند جنگ آتي دنيا، جنگ آب است و كشوري كه بتواند منابع آبي خود را مديريت كند مي‌تواند دراين جنگ پيروز ميدان باشد. موضوعي كه مديريت عاجل منابع آبي را طلب مي‌كند. حال آنكه ايران به عنوان يكي از كشورهايي كه در شرايط بحراني و خشكسالي به سر مي‌برد بيش از ديگر كشورها با اين تنش مواجه است و حتي هم‌اكنون طرح‌هايي آبي نيز با اما و اگرهاي خاص نگريسته مي‌شود به عنوان يكي از كشورهايي كه سال‌هاست با موضوع تنش‌هاي آبي درگير است نيازمند مديريتي است كه بتواند از پس اين تنش عبور كند.

اين روال زماني تشديد مي‌شود كه نيم نگاهي به ميزان بارندگي‌هاي فصلي در زمستان و پاييز و بهار داشته باشيم؛ طبق آمار موجود با كاهش ميزان بارندگي‌ها در فصل آبي 96 تا97 وضعيت ذخاير آبي كشور به سمتي رفته‌اند كه ابراز نگراني‌هايي از تامين آب شرب كشور در تابستان ازهم‌اكنون به گوش مي‌رسد و حتي در برخي استان‌ها از هم‌اكنون با كاهش فشار آب زمزمه‌هاي جيره‌بندي آب از خرداد جدي‌تر ازهميشه به گوش مي‌رسد.

ايران كشوري با اقليم عمدتا گرم و خشك است. رشد سريع جمعيت مهم‌ترين عامل كاهش سرانه آب تجديدشونده كشور در قرن گذشته بوده است. جمعيت ايران، از حدود ۸ ميليون نفر در سال ۱۳۰۰ به بيش از ۸۰ ميليون نفر رسيده است. بر اين اساس ميزان سرانه آب تجديدپذير سالانه كشور از ميزان حدود 13هزار متر مكعب در سال ۱۳۰۰ به حدود ۱۴۰۰ متر مكعب در سال ۱۳۹۲ تقليل يافته است.

براساس گزارشي كه بانك جهاني منتشر كرد، ايران در ‌سال ۲۰۱۴، حدود‌ هزار و ٦٤٤ مترمكعب آب شيرين تجديدپذير براي هر نفر داشته است؛ اين در حالي‌ است كه در ‌سال ۱۹۶۲ اين مقدار حدود ٥ برابر يعني پنج‌هزار و ٥٧٠ مترمكعب بوده است؛ يعني در حدود نيم‌قرن، حدود ۴‌هزار مترمكعب از آب‌هاي تجديدپذير ايران كم شده است. همه اين آمارها و ارقام نشان مي‌دهد كه در صورت ادامه اين روند، وضعيت در آينده به مراتب بدتر خواهد شد و بحران بي‌آبي در ايران روزبه‌روز شدت خواهد گرفت.

در همين حال تازه‌ترين آمارها از وضعيت سدهاي كشور نشان مي‌دهد كه از 177 سد موجود در كشور در حال حاضر 73 سد مهم كشور كمتر از 40درصد آب دارند كه اين مجموع 28 درصد كل ذخاير آبي كشور را تامين مي‌كنند كه بايد در ليست اين 73 سد از سدهاي شهيد رجايي، زاينده‌رود، ساوه و ملاصدرا نام برد به اين ترتيب بايد وضعيت آبي اغلب استان‌هاي كشور در سال 97براي تامين آب را سخت خواند.

وضعيتي كه با رشد جمعيت وافزايش شهرنشيني و ساخت و سازهاي برنامه‌ريزي شده تامين آب را براي دولت سخت‌تر از قبل كرده است و به نظر مي‌رسد دولت تنها با افزايش قيمت آب سعي در كنترل ميزان مصرف دارد به گونه‌اي كه بر اساس بند (ج) تبصره ۶ لايحه بودجه ۹۷ وزارت نيرو از طريق شركت‌هاي آبفاي شهري سراسر كشور مكلف است علاوه‌ بر دريافت نرخ آب‌بهاي شهري به‌ازاي هر مترمكعب آب شرب مبلغ ۲۰۰ ريال از مشتركان آب دريافت و به خزانه‌داري كل كشور واريز كند.

كارنامه تعرفه‌ها

اهرم تعرفه‌اي كه با توجه به تجربه‌هاي قبلي به نظر نمي‌رسد زياد موفق باشد و پرمصرفان حتي با جريمه‌هاي سنگين نيز در الگوي مصرفي خود تغيير فاحشي را نشان ندادند.

در همين حال آمار سدهاي كشور كه از سوي وزارت نيرو منتشر شده نشان مي‌دهد كه 17 سد ديگر از 177 سد موجود در كشور كه دز، كوثر، تهم، دامغان، كارون 3 و گتوندعليا را در برمي‌گيرد هم‌اكنون 40 تا 50 درصد حجم شان پر است و اين سدها با تامين آب مورد نياز 28 درصد از استان‌هاي كشور در وضعيتي مشابه سدهاي بزرگ كشور قرار دارند و در صورت عدم بارندگي‌هاي خوب نمي‌توانند پاسخگوي نياز آبي استان‌هاي‌شان باشند.

آمارهاي وزارت نيرو از 33 سد ديگر صحبت مي‌كند كه 25 درصد ظرفيت صدهاي مهم را به خود اختصاص مي‌دهد و بين 50 تا 70 درصد پر هستند و بايد سدهاي دويرج، بانه، كرج، طالقان، جيرفت، البرز، سهند و كرخه را جزو آنها خواند. آمارها زماني اميدوارانه مي‌شوند كه به 26 سدي بر مي‌خوريم كه 16 درصد ظرفيت سدهاي مهم را شامل مي‌شود و بين 70 تا 90 درصد پر هستند و بايد سدهاي شيرين‌دره، مسجدسليمان، قشلاق، كارون 4 و سفيدرود را در اين ليست قرار داد.

و در نهايت 28 سد ديگر كشور كه 4 درصد از ظرفيت سدهاي مهم كشور را دارند نيز تقريبا پر‌تر از همه سدها هستند و 90 تا 100 درصد ظرفيت‌شان پر است و بايد سدهاي ميجران، سورال، گاوشان، رودبال، داراب، بافت، داريان و تنگ حمام را در اين ليست قرار داد.