بستر اجتماعي هنر مدرن در ايران
احمدرضا نوري
اهميت نگرش مدرن در هنر، ذهن را متوجه نكاتي مي‌كند كه با اختصار از كنار آن عبور مي‌كنيم. درك تاريخي ما مملو است از حلقه‌هاي مفقوده، سرفصل‌هاي گمشده و دوره‌هايي مهجور. به طوري كه امروزِ ما، تقريبا هيچ ارتباط مستقيم و اتصال خطي به گذشته ما ندارد. اما افزايش اطلاعات عمومي از مجاري رسانه‌هاي جديد و مجازي ميل به ارتباط با گذشته‌اي را افزايش داده است كه ديگر زنده نيست و از سوي ديگر، ميل عجيب و غريب به فراموشي در روحيه مردمان اين روزگار نگران‌كننده و گاه پرآسيب است. بي‌شك شناخت و آگاهي براي بسياري همچنان محدود است به يك پست اينستاگرامي و اطلاعاتي در كپشن «كه بعضا به خطا و اغراق آميخته است» و دانسته‌هايي سطحي و تيتروار؛ اما خود اين ارتباط مقدماتي از طريق تصوير با گذشته تاريخي، قدمي براي كنجكاوي عميق از جنس مطالعه و پژوهش و جست‌وجو خواهد بود. وقتي از سر شوق به سراغ مرور و مطالعه وقايع مربوط به تاريخِ فرهنگي و هنري ايرانِ جوانِ اوايلِ قرنِ چهاردهم رفتم، جز تصاويري محدود، عكس‌هايي مخدوش، بناها و آثار باستاني مخروب، و... دستگيرم نشد. بي‌شك هر عصر تاريخي به كنش، انديشه و رفتار آزادمردان و آزادزنانِ نيك‌انديش، فرهيخته، نامدار، هنرمند و همچنين دستاوردها و محصولات فرهنگي آن دوره معتبر است. ميل به رويا انگاشتن تمامي امور زندگي در حافظه و پشتوانه تاريخي ما بيداد مي‌كند. ملتي شاعرمسلك كه براي هر مطلبِ عقلي و دلي، بيتي از خزانه هزارساله ادبيات غني خويش از برمي‌خواند و براي هر اشارتي كنايه‌اي از آستين بيرون مي‌كشد. در تاريخ هزار سال اخير ما، زندگي در عالم واقع به‌‌صورت زندگي در يك نظام اجتماعي مدون نسبتا هيچگاه شكل منسجم و معلومي پيدا نكرده است. بعد از تحقق انقلاب مشروطه، كه در پي مطالبات قشر فرهيخته بود يا از جماعت وطن‌پرست و هواخواه آزادي بود، به تدريج تغيير روند تاريخي ايران آغاز شد. تاسيس دانشگاه تهران، احداث راه‌آهن، فرودگاه و... و درك ضرورت پيوستن به جهان نوين پس از جنگ عالم‌گير دوم باعث تغيير رويه جمعي به سمت تجدد و سامان يافتن زندگي عمومي، ارتقاي بهداشت، سواد و فعاليت‌هاي عمراني شد. حضور برخي نخبگان كه بخش عمده‌اي از آنها از شمار اعزام‌شدگان به اروپا براي تحصيل بودند، در جمع تصميم‌گيران و طراحان برنامه‌هاي اجرايي كلان و توليدكنندگان محتوايي براي كشور و همچنين شوق عمومي مردمان براي تغيير سطح كيفيت زندگي و رسيدن به رفاهي متناسب، شرايطي را فراهم آورد كه سبك زندگي ايراني نسبت به 30 سال قبل خود ـ 1300 تا 1270ـ رشد و تغيير چشمگيري داشت. با افزايش تعاملات بين‌المللي، و شناخت دقيق ظرفيت‌هاي سرزميني، براي نخستين‌بار، با كار و تلاش مستمر در چند دهه به واقعيت نزديك‌تر شد. و اما پروژه هنري خواب و خيال برادران پتگر، دفتر تاريخ را نمي‌توان شرحه‌شرحه كرد و با كوته‌نظري‌هاي شخصي بازخواني كرد. چشم‌پوشي بر حقايق يا فراموشي وقايع مسبب تغيير جوهره تاريخ نخواهد شد.
يكي از مهم‌ترين حلقه‌هاي مفقوده تاريخ نقاشي ايران ـ چه سير تحول رئاليسم و امپرسيونيسم تحت‌تاثير اروپا به نقاشي مدرن ايراني (اصغر و جعفر پتگر)، و چه سير تحول نقاشي رئاليستي و كلاسيك تكنيك‌محور به نقاشي فرماليستي، تغزلي و دغدغه‌محور ايراني (نامي و نيما پتگر)- را مي‌توان بي‌شك در خاندان پتگر جست‌وجو كرد. اين سير تحول از رئاليسم ايراني به نقاشي مدرن در ايران هيچگاه درست و دقيق كنار هم ديده نشده است.
در اين سير صعودي از كمال‌الملك ناگاه پرشي به جريان مدرنيسم رخ داده است كه جز چند نام و چند اثر چيزي اين دو حلقه را به هم متصل نكرده است. پروژه «خواب و خيال» نگاهي است بر آثار (نقاشي و طراحي) و بخشي از اسناد (دستنويس‌ها، خاطرات شخصي، عكس‌ها و...) مربوط به خاندان پتگر كه البته بنا به دسترسي‌هاي ممكن به آرشيوهاي خانواده محترم پتگر ممكن و ميسر شده است، با چند دسته‌بندي موضوعي: پرتره نقاشان، محيط نقاشان، خانواده نقاشان، انسان‌ها، نقاشي‌هاي خيالي و روايتي بر مبناي سالشمار حدفاصل 1311 الي 1391 كه تلاش بر اين داشته‌ام كه از هر دوران تاريخي، مهم‌ترين آثار و البته آنها را كه در دسترس بوده است، به نمايش بگذارم.
حضور برخي از نخبگان كه بخش عمده‌اي از آنها از شمار اعزام‌شدگان به اروپا براي تحصيل بودند، در جمع تصميم‌گيران و طراحان برنامه‌هاي اجرايي كلان و توليدكنندگان محتوايي براي كشور و همچنين شوق عمومي مردمان براي تغيير سطح كيفيت زندگي و رسيدن به رفاهي متناسب، شرايطي را فراهم آورد كه سبك زندگي ايراني نسبت به 30 سال قبل خود ـ 1270 تا 1300ـ رشد و تغيير چشمگيري داشت.
چشم‌پوشي بر حقايق يا فراموشي وقايع مسبب تغيير جوهره تاريخ نخواهد شد. يكي از مهم‌ترين حلقه‌هاي مفقوده تاريخ نقاشي ايران ـ چه سير تحول رئاليسم و امپرسيونيسم تحت‌تاثير اروپا به نقاشي مدرن ايراني (اصغر و جعفر پتگر)، و چه سير تحول نقاشي رئاليستي و كلاسيك تكنيك‌محور به نقاشي فرماليستي، تغزلي و دغدغه‌محور ايراني (نامي و نيما پتگر)- را مي‌توان بي‌شك در خاندان پتگر جست‌وجو كرد.
دالوند: براي احمدرضا نوري كه از ۱۵ سالگي نواختن تار را در محضر استادان بزرگي گذرانده و دوران تحصيلي را در هنرستان صداوسيما سپري كرده، به بار ننشستن تمامي كارها يا كمرنگ‌شدن اهدافش امري بوده كه هر روز پيش چشمش قرار داشت، اما او هر روز بي‌اعتناتر به وقايع بيرون، در خود كار كرد و كاويد. براي احمدرضا نوري فرصت بيش از يك دهه شاگردي و همنشيني با ناصر تقوايي و ملاقات با بزرگان فرهنگ و هنر سبب شد كه جهان آرزوي‌هايش از يك بعد (ميل به نوازندگي و خوانندگي) به چند جهت ديگر هم كشيده شود. آموزش‌هاي معلمان كاركشته هنرستان بود يا شيطنت و اشتياق خودش، معلوم نيست... اما احمدرضا نوري از تحصيل در هنرستان و تئاتر‌هاي تجربي تهران، تا پرفورمنس‌هاي متفاوت و كنسرت در كابل و پاريس، بالاخره سر از گالري سلام درآورد. اين بخت و اقبال يا تقدير و شانس نبود؛ بلكه يك ضرورت بود تا از احمدرضا نوري به عنوان يك آدم چند فرهنگي1 (نوازندگي، تحقيق، نوشتن، مديريت گالري، و... .) چهره نويني بسازد تا با همدلي هنرمندان و متفكران، آرزوهاي ديرين خود را كه بازشناسايي هويت ايراني، بررسي روند توسعه فرهنگي ايران در يكصدسال اخير باشد، با برگزاري نمايشگاه‌هايي با رويكرد بازخواني تاريخ فرهنگي ايران را با تمركز بيشتري محقق سازد. باري، گالري سلام كه يك فضاي نمايشگاهي است، آرام‌آرام، تمامي حلقه‌هاي مهجور و مفقود و مغفول فرهنگ و هنر ايران را جست‌وجو خواهد كرد. بخشي از فعاليت‌هاي گالري از دي ماه ۹۶ تا اوايل تير ماه 97:
۱. نمايشگاه پلاكارت (نگاهي به نقاشي‌هاي «سردر» سينماي ايران) با همكاري علي‌بختياري، موسسه هوم، موزه سينما، فيلمخانه ملي ايران و انجمن صنفي گرافيك.
۲. رونمايي كتاب روزگار فرخ - اثر: سعيد نوري
ناشر: روزبهان
«گفت‌وگويي مفصل با فرخ غفاري، فيلمساز و چهره شاخص مديريتي دهه ٤٠ و ٥٠؛ به همراه صدها سند و عكس از آرشيو خصوصي فرخ غفاري». با سخنراني بهرام غفاري، محمدرضا اصلاني و سعيد نوري.
۳. نمايشگاه آتش سرد
گردآوري نمايشگاه جاسم غضبانپور و احمدرضا نوري.
با نمايش بيش از ١٢٠ فريم عكس ديده نشده از دفاع مقدس؛ با مروري بر آثار عكاسان: جهانگير رزمي، علي فريدوني، جاسم غضبانپور، بهرام محمدي، سامان مويدي، مهرزاد ارشدي، عربعلي هاشمي، شهيد سعيد جان بزرگي، حسين حيدري. به همراه كتابي با بيش از ١٢٠ عكس از جنگ ايران و عراق و ٨ يادداشت از عكاسان جنگ و سه مقاله از دكتر ناصر فكوهي، محسن شهرنازدار و صياد نبوي؛ در مورد عكاسي جنگ. ۴. برگزاري نشست تخصصي عكاسي جنگ با حضور ٤ عكاس جنگ و ده خبرنگار. ۵. نمايشگاه خواب و خيال، گردآوري نمايشگاه احمدرضا نوري. نمايش بيش از يكصد تابلو نقاشي از خاندان پتگر «اصغر، جعفر، نامي، نيما» و پنجاه سند از دستنويس‌ها و وسايل شخصي اين هنرمندان.
i1.Multi Culture