ماندن يا نماندن در برجام؟

قريب به سه سال از حصول برنامه جامع اقدام مشترك موسوم به برجام مي‌گذرد. برجام ميوه سال‌ها مذاكرات ديپلماتيك، تحريم نافرجام ايران و البته بازي تمام بازيگران در زمين استراتژي برد-برد بود. روزي كه مذاكرات هسته‌اي به توافق هسته‌اي منتهي شد، محمدجواد ظريف وزير خارجه تاكيد كرد كه اجراي برجام به مراتب از رسيدن به آن سخت‌تر خواهد بود. گذشت زمان بر اين پيش‌بيني وزير خارجه صحه گذاشت و امروز در حالي كه تا يك ماه ديگر اجراي برجام سه ساله مي‌شود يك عضو برجام از آن خارج شده و تحريم‌هاي هسته‌اي ايران بازگشته است. در 6 ماهه گذشته نگاه‌ها در ايران به سمت اروپا، چين و روسيه چرخيده بود تا مشخص شود كه آيا 5 كشور باقي‌مانده در توافق مي‌توانند با منتفع كردن اقتصادي ايران، برجام را از لبه پرتگاه نجات دهند؟ رفت‌وآمدها ميان تهران و پايتخت‌هاي كشورهاي اروپايي در اين بازه زماني 6ماهه افزايش يافته و كارشناسان دو طرف سعي مي‌كنند با برداشتن سنگ‌ بزرگ تحريم‌هاي فرامرزي امريكا رابطه تجاري و بانكي با يكديگر را حفظ كنند. با اين همه سياست اعلامي و اعمالي ايران از زمان خروج امريكا از برجام اين بوده كه ما تا روزي در توافق هسته‌اي باقي مي‌مانيم كه منافع اين ماندن بر مضرات ترك آن برتري داشته باشد. با اين همه زنگ خطرها در تهران به صدا درآمده و به نظر مي‌رسد كه اروپا در حال بازي در وقت اضافه است. ايران مي‌گويد 6 ماه زمان اندكي براي اروپا نبوده و اين در حالي است كه اروپايي‌ها با اشاره به دامنه وسيع تحريم‌هاي فرامرزي امريكا از مسير سختي مي‌گويند كه بايد اندك اندك هموار شود. در اين ميانه در داخل كشور زمزمه‌هايي با محوريت اين پرسش به گوش مي‌رسد كه آيا در شرايط فعلي ايران بايد در برجام بماند يا در برابر نقض فاحش برجام از سوي امريكا در اقدامي متناسب از اين توافق خارج شود؟ در ميانه ماندن و رفتن هم برخي پيشنهاد خروج آرام آرام و تدريجي ايران را مطرح مي‌كنند. خروجي كه مي‌تواند زنگ خطري براي اروپا باشد اما همزمان درهاي بازگشت كامل به برجام را هم نبندد. مذاكرات هسته‌اي و برجام هر چند توسط تيمي از وزارت خارجه دولت حسن روحاني پيش رفت اما به گفته وزير خارجه خطوط كلان اين توافق به سمع و نظر عالي‌رتبه‌ترين مقام‌هاي كشوري رسيد و از آن روز تاكنون هم ماندن ايران در توافق تصميم وزارت خارجه نبوده بلكه كارت‌ها در اختيار هيات نظارت بر برجام است و تصميم‌گيري براي هرگونه واكنش ايران در آينده نيز برعهده اين هيات خواهد بود. جزييات مذاكرات هسته‌اي به يمن سياست شفاف‌سازي محمدجواد ظريف از ابتداي دولت يازدهم با عامه مردم در ميان گذاشته شد. مردمي كه در سال‌هاي تحريم جزييات اندكي از چند و چون پرونده هسته‌اي مي‌دانستند در چند سال گذشته با مفاهيم فني هسته‌اي بسياري آشنا شده‌اند و به مرور زمان در جريان ريز تحولات جديد و جاري در اين پرونده هم قرار گرفته‌اند. در چنين شرايطي اگر تصميم هيات نظارت بر برجام خروج از اين توافق يا تداوم حضور در آن باشد باز اين وظيفه رسانه‌هاست كه گزارشي از نگاه تحليلگران متفاوت به وضعيت موجود را منتشر كنند. روزنامه اعتماد در اين پرونده وي‍ژه به ترجمه 4 يادداشت درباره برجام، دستاوردهاي آن و خطري كه امروز جانش را تهديد مي‌كند، پرداخته است. همزمان بيژن خواجه‌پور، تحليلگر ارشد اقتصادي در يادداشتي تاكيد كرده كه براي ايران در مقطع فعلي بهترين راه ماندن در توافق و انتقام گرفتن از امريكايي است كه روياي خروج ايران از برجام را در سر مي‌پروراند. ناصر هاديان، تحليلگر مسائل امريكا در گفت‌وگو با «اعتماد» اندكي از رويكردهاي پيشين خود فاصله گرفته و تاكيد مي‌كند: امروز اين ايران است كه بايد اروپا را وادار به پرداخت هزينه بيشتر براي حفظ برجام كند.