دانش نوين در خدمت حفاظت از محيط زيست

آخر هفته گذشته، طرح كلنگ زني پروژه پتروشيمي انديمشك با حضور وزير نفت‌، رييس كميسيون انرژي مجلس و تعدادي از مسوولان لشگري و كشوري استان خوزستان برگزار شد.

اين پتروشيمي، يكي از طرح‌ها براي توليد 300 هزار تن اتيلن اكسايد و محصولات پايين‌دست صنعت پتروشيمي است. همزمان با افزايش ظرفيت توليد اتيلن در پارس جنوبي، بخشي از اتيلن مازاد توليدي كه طبق برآوردها حدود 90 هزار تن است، از مسير خط لوله اتيلن غرب به انديمشك منتقل مي‌شود. البته كه طرح پتروشيمي انديمشك علاوه بر توليد اتيلن اكسايد همچنين توليد و عرضه صنايع پايين‌دستي‌، ديگر محصولات زنجيره اتيلن اكسايد شامل اتواكسيلات، گلايكول اتر، اتانول آمين، MDEA را هم توليد و عرضه خواهد كرد. گفتني است هر يك از محصولاتي كه قرار است در اين پالايشگاه توليد و عرضه شود، به تنهايي مي‌تواند تكميل‌كننده زنجيره‌اي از محصولات صنايع تكميلي پتروشيمي باشد كه از صنايع نساجي تا آرايشي و بهداشتي، كاربرد دارد. نكته‌اي كه معمولا در احداث و افتتاح هر طرح پتروشيمي و نفت و گازي در حاشيه قرار مي‌گيرد، اهميت به محيط زيست منطقه‌اي كه در آن پالايشگاه ساخته مي‌شود. آثار و پيامدهاي زيست‌محيطي‌، علاوه بر درگير كردن مردم آن منطقه، زيان‌هاي اقتصادي زيادي نيز دارند به گونه‌اي كه بايد هزينه‌هاي زيادي براي كاهش مخاطرات متحمل شد.

تحريم‌هاي فعلي

بيشتر از تحريم در زمان جنگ است

پتروشيمي انديمشك قرار است در 36 ماه ساخته شود و به بهره‌برداري برسد. محل ساخت پالايشگاه به اين دليل در الوار گرمسيري در نظر گرفته شده تا كمترين فاصله را با خط لوله ششم سراسري براي تامين سوخت گاز و سدكرخه به عنوان منبع تامين آب داشته باشد. ضمن آنكه با توافق برق منطقه‌اي استان خوزستان و پتروشيمي فجر، برق اين مجتمع با تهاتر دو مجموعه تامين خواهد شد.براي ساخت و بهره‌برداري اين طرح 388 ميليون دلار سرمايه‌گذاري شده كه هلدينگ صنايع پتروشيمي خليج فارس براي تامين منابع مالي اين طرح اقدامات لازم را مبذول مي‌كند.

مراسم كلنگ‌زني اين طرح روز پنجشنبه و با حضور چهره‌هاي مهم صنعت نفت و رييس كميسيون انرژي برگزار شد. بيژن زنگنه، وزير نفت در سخنان خود به‌شدت تحريم‌هاي فعلي عليه ايران و مقايسه آن با سال‌هاي جنگ پرداخت و گفت: در سال‌هاي جنگ كه وزير جهاد كشاورزي بودم، فشارها عليه كشور بسيار زياد بود اما به جرات مي‌توانم بگويم كه فشارهاي فعلي كه به واسطه تحريم‌ها بر كشور تحميل مي‌شود، از آن زمان نيز بيشتر است. ما در يك جنگ قرار داريم و تنها تفاوت با زمان 8 سال دفاع مقدس‌، در نبود كشته و زخمي است. زنگنه در بخش ديگري از سخنان خود‌، به دفاع از نگفتن برنامه‌هاي نفتي در زمان تحريم‌ها پرداخت و گفت: من نمي‌توانم عدد و رقمي اعلام كنم، كارها را در شرايط سخت پيش مي‌بريم اما نقشه‌ها و برنامه‌هاي مقابله با تحريم‌ها را افشا نخواهيم كرد و خود و همكارانم در وزارت نفت تحت فشار قرار مي‌گيريم تا ملت ايران سرافراز باشد. در اين مراسم وزير نفت به برخي از مخاطرات زيست‌محيطي كه به واسطه كاركرد پتروشيمي‌ها ايجاد شد، اشاره كرد و گفت: در نظر داريم كه فلر سوزي را در مناطق نفت‌خيز جنوب كاهش دهيم. چرا كه اين كار علاوه‌بر فوايد زيست‌محيطي، آثار اقتصادي نيز دارد. در فلرسوزي در واقع طلا و اسكناس را مي‌سوزانيم بنابراين بايد جلوي آن گرفته شود.

نگراني‌هاي زيست محيطي

مشكلات زيست‌محيطي كه صنايع نفت و گاز و پتروشيمي براي كشور ايجاد مي‌كند، از ديرباز محل مناقشه‌هاي فراوان بود. برخي سياست‌هاي توسعه صنايع پتروشيمي و نفتي را از اولويت مهم اين بخش مي‌دانستند به همين دليل وزارت نفت را به كم كاري در كاهش آلودگي‌ها متهم مي‌كردند. سودابه كروري‌، كارشناس محيط زيست در خصوص آلودگي‌هايي كه پتروشيمي‌ها براي كشور ايجاد مي‌كنند، به اعتماد گفت: نمي‌توان از تاسيس و بهره‌برداري بيشتر پالايشگاه‌ها جلوگيري كرد چرا كه كشور به محصولات آنها نياز دارد. اما مي‌توان با استفاده از تكنولوژي روز، روش‌هاي نويني براي پالايش با آلودگي كمتر يافت. كروري معتقد است وزارت نفت به خوبي راه‌هاي مقابله با آلودگي اتيلن را مي‌داند بنابراين منتظر هستيم كه در ساخت پالايشگاه جديد، راهكارهاي كاهش آلودگي به كار رود.

فريدون حسنوند، رييس كميسيون انرژي نيز در اين مراسم به ايراد سخنراني پرداخت. او مهم‌ترين مزيت احداث پالايشگاه در انديمشك را در درجه اول ايجاد خوراك براي پتروشيمي‌ها و در درجه دوم اشتغالزايي براي مردم استان خوزستان دانست.

محيط زيست، منبعي بين نسلي

16 اسفند 97، زمان برگزاري مراسم كلنگ‌زني پروژه پتروشيمي انديمشك بود. منطقه‌اي در الوار گرمسيري به مساحت 90 هكتار براي اين پروژه در نظر گرفته شده بود. حتي در گوشه و كنار محل برگزاري، كاميون‌ها و لودرها، آماده بودند تا با رفتن مدعوين به كار احداث بپردازند. در اين منطقه پوشش گياهي و هوايي معتدل وجود داشت كه مي‌شد ساعت‌ها در آن بي‌هوا نفس كشيد. اما در آينده‌اي نه چندان دور جاي درخت‌ها و پوشش گياهي را زميني از بتن و سيمان مي‌گيرد. شايد اين آخرين تصوير از اين منطقه بكر باشد و در سال‌هاي بعد بايد به ديدن لوله‌هاي ريز و درشتي كه از زمين بيرون آمده‌اند، عادت كرد. ساخت و بهره‌برداري پتروشيمي آن هم در منطقه‌اي با فضاي سبز فارغ از ميزان اشتغالي كه مي‌تواند به صورت بالقوه و بالفعل، ايجاد كند، درآينده مخاطرات زيست‌محيطي را افزايش مي‌دهد. يكي از اين مخاطرات، از بين رفتن چشم‌انداز بسيار زيباي اين منطقه است. در خبرها آمده كه مهم‌ترين دليل احداث پالايشگاه در انديمشك، نزديكي به خط لوله ششم سراسري براي تامين سوخت گاز بوده است. به عبارت ديگر انتخاب اين منطقه خوش آب و هواي زيست محيطي به همين دليل بوده است. در اينكه صنايع پتروشيمي و نفتي براي كشور لازم هستند، ترديدي وجود ندارد اما بارها ثابت شده كه در خصوص توسعه طرح‌ها و راه‌اندازي پروژه‌هاي جديد، ديدگاه بلندمدتي وجود ندارد كه اگر داشت، مخاطرات زيست محيطي كه به واسطه فعاليت پالايشگاه‌ها در كشور ايجاد مي‌شد‌، كمتر مي‌بود.

كروري در خصوص تاثيرات منطقه‌اي پالايشگاه‌ها نيز گفت: پالايشگاه‌ها با انتشار گازهاي سمي، اثرات زيادي هم بر سلامت جسم و هم سلامت روان بر مردم منطقه‌اي كه در آن قرار دارند، مي‌گذارند. نمونه اين امر را در زمان جنگ و نابودي برخي تاسيسات نفتي ديديم. بعد از جنگ برخي مناطق مرزي ايران و عراق همچنان با آلودگي‌ها دست و پنجه نرم مي‌كنند.يكي ديگر از مواردي كه مخاطرات زيست محيطي را تا حدودي زياد مي‌كند، ناكافي بودن ارتباط بين مديران صنايع نفت و پتروشيمي با محيط زيست است. گرچه بارها تاكيد شده كه اين ارتباط تنگاتنگ است اما صحبت‌هاي عيسي كلانتري، رييس سازمان محيط زيست، چيز ديگري مي‌گويد. كلانتري در سخناني كه چند ماه قبل منتشر شد، گفته بود كه اگر مبنا را بر اجراي قوانين زيست‌محيطي بگذاريم، بيش از 80 درصد از صنعت كشور بايد تعطيل شود. او از جريمه‌هاي زيست محيطي نيز بسيار گله داشت و گفت: اين چه كاري است كه قانونگذار مي‌گويد صنايع آلاينده يك‌درصد توليدات خود را بابت آلايندگي جريمه دهند آيا اين يك راهكار براي جلوگيري از آلودگي محيط زيست محسوب مي‌شود. كلانتري معتقد است از نظر قوانين زيست محيطي، پالايشگاه عسلويه بايد تعطيل شود. كلانتري سياست‌هاي كوتاه‌مدت، در نظر نگرفتن مخاطرات زيست محيطي و عدم برنامه‌ريزي براي مواجهه با هر گونه مشكل زيستي را از مهم‌ترين عواملي نام برد كه بر روند توسعه پايدار غلبه دارد. رييس سازمان محيط زيست گفت: محيط زيست قرباني سياست‌هاي ناپايدار و عدم دور انديشي در اتخاذ تصميم‌ها است.

توجه به تكنولوژي

وظيفه فراموش شده پتروشيمي‌ها

گرچه بسياري معتقدند كه صنعت پتروشيمي نسبت به كاهش آلايندگي محيط زيست اقداماتي انجام داده اما با وجود مشكلات زيست‌محيطي كه ايجاد كرده به نظر مي‌رسد به يكي از مهم‌ترين وظايف خود كه بررسي نوع تكنولوژي مورد استفاده است، كمتر توجه مي‌كند. نكته‌اي كه كروري نيز به آن اشاره كرد و گفت: نمي‌توان از تاسيس و فعاليت پالايشگاه‌ها جلوگيري كرد اما مي‌توان با استفاده از فيلترهاي روز، از آسيب بيشتر به محيط زيست كاست. كروري هرگونه جلوگيري از افزايش مخاطرات زيست محيطي را در گرو استفاده از علوم مدرن مي‌داند او در اين زمينه گفت: در حوزه نفت و پتروشيمي كه مخاطرات زيادي براي كشور و محيط زيست دارد، از علوم جديد بسيار كم استفاده مي‌كنيم. به گونه‌اي كه گاهي از تكنولوژي روز عقب مانديم. همين امر ايجاد چالش‌هاي عميق‌تر و جديدتر را محتمل‌تر مي‌كند. بهتر است قبل از اينكه زندگي مردم انديمشك و خوزستان تحت تاثير آلودگي‌هاي بيشتري قرار گيرند، اقداماتي براي شفاف‌سازي مسائل مربوط به محيط‌زيستي از چگونگي كنترل ذرات معلق در هوا كه در طول فرآيند پالايش متصاعد مي‌شوند تا آلودگي خاك و آب به واسطه دفع پسماندهاي شيميايي، صورت گيرد. محيط زيست منبعي بين‌نسلي است و نبايد به بهانه‌هايي همچون تكثر محصولات در زمان تحريم و افزايش صادرات محصولات پتروشيمي و جبران كاهش صادرات نفت، افزايش اشتغال در مناطق محروم و ... نسبت به اين موضوع بي‌تفاوت بود. هر چند كه اشتغالزايي، افزايش پتانسيل توليد و عرضه محصولات پتروشيمي و توليد و عرضه خوراك يكي از مهم‌ترين اهداف توسعه‌اي كشور است، اما نبايد از اين مهم غافل شد كه هر طرح توسعه‌اي به خصوص در صنايع پتروشيمي‌، با آلودگي‌هاي زيست‌محيطي همراه است . اميد است كه مسوولان و تصميم گيران علاوه بر خوداكتفايي در توليد و عرضه محصولات پتروشيمي، نيم نگاهي نيز به بحث‌هاي محيط زيستي آن داشته باشند.