بازار تبريز و اندوه مضاعف ما
داريوش رحمانيان
خبر آتش‌سوزي بازار تبريز تلخ و دردناك است. تبريز در ميان شهرهاي ايران بسيار خاص و ويژه است، بازار اين شهر پيشينه تاريخي طولاني دارد و دست‌كم از روزگار مغولان به بعد ما در اسناد تاريخي مطالبي در وصف بازار اين شهر را داريم. چندي بعد از مغولان زماني كه ابن بطوطه -سفرنامه‌نويس معروف عرب - به ايران مي‌آيد از تبريز هم گذر مي‌كند و وصف جالبي از اين بازار دارد؛ از نگاه اين سياح عرب بازار اين شهر بسيار پررونق و زيباست. سفرنامه‌نويسان اروپايي و گزارشگران ساير ممالك هم در نوشته‌هاي‌شان از بازار تبريز بسيار سخن گفته‌اند. تبريز در روزگار مغولان يكي از بزرگ‌ترين شهرهاي جهان و مركز بازرگاني فوق‌العاده مهم و بازار آن به لحاظ تاريخي از اهميتي ويژه برخوردار بود. البته در تاريخ ايران، بازار به واسطه نقش سياسي، اقتصادي و فرهنگي بسيار مهم است و بازار تبريز به شكل خاص طي 800 سال اخير و به ويژه در 200 ساله اخير نقش بامعنايي در تاريخ سياسي، اجتماعي و فرهنگي ما داشته است.
بسياري از بازاريان قديمي تبريز باسواد و بافرهنگ هستند و در ادبيات و تاريخ مطالعات گسترده دارند. چنانچه بخواهيم نمونه‌اي از آنها نام ببريم مي‌توان به برادران نخجواني (حاج حسين و حاج محمد) كه بازرگان و جزو برزگ‌ترين كنشگران فرهنگي تاريخ معاصر ايران هستند، اشاره كرد. آنها نويسنده، اهل قلم، تحقيق و تفحص در متون تاريخي و ادبي و ديني و بنيانگذار كتابخانه تبريزند كه جزو افتخارات ايران به حساب مي‌آيد. در تاريخ مشروطه و تحولات انقلاب مشروطه و پس از آن نيز بازاريان تبريز نقش موثري ايفا كردند. كسروي در اين باره مي‌گويد: مشروطه تبريز و بلكه مشروطه ايران وابسته به يك تفنگ، حنجره و كلاه بود؛ تفنگ ستارخان، حنجره ميرزا حسن واعظ سخنگوي انقلابيون آذربايجان و تبريز و كلاه حاج حسن كوزه‌كناني از بازاريان تبريز؛ كوزه‌كناني خانه‌اش را وقف انقلاب كرد و امروز خانه‌اش در كنار بازار تبريز به نام خانه مشروطه شناخته مي‌شود.
بازار تبريز از نظر تاريخ معماري هم بسيار اهميت دارد. كسي كه وارد فضاي اين بازار مي‌شود خاص بودگي و رنگ و بوي تاريخي آن را حس مي‌كند. بازار، راسته‌ها و تيمچه‌هاي جالبي دارد كه برخي از آنها به دوران قاجاريه برمي‌گردد؛ زماني كه بازار نوسازي شد و تعميرات اساسي در آن صورت گرفت يكي از كساني كه در اين بازسازي نقش داشت، ميرزا تقي‌خان اميركبير بود كه در آن زمان منصب اميرنظام آذربايجان را داشت و خيلي از كارهاي نوسازانه را در آذربايجان و بازار تبريز انجام داد. با چنين تاريخچه‌اي خبر آتش‌سوزي بازار تبريز اندوهي مضاعف است.