بازگشته از گور

محمدحسين  لطف‌الهي

براي شهروندان امريكايي از همان روز نخست رياست‌جمهوري جو  بايدن پايان عصر حاكميت كسي كه در دوره 4 ساله‌اش بيش از 400 هزار نفر از مردم كشورش را به كام مرگ فرستاد، ملموس بود اما جهان هنوز اقدامي از سوي دولت جديد نديده بود تا باور كند عصر تاريكي و دوره‌اي كه رييس‌جمهور و وزير خارجه ايالات متحده از «اول امريكا» و «امريكا را دوباره بزرگ كنيم» سخن مي‌گفتند،پايان يافته است. روز پنجشنبه جو بايدن رييس‌جمهور جديد ايالات متحده كه براي اولين ‌بار پس از آغاز رياست‌جمهوري فرصت يافته بود تا به طور مفصل از سياست خارجي دولت خود سخن بگويد از «بازگشت امريكا»  صحبت كرد و با تمركز روي آسيب‌هايي كه  4 سال يكجانبه‌گرايي به موقعيت امريكا وارد آورده  در پي آن برآمد تا اطمينان دهد «عصر تاريكي» پايان يافته است. 

در اين سخنراني رييس‌جمهور امريكا همكاري‌هاي بين‌المللي براي يافتن پاسخي ديپلماتيك در راستاي مقابله با تهديدها را ستود و تاكيد كرد كه ارزش‌هاي ليبرال دموكراتيك ركن اصلي سياست‌هاي امريكا در سال‌هاي پيش رو خواهد بود. او همچنين با اطمينان بخشيدن به متحدان امريكا نسبت به حمايت‌هاي واشنگتن از بي‌قيد و شرط نبودن اين حمايت‌ها تصريح كرد كه  اين مسائل تحت نظارت دقيق شخص او دنبال خواهد شد.
اينديپندنت  درباره اين سخنراني نوشته است: رييس‌جمهور امريكا به جاي سازمان سيا يا وزارت دفاع تصميم گرفت  اولين سخنراني جدي خود  در حوزه سياست خارجي را در وزارت خارجه ايراد كند تا نشان دهد شرايط تا چه اندازه با گذشته تفاوت پيدا كرده است. اين پيامي بود كه ثابت مي‌كرد، ديپلماسي و ديپلمات‌ها پس از دوره‌اي عجيب كه سياست خارجي را مشاوراني نظير جارد كوشنر، داماد دونالد ترامپ تعيين مي‌كردند  به جايگاه اصلي خود بازخواهند گشت؛ پيامي كه مشخصا در صحبت‌هاي جو بايدن نيز تكرار شد:«ديپلماسي بازگشته است. شما مركز تمام كارهايي هستيد كه من قصد انجام‌شان را دارم. ما مي‌خواهيم اتحادهاي خود را از نو بسازيم، ما مي‌خواهيم دوباره با دنيا همكاري داشته باشيم و با هدايت مقابله با چالش‌هايي نظير همه‌گيري ويروس كرونا،گرمايش زمين و دفاع از دموكراسي و حقوق بشر در سراسر دنيا را دراختيار بگيريم.» 4 سال قبل دونالد ترامپ ترجيح داده بود در هفته‌هاي آغازين دولت خود از سازمان سيا و پنتاگون به عنوان نماد قدرت سخت امريكا بازديد داشته باشد.

پايان حمايت از جنگ  در  يمن
جدي‌ترين چرخشي كه در سياست‌هاي اعلامي رييس‌جمهور امريكا مي‌توان يافت در مساله يمن و موضوع روابط آينده رياض و واشنگتن است. جو بايدن روز پنجشنبه دستور داد كه فروش سلاح به عربستان و حمايت  از عمليات‌هاي تهاجمي رياض عليه يمن پايان يابد و اعلام كه  جنگ در يمن «يك فاجعه انساني و استراتژيك» است. اين نگاه را مي‌توان نقطه مقابل نگاه دونالد ترامپ به موضوع عربستان دانست. چهل وپنجمين رييس‌جمهور امريكا در اولين سفر خارجي خود در سال 2017 عازم عربستان‌سعودي شد و توافقي 400 ميليارد دلاري را براي فروش سلاح به اين كشور به امضا رساند. ترامپ همچنين تمامي انتقادها پيرامون جنايت‌هاي جنگي عربستان عليه مردم يمن را ناديده مي‌گرفت و در موضوعاتي نظير نقض حقوق بشر از سوي عربستان‌سعودي در ماجرايي مانند قتل جمال خاشقجي ترجيح مي‌داد كه اشتباهات رياض را فراموش كند. سياست ترامپ  در قبال عربستان به گونه‌اي بود كه تحليلگران  از آن به  عنوان در اعطاي چك سفيد امضا به رياض ياد مي‌كردند.
نيويورك تايمز نوشته است كه رهبران سعودي آگاه بودند كه جو بايدن قرار است چنين سياستي را در پيش گيرد. به نوشته اين روزنامه، بايدن در دوره رقابت‌هاي انتخاباتي وعده داد كه فروش سلاح به اين كشور را متوقف كند و آنتوني بلينكن، وزير خارجه او نيز از ضرورت بازنگري در روابط با رياض سخن گفته بود. اين درحالي است كه در ماه دسامبر با وجود مخالفت شديدكنگره، وزارت امور خارجه دولت ترامپ فروش 478 ميليون دلار بمب‌هاي هدايت دقيق به عربستان را تاييد كرد و حالا دولت بايدن از بازنگري در اين توافق‌ها  مي‌گويد.
بايدن  در بخش پاياني صحبت‌هايش درباره عربستان گفت كه امريكا به اين كشور كمك خواهد كرد تا از «تماميت ارضي» خود در برابر حملاتي كه از جانب نيروهاي تحت حمايت ايران صورت مي‌گيرد، دفاع كند. رياض در واكنش به اين صحبت‌هاي بايدن ترجيح داد، بخش‌هاي منفي صحبت‌هاي او را ناديده بگيرد و با تكيه بر قسمت كوتاه و پاياني صحبت‌هاي رييس‌جمهور امريكا از روابط خوب رياض و واشنگتن بگويد. 
خبرگزاري رسمي عربستان (واس) اعلام كرد، عربستان از آنچه در سخنراني جو بايدن در مورد تعهد ايالات متحده براي همكاري با عربستان در دفاع از حاكميت آن و مقابله با به تهديدها عليه آن بيان شد، استقبال مي‌كند.
عربستان‌سعودي در ادامه مدعي داشتن موضع ثابت در حمايت از دستيابي به راه‌حل سياسي فراگير براي بحران يمن شد و گفت از تاكيد امريكا بر اهميت حمايت از تلاش‌هاي ديپلماتيك براي حل بحران يمن از جمله تلاش‌هاي «مارتين گريفيتس»  فرستاده ويژه سازمان ملل حمايت  مي‌كند.
عادل الجبير، وزير مشاور در امور خارجي نيز در گفت ‌وگو با سي‌ان‌ان در پاسخ به اين پرسش كه با آمدن بايدن چه تغييراتي را در سياست كاخ سفيد انتظار خواهند داشت، گفت: ما با هر دو حزب امريكا روابط دوجانبه خوبي داريم. الجبير افزود: ما با رييس‌جمهوري امريكا همچون يك دوست رفتار مي‌كنيم، حال اين رييس‌جمهوري چه دموكرات، چه جمهوري‌خواه باشد، ما روابط هر چه عميق‌تر و گسترده‌تري با امريكا داريم. او در ادامه گفت: جو بايدن يك سناتور امريكايي با ۴۵ سال سابقه است كه تجربه 8 سال نيز معاون اول رييس‌جمهوري امريكا را دارد بنابراين تصور نمي‌كنم كه تغيير چنداني در سياست خارجي امريكا رخ دهد. او درخصوص اين جمله بايدن كه گفته است بر عربستان‌سعودي سخت خواهد گرفت، گفت: البته معتقدم افراد آنچه كه دركارزار انتخاباتي خود مطرح مي‌كنند  را زماني كه رسما عهده‌دار آن سمت شوند، طور ديگري خواهد بود، همان‌طوري كه دونالد ترامپ در خلال كارزار انتخاباتي چيزهايي راجع به  عربستان گفت اما زماني كه رييس‌جمهوري شد به اولين كشوري كه سفر كرد، عربستان‌سعودي بود. جو بايدن اما با اتخاذ سياستي متفاوت مي‌گويد:«ما از هيچ اقدامي براي افزايش هزينه اقدامات مخرب روسيه دريغ نخواهيم كرد و به دفاع از حاكميت و مردم امريكا ادامه خواهيم داد. در اين مسير وقتي در ائتلاف و هماهنگي با ساير شركاي همفكر كار كنيم در برخورد با روسيه موثرتر خواهيم  بود.»
سناتور كريس مورفي در واكنش به صحبت‌هاي بايدن در موضوع جنگ يمن در توييتر نوشت:«در طول 6 سال گذشته  جنگ  در يمن به فاجعه‌اي انساني منجر شده و اين موضوع به امنيت و جايگاه اخلاقي ايالات متحده آسيب رسانده است. صحبت‌هاي رييس‌جمهور بايدن اولين قدم در راستاي پايان دادن به اين كابوس است.» سناتور برني سندرز از ايالت ورمونت نيز اين اقدام دولت بايدن درخصوص توقف فروش سلاح به عربستان و حمايت از جنگ  در يمن را ستود و آن را  حاصل فعاليت‌هاي خستگي‌ناپذير فعالان ضد جنگ  دانست.

پيام تهديدآميز به مسكو؛ سكوت نمي‌كنيم
از ديگر موارد جالب توجه در سخنراني جو بايدن، پيام او به مسكو و ولاديمير، پوتين رييس‌جمهور روسيه بود. بايدن روز پنجشنبه اعلام كرد كه ايالات متحده ديگر قرار نيست در برابر اقدامات تهاجمي روسيه سكوت پيشه كند و هر اقدامي با پاسخي درخور مواجه خواهد شد. واشنگتن‌پست درباره اين صحبت بايدن نوشته است: او اولين رييس‌جمهور امريكا در دوران پس از سقوط شوروي است كه پس از رسيدن به قدرت از بازتعريف روابط با مسكو صحبت نمي‌كند و در مقابل به ضرورت تقويت بازدارندگي در مقابل روسيه يا حتي در پيش گرفتن سياست مهار در مقابل اين كشور مي‌پردازد.
بايدن در سخنراني خود اعلام كرد در تماسي كه هفته گذشته با رييس‌جمهور روسيه داشته به پوتين يادآوري كرده است كه او «رفتاري بسيار متفاوت نسبت به جانشين خود خواهد داشت و دوره‌اي كه امريكا در برابر اقدامات تهاجمي روسيه -  دخالت در انتخابات، حملات سايبري و مسموم كردن شهروندان-  سكوت پيشه مي‌كرد، پايان يافته است.»  او همچنين از رييس‌جمهور روسيه  خواست تا هر چه سريع‌تر الكسي ناوالني را از زندان آزاد كند.
رييس‌جمهور امريكا  در سخنراني روز پنجشنبه خود اعلام كرد هيچ برنامه‌اي براي خروج 12 هزار سرباز امريكايي حاضر در آلمان وجود نخواهد داشت و واشنگتن به همكاري‌ فعال با ناتو و آلمان ادامه خواهد داد. او افزود: آستين، وزير دفاع را مامور بررسي تصميم خروج نيروهاي امريكايي از آلمان كرده و تا زمان پايان بررسي تغييري اتفاق نخواهد افتاد. نيويورك تايمز اين اقدام بايدن را نيز پيامي به روسيه توصيف كرده كه همكاري با ناتو و كشورهاي اروپايي براي مقابله با تهديدات احتمالي از سوي مسكو بر‌خلاف 4 سال گذشته در دستور كار دولت امريكا خواهد بود.
اين صحبت‌هاي بايدن در حالي مطرح شد كه او به‌تازگي دستور تمديد توافق نيو استارت با روسيه را كه به كنترل تسليحات هسته‌اي بازمي‌گردد براي 5 سال ديگر صادر كرده است.
در دوره رياست‌جمهوري ترامپ، دولت امريكا علاوه بر ناديده گرفتن نقش مسكو در انتخابات 2016 در برابر حملات سايبري و همچنين نقش داشتن روسيه در كشته شدن سربازان امريكايي در افغانستان نيز سياست سكوت را در پيش گرفت و اين موضوع انتقادات زيادي را برانگيخت.
روز جمعه سخنگوي كاخ كرملين اظهارات جو بايدن عليه روسيه را لفاظي تهاجمي و غيرسازنده توصيف كرد و در ارتباط با درخواست بايدن براي آزادي مخالف غربگراي روسيه گفت مسكو اولتيماتوم‌هاي واشنگتن را تحمل نخواهد كرد. به گزارش اسپوتنيك، ديميتري پسكوف از درخواست رييس‌جمهور امريكا براي آزادي «الكسي ناوالني» مخالف دولت روسيه انتقاد كرد و گفت اين نوع اولتيماتوم‌ها غيرقابل‌قبول هستند. او گفت: متاسفانه، اين لفاظي تهاجمي و غيرسازنده است. ما پيش‌تر گفتيم كه به اين نوع اظهارات كه نوعي سخنراني‌هاي ديكته‌كننده است، توجهي نخواهيم كرد.

همكاري با متحدان؛ راهكار كنترل تهديد چين
هرچند كه چين يكي از جدي‌ترين تهديدات عليه ايالات متحده به حساب مي‌آيد اما در صحبت‌هاي بايدن سهم كمي به صحبت پيرامون اين كشور اختصاص داده شد. رييس‌جمهور امريكا از چين به عنوان «جدي‌ترين رقيب» ياد كرد و وعده داد واشنگتن در عرصه‌هاي مختلف اعم از حقوق بشر، مالكيت معنوي و سياست‌هاي اقتصادي پكن را به چالش خواهد كشيد. بايدن با وجود اين در بخش ديگري از سخنانش گفت واشنگتن مايل به همكاري با اين كشور است. او گفت: «ما با تخلفات اقتصادي چين مقابله خواهيم كرد و حملات چين به حقوق بشر، مالكيت معنوي و حاكميت جهاني را پس خواهيم زد.» بايدن در صحبت‌هاي خود پيرامون موضوع چين اعلام كرد كه اتحادهاي قوي و همكاري فعال با متحدان كليد اصلي مقابله با بلندپروازي‌هاي چين در مقابله با ايالات متحده است. 
رييس‌جمهور امريكا در بخش ديگري از سخنانش ضمن پرداختن به موضوع كودتا در ميانمار، خواستار آزادي فوري زندانيان سياسي شد و گفت ارتش ميانمار بايد از قدرت كنار برود، زندانيان را آزاد كرده و از توسل به خشونت اجتناب كند.

جاي خالي افغانستان و ايران
از نكات حائز اهميت در اظهارات رييس‌جمهور امريكا در تشريح سياست خارجي واشنگتن اين بود كه بايدن ترجيح داد درخصوص دو مورد از جدي‌ترين چالش‌هاي دولت امريكا در كوتاه‌مدت صحبتي نكند. در طول سخنراني روز پنجشنبه بايدن تنها يك‌بار و آن‌هم در رابطه با موضوع يمن اشاره‌اي به نام ايران داشت و در ادامه ترجيح داد هيچ اظهارنظري درباره برجام نداشته باشد. در پي اين اتفاق برخي تحليلگران مدعي شدند كه موضوع برجام در اولويت سياست‌هاي امريكا نيست اما شواهدي نظير برگزاري جلسه شوراي امنيت ملي امريكا در روز جمعه و با موضوع ايران، اظهارات جيك ساليوان پيرامون گفت‌وگوهاي ايالات متحده با اروپا درخصوص برجام و خبر رويترز مبني بر احتمال برگزاري نشستي ميان وزير خارجه امريكا و وزراي خارجه كشورهاي اروپايي عضو برجام نشان مي‌دهد كه دولت بايدن به هيچ‌وجه در قبال موضوع ايران بي‌تفاوت نيست. با اين وجود در موضوع افغانستان شرايط كمي متفاوت است. دولت و مردم افغانستان در پي توافق دولت ترامپ با طالبان و همچنين خروج بخش بزرگي از نظاميان امريكايي از اين كشور متحمل خسارات فراواني شدند و انتظار مي‌رفت كه دولت بايدن تمهيداتي فوري براي بهبود وضعيت افغانستان و پذيرش مسووليت‌هايي كه ايالات متحده در قبال اين كشور دارد اتخاذ كند اما چنين اتفاقي نيفتاد و رييس‌جمهور امريكا كوچك‌ترين اشاره‌اي به مساله افغانستان نداشت.

پمپئو: اميدوارم  به  سياست‌هاي  دموكرات‌ها  بازنگرديم

وزير امور خارجه سابق امريكا در واكنش به سخنراني رييس‌جمهور جديد اين كشور درباره سياست‌ خارجي دولتش گفت، اميدوار است او به سياست‌هاي قبلي دموكرات‌ها بازنگردد. پمپئو در مصاحبه با شبكه «فاكس نيوز» و در واكنش به سخنراني پنجشنبه شب بايدن درباره سياست خارجي دولت جديد امريكا گفت:«وقتي او از بازگشت امريكا سخن مي‌گويد آيا منظورش اين است كه به چين اجازه مي‌دهد از روي ما رد شود، ميليون‌ها شغل را در مكان‌هايي مانند كانزاس و كاروليناي جنوبي از بين ببرد؟ اين چيزي است كه از آن مطلع هستيم و اميدوارم منظور او از بازگشت چنين چيزي نباشد.» پمپئو در ادامه ادعاهايش گفت: «او (بايدن) زماني كه از بازگشت حرف مي‌زد از متحدان سخن گفت. آيا منظورش اين است كه به انتقاد از اسراييل برمي‌گردد و با ايراني‌ها از طريق پرداخت ۱۵۰ ميليارد دلار پول نقد مانند دوست رفتار خواهد كرد؟ فكر نمي‌كنم مردم امريكا تحمل بازگشت به 8 سال سياست خارجي باراك اوباما را داشته باشند. اميدوارم آنها  حركتي رو به جلو با سياست خارجي مشابه سياست خارجي در اولويت بودن امريكا در دولت ما را اتخاذ كنند.»