ديپلماسي قهرآميز يا دورخيز براي اقدام نظامي؟

محمدحسين لطف‌الهي

فربرهاي زرهي كه در حال حمل نظاميان هستند در تمام طول جاده جنوبي ديده مي‌شوند، در كنار بزرگراه‌ها تانكرهاي بي‌شماري وظيفه سوخت‌رساني به اين نفربرها و ساير ادوات زرهي ارتش را برعهده دارند و هربار كه صداي سوت قطار بلند مي‌شود، مي‌توان انبوهي از توپ‌هاي جنگي را ديد كه از طريق مسير ريلي به نزديكي مرز فرستاده مي‌شوند. تصاويري كه مردم عادي از اين لشكركشي عظيم در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر مي‌كنند و ويديوهايي كه محققان و خبرنگاران بر اصالت آنها صحت مي‌گذارند، همه و همه ثابت مي‌كنند كه ارتش روس‌ها تحركات هدفمندي در مرز با اوكراين دارند اما هنوز هيچ‌كس با قطعيت نمي‌تواند بگويد كه ولاديمير پوتين چه در سر مي‌پروراند و از چه رو اين حجم از نيروهاي نظامي را در نزديكي مرز اوكراين مستقر كرده است. براساس برآورد‌هاي ايالات متحده كه برمبناي تصاوير ماهواره‌اي صورت گرفته، از سال 2014 به اين سو كه روسيه براي الحاق شبه‌جزيره كريمه به خاك خود به اوكراين لشكر كشيد، هيچ‌گاه اين حجم از سربازان روس در مرز با اوكراين مستقر نشده بودند. دولت‌هاي غربي در تلاشند تا هرچه سريع‌تر از هدف اصلي تحركات نظامي جديد روسيه آگاهي يابند اما اختلاف‌نظرهاي زيادي در اين زمينه ميان كارشناسان مسائل روسيه وجود دارد. گروهي معتقدند كرملين قصد دارد واكنش احتمالي دولت بايدن را در قبال مداخلات مكرر مسكو در تحولات سياسي كي‌يف ارزيابي كند و گروهي ديگر بر اين باورند كه آماده‌سازي و استقرار اين حجم از نيروهاي نظامي در نزديكي مرز تنها زماني توجيه‌پذير است كه قصد آغاز يك عمليات نظامي گسترده را داشته باشيد. برخي نيز مشكلات داخلي روسيه را انگيزه اصلي اين تحركات نظامي گسترده عنوان مي‌كنند و مي‌گويند ولاديمير پوتين قصد دارد از اين طريق اذهان عمومي را از يكي از مهم‌ترين تهديداتي كه طي دهه‌هاي گذشته عليه آينده حضور او در قدرت مطرح شده دور كند: منتقدي به نام الكسي ناوالني!درگيري‌هاي نظامي شرق اوكراين كه از فوريه 2014 آغاز شده و همچنان در يك خط 250 مايلي ميان شورشيان طرفدار روسيه و ارتش اوكراين به كندي جريان دارد و شرايط به گونه‌اي است كه عملا هيچ كدام از طرفين توان پيشروي گسترده يا تحميل شكستي سنگين بر طرف مقابل را ندارند. اين درگيري‌ها در ماه گذشته و با كشته شدن 9 نظامي اوكرايني در درگيري با شبه‌نظاميان طرفدار روسيه شدت گرفت.مسكو اين درگيري‌ها را به قتل‌عام‌هاي قومي دهه 90 ميلادي در منطقه بالكان تشبيه كرده به كي‌يف هشدار داده است كه اگر نياز باشد از نيروهاي نظامي خود براي جلوگيري از وقوع يك بحران انساني استفاده خواهد كرد. نيويورك تايمز به نقل از چند مقام اروپايي هشدار داده‌اند كه دولت‌هاي اروپايي نگرانند با ورود روسيه به درگيري‌هاي شرق اوكراين، كفه ترازو بار ديگر به سمت شبه نظاميان مسلح در شرق اين كشور اروپايي سنگين شود و به گفته آنها تهديد روسيه به دخالت نظامي در تحولات شرق اوكراين در حالي است كه هيچ نشانه‌اي از احتمال بروز حوادثي نظير قتل‌عام‌هاي حوزه بالكان ديده نمي‌شود. ديميتري پسكوف، سخنگوي كاخ رياست‌جمهوري روسيه هفته گذشته در اين باره گفته است: «وضعيت در خط مقدم درگيري‌ها در اوكراين به ‌شدت ناپايدار است و اگر قرار باشد بار ديگر اتفاقي نظير قتل‌‌عام سربرنيتسا اتفاق بيفتد همه كشورها وظيفه دارند به اين موضوع واكنش نشان دهند.» پسكوف تاكيد كرده روسيه نيز از اين قاعده مستثنا نيست و در صورت لزوم اقداماتي را صورت خواهد داد. او دومين مقام ارشد روسيه است كه تنها طي چند هفته گذشته حملات ارتش اوكراين به مناطق روس‌‌نشين را به قتل‌عام سربرنيتسا تشبيه كرده است.در سال 1995، زماني كه نيروهاي وابسته به سازمان ملل متحد شهر سربرنيتسا را به عنوان منطقه امن معرفي كرده بودند، ناتواني آنها در جلوگيري از ورود ارتش صربستان به اين شهر باعث شد، نظاميان صرب وارد سربرنيتسا شوند و 8 هزار نفر از مردان مسلمان و كودكان پسر در اين منطقه را از دم تيغ بگذرانند. سخنگوي كاخ رياست‌جمهوري گفته خطر بروز چنين حادثه‌اي در پي «اقدامات تنش‌زاي ارتش اوكراين» و «رشد ملي‌‌گرايي افراطي» در اين كشور تشديد شده است.روز پنجشنبه، ديميتري كوزاك، مذاكره‌كننده ارشد روسيه در روند صلح اوكراين توجيه ديگري براي دخالت نظامي احتمالي روسيه در درگيري‌هاي شرق اوكراين ارايه داد. او با اشاره به حضور تعداد زيادي از دوتابعيتي‌هاي روسي- اوكرايني در اين منطقه، حفاظت از اين شهروندان را وظيفه ذاتي دولت متبوع خود دانست و تاكيد كرد كه در اين راستا مسكو از هيچ تلاشي مضايقه نخواهد كرد. روس‌ها همچنين ارتش اوكراين را مقصر وضعيت فعلي معرفي مي‌كنند و براساس گفته‌هاي ماريا زاخارووا سخنگوي وزارت امور خارجه اين كشور مدعي هستند «خيالات اوكراين مبني بر احتمال حل و فصل بحران شرق با استفاده از راهكار نظامي» عامل اصلي تشديد درگيري‌هاست.آنگلا مركل، صدراعظم آلمان روز جمعه در تماسي تلفني با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه از او خواست كه هرچه سريع‌تر نيروهاي نظامي روسيه از مرز اين كشور با اوكراين دور شوند تا از وقوع يك درگيري نظامي ناخواسته جلوگيري شود. مركل تحركات اخير را «بسيار نگران‌كننده» خواند و افزود: «اين وضعيت بايد هرچه سريع‌تر پايان يابد.» جنيفر ساكي، سخنگوي كاخ سفيد نيز با بيان اينكه حضور اين تعداد نيرو در مرز اوكراين از سال 2014 به اين‌سو بي‌سابقه بوده از نگراني شديد ايالات متحده در قبال تحولات اين منطقه خبر داد.تحليلگران معتقدند روسيه هراسي از واكنش احتمالي ايالات متحده ندارد، چراكه پيش از اين اقدام به سنجش واكنش اين كشور در برابر تهديدها كرده است. به نوشته واشنگتن پست، مسكو پيش از اين با حملات سايبري متعدد عليه نهادهاي فدرال در امريكا و به چالش كشيدن امريكا در ساير نقاط دنيا از جمله افغانستان واكنش‌هاي ايالات متحده را سنجيده و اكنون مي‌خواهد به واشنگتن و ساير پايتخت‌هاي غربي پيامي مشخص و واضح بدهد.مايكل كوفمن، محقق ارشد CNA، يك سازمان تحليلي مستقر در واشنگتن در اين باره معتقد است: «اقدامات روسيه از نگاه من، نه يك دورخيز براي اقدامي نظامي و گسترده عليه اوكراين كه يك پيام به غرب است. كرملين مي‌خواهد با استفاده از يك ديپلماسي قهرآميز -يا حتي استفاده محدود از زور براي به نتيجه رساندن ديپلماسي- تحريم‌هاي غرب را بي‌اثر معرفي كرده و نشان دهد كه تحريم‌ها سياستي موفق در مهار روسيه نيستند.» به گفته او، واشنگتن در مقابله با تمام تهديدهاي پيشين تنها به استفاده از گزينه تحريم دست زده و هيچ گزينه ديگري براي مهار روسيه نداشته؛ حالا كرملين مي‌خواهد اين ابزار را نيز كاملا بي‌اعتبار كند.